Chiến sĩ cách mạng tuổi bách niên kể chuyện mùa thu tháng Tám lịch sử

Trải qua những sự kiện lịch sử trọng đại nhất của thế kỷ 20, cụ Lưu Thị Hoài Đức (hiện ở thị trấn Trới, huyện Hoành Bồ) đã vào tuổi bách niên nhưng vẫn không quên được những ngày tháng Tám lịch sử của 73 năm về trước mà cụ là một trong những người góp mặt.

Nhà sư hoạt động cách mạng

Cụ Đức sinh năm 1918, là con thứ 2 trong một gia đình nông dân tại xã Diên Hồng, huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương. Tên khai sinh của cụ là Lưu Nhi, sau đổi là Lưu Thị Hoài Đức. Gia đình cụ Đức không có ruộng, phải cấy rẽ cho nhà địa chủ nên thiếu ăn quanh năm. Bản thân cụ Đức từ tấm bé đã được cha mẹ gửi lên chùa làng làm tiểu, vừa để bớt miệng ăn, vừa để các sư dạy dỗ.

Cụ Đức nhớ lại, thời niên thiếu, cụ ở chùa, đã đọc nhiều sách báo cách mạng trong nước cũng như sách dịch của Liên Xô, nghe tiếng vang của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh cộng với nhiệt tình hoài bão của tuổi trẻ, sự giáo dục, giác ngộ của lớp cách mạng tiền bối đã khiến cụ nguyện đi theo cách mạng.

Một số phần thưởng cụ Đức nhận được trong quá trình tham gia hoạt động cách mạng.

Theo như lời bà Phạm Thị Thu, người cháu dâu của cụ, tôi phải ghé miệng vào tai cụ Đức hỏi thật to: “Cụ kể cho con nghe những ngày tổng khởi nghĩa cướp chính quyền với ạ”. Nghe vậy, khuôn mặt cụ Đức như giãn ra. Có lẽ câu nói của tôi đã đánh thức một miền ký ức xa xưa lắm trong tâm trí của cụ Đức.

Theo lời kể, sự nghiệp cách mạng của cụ Đức chính thức bắt đầu từ cuối năm 1939. Thời điểm đó, cụ đã trốn nhà, trốn chùa đi theo cách mạng. Cụ Đức kể: “Khi tôi trốn nhà ra được đến Cửa Ông (trước đây là thị xã, nay là một phường của TP Cẩm Phả - PV) thì biết tin anh Sáng (người giác ngộ cụ Đức, đến nay cụ chỉ nhớ tên - PV) đã bị bắt. Anh ký Lương cũng bị bắt đày đi Côn Đảo, anh giáo Hồng thì đã hy sinh. Tôi gặp một cụ ông, được cụ chuyển lời các anh nhắn lại là quay về chờ đợi thời cơ. Nghe lời cụ, tôi về lại chùa ở quê, mai danh ẩn tích một thời gian. Tôi luôn biết ơn các anh: Anh Sáng, anh Hồng, anh La, anh ký Lương là những tiền bối đã chỉ đường cho tôi đi làm cách mạng”.

Cụ Lưu Thị Hoài Đức khi mới nghỉ hưu.

Cụ Đức quay về nhà khoảng một năm, đến năm 1940, lại tiếp tục trốn nhà đi làm cách mạng. Cụ hoạt động ở nhiều nơi, từ Ân Thi (Hưng Yên) đến Bình Giang (Hải Dương). Năm 1945, cụ Đức ra Đông Triều gia nhập Việt Nam giải phóng quân. Để che mắt địch, cụ tiếp tục xin đi tu tại chùa Bắc Mã, bí danh đồng thời là pháp danh của sư cô Minh Đức thời gian này là Thế Hạnh. Thực chất, cụ Đức đi tu không phải là vì trốn đời, mà vẫn nuôi chí đánh Tây cứu nước, cũng không phải giả danh nhà sư để hoạt động mà là đi tu từ khi còn nhỏ và sau này đã tận dụng vị trí của một sư cô để hoạt động cách mạng.

Bắc Mã, nơi cụ Đức hoạt động cách mạng, là một ngôi chùa cổ ở xã Bình Dương ngày nay, nằm ở nơi có truyền thống cách mạng và trở thành căn cứ cách mạng của Mặt trận Việt Minh thời kỳ tiền khởi nghĩa. Chùa Bắc Mã có sư Tuệ (đồng chí Nguyễn Văn Tuệ) và tướng Nguyễn Bình (Trung tướng Nguyễn Phương Thảo) hoạt động cùng một trung đội tăng già cứu quốc, gồm nhiều nhà sư.

Đến nay, cụ Đức còn nhớ trung đội của cụ có đồng chí Vượng là trung đội trưởng, đồng chí Bổng là trung đội phó, đồng chí Dậu là chính trị viên. "Có một tên phản động tên là Ngụy trà trộn vào trung đội của chúng tôi. Thời gian ấy khổ lắm. Thiếu thốn trăm bề. Tên bác sĩ ở Đồn Cao đã hành hạ, cưa chân nhiều chiến sĩ cách mạng của ta, biến họ thành người tàn phế" - Cụ Đức tiếp tục câu chuyện.

