Cảnh báo về một mùa đông đen tối khi dịch COVID-19 “nóng” trở lại

Năng lực xét nghiệm, phòng chống dịch có phần yếu kém tại những nước đang phát triển đã tạo ra "điểm mù" trong khả năng phát hiện và ngăn ngừa sự lây lan của biến thể mới.

Sau khi triển khai nhiều chiến dịch tiêm chủng, thế giới được cho là đã chuẩn bị và ứng phó tốt hơn với đại dịch, dù theo nhiều ý kiến chuyên gia, rủi ro lây nhiễm và khả năng tái bùng phát COVID-19 là không hề nhỏ. Nhiều bước tiến lớn được ghi nhận ở những nước ngăn chặn thành công sự lây lan của các biến chủng, song kết quả chống dịch này hoàn toàn có thể bị đe dọa trong bối cảnh nhiều quốc gia nghèo khác vẫn đang phải đối mặt với tình trạng thiếu thốn nguồn lực.

"Điểm mù" trong khả năng phát hiện và ngăn ngừa biến thể mới

Theo ông Jerome Kim, Tổng Giám đốc Viện vaccine quốc tế, năng lực xét nghiệm và phòng chống dịch có phần yếu kém tại những nước nghèo đã vô hình chung tạo ra những "điểm mù" trong khả năng phát hiện và ngăn ngừa sự lây lan của các biến thể mới. "Tôi đặc biệt lo ngại tình hình dịch bệnh vào mùa đông này. Có quá nhiều người chưa được tiêm chủng. Họ có thể sẽ không được tiêm trong tháng 12. Ở những nước có tỷ lệ tiêm chủng cao, tình trạng này vẫn có thể xảy ra".

Ví dụ như tại Mỹ - nơi khoảng 58% dân số đã được tiêm chủng. Tuy nhiên ở những khu vực có tỷ lệ tiêm vaccine thấp, số ca tử vong do COVID-19 vẫn tương đối cao. Việc một số người dân e dè không đi tiêm đã khiến quốc gia này tiếp tục ghi nhận hơn 2.200 ca tử vong mới vào thứ Tư tuần trước.

Điều đáng nói là ngay cả khi những khu vực trên thuyết phục được nhiều người dân đi tiêm chủng hơn, thiếu hụt nguồn lực xét nghiệm ở những quốc gia khác vẫn là mối đe dọa thường trực. "Các đợt bùng phát mới tạo cơ hội cho biến thể xuất hiện, dù chiến dịch tiêm chủng đã làm chậm đi phần nào khả năng phát triển của chúng" – ông Jerome Kim cho biết.

Những điểm mù nói trên có thể làm "xói mòn" khoản đầu tư trị giá 20 tỷ USD của Mỹ vào vaccine COVID-19 cũng như tất cả những tiến bộ mà quốc gia này đạt được trong vòng 9 tháng qua. Biến thể Delta cũng có thể sẽ gia tăng khả năng lây nhiễm khi mà các biện pháp giãn cách nghiêm ngặt trước đây dần được nới lỏng.

"Số bệnh nhân mắc COVID-19 ở Bắc bán cầu có thể sẽ tăng mạnh do virus thường phát triển vào mùa đông" - Giáo sư Ali Mokdad thuộc Đại học Washington nhận định. "Khả năng lây nhiễm cao hơn cũng như chính sách nới lỏng ở nhiều quốc gia sẽ khiến số ca mắc mới tăng vọt".

Bên cạnh đó, sự suy giảm khả năng miễn dịch ở những người đã tiêm vaccine sớm cũng sẽ gia tăng khả năng mắc COVID-19. Đây được coi là mối quan tâm hàng đầu của nhiều chuyên gia, bởi khả năng miễn dịch của cơ thể đã được chứng minh sẽ giảm dần theo thời gian và cần được tăng cường sau 6 tháng tiếp nhận vaccine.

Chính vì lý do này mà Tổng Giám đốc Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ông Tedros Adhanom Ghebreyesus đã kêu gọi các nước giàu tạm ngừng triển khai tiêm liều tăng cường vaccine COVID-19 cho những người đã tiêm đủ hai liều, ít nhất là đến cuối tháng 9 tới. Mục đích là để nhường mũi tiêm cho những người có hệ miễn dịch suy giảm.

