Bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh: Bước đi phù hợp trong xây dựng hệ thống pháp luật hình sự nhân đạo

Bộ Công an cho rằng, đề xuất bỏ hình phạt tử hình, thay bằng hình phạt tù chung thân không được giảm án đối với 8 tội danh là bước đi phù hợp trong tiến trình xây dựng hệ thống pháp luật hình sự nhân đạo, hiện đại và hội nhập, đồng thời góp phần tăng cường uy tín và quan hệ hợp tác quốc tế.

8 tội danh được đề xuất bỏ hình phạt tử hình

Bộ Công an vừa công bố thông tin liên quan đến Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, trong đó đề xuất loại bỏ hình phạt tử hình, thay bằng hình phạt tù chung thân không được giảm án đối với 8 tội danh đặc biệt nghiêm trọng.

Cụ thể, các tội danh được đề xuất bỏ án tử hình gồm: Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; Tội gián điệp; Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh; Tội vận chuyển trái phép chất ma túy; Tội tham ô tài sản; Tội nhận hối lộ; Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược.

Việc đề xuất thu hẹp hình phạt tử hình như trên nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020: “Hạn chế áp dụng hình phạt tử hình theo hướng chỉ áp dụng đối với một số ít loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng” và nội dung Đề án “Rà soát, đánh giá những bất cập trong Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự và Luật Thi hành án hình sự liên quan đến áp dụng hình phạt tử hình và thi hành án tử hình; nghiên cứu giảm bớt tội danh bị áp dụng hình phạt tử hình; tăng cường áp dụng biện pháp chuyển đổi từ hình phạt tử hình sang hình phạt tù” của Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

Theo Bộ Công an, xu hướng pháp luật thế giới hiện nay không tử hình đối với các tội không phải là tội ác. Công ước về các quyền dân sự và chính trị khẳng định, đối với các quốc gia còn duy trì hình phạt tử hình thì chỉ áp dụng đối với các tội ác nghiêm trọng nhất. Qua khảo sát thực tiễn, hiện có 104 quốc gia đã xóa bỏ hình phạt tử hình; 28 quốc gia tuy pháp luật còn quy định nhưng trên thực tế không còn áp dụng; 08 quốc gia đã xóa bỏ hình phạt tử hình trên thực tế nhưng sẽ chỉ áp dụng trong một vài trường hợp bất khả kháng (như tội phạm chiến tranh). Việt Nam là một trong 55 quốc gia vẫn duy trì hình phạt tử hình và thi hành án tử hình.

Hiện nay, đối với các tội về tham ô tài sản, nhận hối lộ và vận chuyển trái phép chất ma túy, nhiều nước trên thế giới đã yêu cầu Việt Nam phải cam kết không áp dụng hình phạt tử hình hoặc tuyên nhưng không thi hành án tử hình đối với những vụ án về tham nhũng, chức vụ, ma túy, nhưng Việt Nam chưa cam kết. Vì vậy, khi Việt Nam yêu cầu tương trợ tư pháp có liên quan đến án tử hình thì gần như không có phản hồi.

Phù hợp với xu hướng quốc tế

Mặt khác, quy định khung hình phạt hiện nay còn rộng, thường bao gồm tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình, dẫn đến khó khăn trong việc xác định căn cứ áp dụng án tử hình. Trong nhiều trường hợp, tù chung thân thì chưa đủ răn đe, còn tử hình lại quá nghiêm khắc, không phù hợp với xu hướng nhân đạo của pháp luật hình sự hiện đại.

Bên cạnh đó, pháp luật hiện hành cũng quy định không thi hành án tử hình với người bị bệnh hiểm nghèo (như ung thư giai đoạn cuối hoặc AIDS giai đoạn nặng), thể hiện rõ tinh thần nhân đạo. Điều này cũng góp phần giảm thiểu thủ tục tố tụng không cần thiết, tiết kiệm chi phí và nguồn lực cho Nhà nước.

Qua đó, Bộ Công an cho rằng, việc thay thế án tử hình bằng tù chung thân không giảm án, giúp đảm bảo quyền được sống – một trong những quyền cơ bản của con người; Cách ly vĩnh viễn người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng khỏi xã hội; Giữ vững tính nghiêm minh và công bằng trong xử lý hình sự; Phù hợp với truyền thống, đạo lý dân tộc Việt Nam; Thể hiện trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong các cam kết nhân quyền.

Đề xuất này không chỉ phù hợp với xu hướng giảm nhẹ hình phạt tử hình của quốc tế, mà còn là bước đi phù hợp trong tiến trình xây dựng hệ thống pháp luật hình sự nhân đạo, hiện đại và hội nhập, đồng thời góp phần tăng cường uy tín và quan hệ hợp tác pháp lý quốc tế của Việt Nam.