Cụ Đức nhớ ở chùa Bắc Mã có một sư cụ làm lãnh đạo mà giờ cụ không nhớ nổi tên. Thực chất đó là sư cụ Võ Giác Thuyên như trong sử sách đã ghi. Trong quá trình chuẩn bị Tổng khởi nghĩa năm 1945, sư cụ trụ trì Võ Giác Thuyên thường xuyên tiếp đón các vị sư cách mạng mang danh nhà sư để dễ bề hoạt động. Đó là những cán bộ cách mạng đã tuyên truyền vận động nông dân Đông Triều, thợ mỏ Mạo Khê và binh lính trong các đồn bốt của Pháp cùng tập hợp lại và trở thành nòng cốt lập nên Chiến khu Trần Hưng Đạo.

Chùa còn có một bà sãi tên là Đề cũng hoạt động rất năng nổ, thường xuyên tiếp tế cho nghĩa quân. Cả trung đội có nhiều người đến từ Hải Dương. Ngoài cụ Đức còn các chiến sĩ khác đến từ Ninh Giang, Chí Linh. Tuy nhiên, đông nhất vẫn là người Vĩnh Bảo (Hải Phòng).

Với thị lực giảm sút nghiêm trọng, phải khó khăn lắm cụ Đức mới nhận ra những kỷ vật của chính mình.

Cuộc khởi nghĩa của nghĩa quân cách mạng trong đó có trung đội tăng già của cụ Đức tổ chức được xuất phát sáng ngày 8/6/1945. Nghĩa quân tiến công Đồn Cao và một số điểm khác ở Mạo Khê, Chí Linh… mở rộng căn cứ địa, làm bàn đạp để tổng khởi nghĩa, tiến về giải phóng tỉnh lỵ Quảng Yên hỗ trợ để các địa phương khác cướp chính quyền. Sau khi chiếm được Đồn Cao, nghĩa quân đã tuyên bố thành lập Chiến khu kháng chiến Trần Hưng Đạo hay còn gọi là Đệ tứ chiến khu.

Người vắt mình qua 2 thế kỷ

Câu chuyện của cụ Đức không được liền mạch bởi trí nhớ và lời nói của cụ đã không theo kịp nhau. Cụ Đức còn nhớ ngày Tổng tuyển cử đầu tiên vào đầu năm 1946, cụ được cầm lá phiếu cử tri, bỏ phiếu bầu cử đại biểu Quốc hội ngay ở chùa Bắc Mã.

Tấm thẻ đảng viên được cụ Đức gìn giữ cẩn thận.

Sau ngày toàn quốc kháng chiến bùng nổ 19/12/1946, cụ Đức về hoạt động ở quê nhà Hải Dương, ở Thái Bình và Thanh Hóa, tham gia cả 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước. Ngày 5/7/1947, cụ Đức vinh dự được đứng vào hàng ngũ của Đảng khi đang hoạt động ở xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang (Hải Dương).

Cuối năm 1953, cụ Đức làm Chủ tịch Hội Phụ nữ cứu quốc huyện Bình Giang; từ năm 1967, cụ là Phó Chủ tịch Ủy ban Hành chính huyện Bình Giang phụ trách giao thông và công thương nghiệp cho đến khi nghỉ hưu. Sau khi nghỉ hưu, cụ Đức theo các anh em trai của mình ra Quảng Ninh. Cụ có người em thứ 5 là Lưu Văn Thịnh làm công tác dân chính ở tỉnh Quảng Ninh; các em Lưu Thanh Bình, Lưu Văn Chính đều ra Quảng Ninh khai hoang, định cư lâu dài. Sau này, cụ hoàn tục, nhưng vì đã luống tuổi, phần vì mải mê hoạt động cách mạng nên không nghĩ đến chuyện lập gia đình. Khi tuổi già ập đến, cụ chuyển ra nương tựa vào vợ chồng bà Thu là con của cụ Lưu Thanh Bình ở tổ 2, khu 8, thị trấn Trới, huyện Hoành Bồ.

Trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, cụ Đức đã được nhận Huân chương Kháng Chiến hạng Nhì, hạng Ba, được công nhận là người có công với cách mạng, cán bộ tiền khởi nghĩa; được trao tặng Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng. Tháng 10/2017, cụ Lưu Thị Minh Đức đã được con cháu gửi hồ sơ đề nghị xét tặng Huân chương Độc Lập.

Bà Thu trăn trở: Đợt trước cụ ốm, tôi đưa cụ ra tỉnh nằm viện, nhiều người mới ngạc nhiên là vẫn còn sót lại một nhân chứng lịch sử như thế. Họ mách chúng tôi làm hồ sơ đề nghị Nhà nước thưởng Huân chương Độc lập cho cụ. Chúng tôi gửi hồ sơ của cụ đã gần một năm rồi nhưng chưa thấy các cấp, ngành hồi âm. Tuổi cụ đã cao, sức khỏe yếu, chúng tôi chỉ mong cụ kịp nhận được tấm huân chương.

Những câu nói của bà Thu, cháu dâu của cụ Đức khiến tôi trăn trở suốt chặng đường về. Người như cụ Đức không chỉ quý ở tuổi tác mà còn là nhân chứng lịch sử, người vắt mình qua 2 thế kỷ chứng kiến bao sự kiện trọng đại của thế kỷ XX. Tôi mong những gì mà bà Thu lo lắng sẽ không xảy đến, mong cụ Đức còn đủ thời gian để đợi chờ...

Huỳnh Đăng[links()]