"Đại dịch kép"

Một số chuyên gia y tế cũng đang bày tỏ lo ngại về kịch bản "đại dịch kép" khi COVID-19 và bệnh cúm đồng thời bùng phát vào mùa đông năm nay. Dù tỷ lệ mắc cúm mùa ở nhiều quốc gia đã giảm đáng kể do người dân tuân thủ các quy tắc đeo khẩu trang nơi công cộng, song các chính sách nới lỏng giãn cách mới đây có thể khiến tỷ lệ này gia tăng trở lại. Người dân tại những khu vực "bình thường mới" theo đó được khuyến cáo sớm tiêm vaccine phòng ngừa cúm, bởi tiêm chủng vẫn là hình thức phòng ngừa hiệu quả nhất đối với cả dịch COVID-19 lẫn bệnh cúm.

Trước đó, Liên minh châu Âu (EU) cũng đã đưa ra nhiều cảnh báo về nguy cơ xảy ra "đại dịch kép". Ông Jenny Harries thuộc Cơ quan An ninh Y tế Anh cho biết nước này đang đứng trước một "mùa đông mơ hồ" khi nguy cơ tử vong do nhiễm đồng thời hai loại virus (SARS-CoV-2 và cúm) là rất cao.

Theo giáo sư Vincent Pang Junxiong thuộc Đại học Quốc gia Singapore, "Số ca mắc COVID-19 ở các quốc gia thuộc Bắc bán cầu có thể sẽ tăng mạnh vào mùa đông này, đặc biệt là những nước có tỷ lệ tiêm chủng thấp như Ấn Độ". Hiện thủ đô New Delhi mới chỉ tiêm vaccine cho 1/3 dân số. Tỷ lệ tiêm chủng của cả Ấn Độ cũng chỉ đạt khoảng 18% - thấp hơn nhiều so với mục tiêu 40% mà Tổ chức Y tế Thế giới WHO đặt ra. Hơn nữa, "tỷ lệ tiêm chủng và miễn dịch cộng đồng cao cũng chỉ có thể làm chậm tốc độ xuất hiện của các biến thể mới".

Nguy cơ từ việc mở cửa biên giới

Singapore, Malaysia hay Thái Lan – những quốc gia châu Á đã đạt được những thành tựu tiêm chủng nhất định đang dần nới lỏng các quy định giãn cách xã hội. Giới chức cũng quyết định mở cửa biên giới và các đường bay quốc tế sau khi phần lớn người trưởng thành tại đây đều đã được chủng ngừa đầy đủ.

Tuy nhiên, Trung Quốc và nhiều quốc gia khác lại không đồng tình với cách tiếp cận này. Mặc dù tỷ lệ tiêm chủng cao, Trung Quốc vẫn theo dõi tình trạng lây nhiễm các ca bệnh mới giữa các nước láng giềng. Chính việc nới lỏng các biện pháp phòng chống dịch và dỡ bỏ các hạn chế đi lại xuyên biên giới ở nhiều nước đang đặt ra nhiều thách thức mới cho Trung Quốc.

Đáng nói hơn cả, tỷ lệ lây nhiễm gia tăng ở chính những khu vực có tỷ lệ tiêm chủng cao. Ông Zhang Wenhong, Giám đốc khoa bệnh truyền nhiễm tại Bệnh viện Hoa Sơn, Thượng Hải, nhấn mạnh: "Nhiều người nhiễm bệnh ngay cả khi họ đã tiêm đủ hai liều vaccine. Sẽ còn xuất hiện nhiều trường hợp nhiễm COVID-19 như thế này hơn nữa trong tương lai".

Chính vì vậy, ông cho rằng khả năng tái mở cửa của chính quyền Bắc Kinh sẽ phụ thuộc nhiều vào năng lực ngăn chặn virus SARS-CoV-2 của các quốc gia khác. "Hơn 80% người dân Singapore đều đã được tiêm chủng, nhưng chẳng có dấu hiệu nào cho thấy dịch bệnh tại đây thoái trào. Singapore mở cửa khiến số ca mắc mới gia tăng" – ông cho biết thêm.

Khả năng xuất hiện biến thể mới nguy hiểm hơn nhiều biến thể Delta vẫn đang là ẩn số. Theo ông John Moore, Giáo sư vi sinh vật và miễn dịch học tại Đại học Y Weill Cornell, New York, mối nguy hiểm tiềm ẩn của những loại biến thể này vẫn đang trong quá trình nghiên cứu. "Liệu có khả năng xuất hiện một loại virus làm lây lan biến thể Delta và chống lại kháng thể Beta hay không? Đó là điều mà chúng tôi rất quan tâm".