Cơ hội giải mã Thiên Long Uyển…

Cái tên Thiên Long Uyển là để chỉ khu vực nằm trong cụm núi đá vôi bên tả ngạn sông Bạch Đằng. Dưới thời Trần, nơi này gọi là Thiên Liêu sơn, thuộc trang Ma Liêu, nay thuộc thôn Đức Sơn, xã Yên Đức, TX Đông Triều… 

Sở dĩ khu vực này được gọi là Thiên Long Uyển bởi tại đây có bia khắc trực tiếp vào núi đá 3 chữ Thiên Long Uyển bằng chữ Hán, tức là vườn nghìn rồng. Cách bia Thiên Long Uyển khoảng 100m về phía Đông là tấm bia Tam Bảo địa tức đất Tam Bảo, cũng khắc trực tiếp vào vách núi đá, niên hiệu Thiệu Phong thứ 8 (1348), đời vua Trần Dụ Tông, ghi chép việc công chúa Bảo Hoàn và Trần Khắc Chung cúng đất trang Ma Liêu làm của Tam Bảo (của nhà Phật, của chùa). Gần tấm bia này hiện vẫn còn một ngôi chùa nhỏ của thôn.

Bia Thiên Liêu sơn, Tam Bảo địa là một dấu tích của di tích Thiên Long Uyển, được khắc trực tiếp vào vách núi tại thôn Đức Sơn, xã Yên Đức, Đông Triều.

Không chỉ Thiên Long Uyển mà trên địa bàn thôn Đức Sơn, xã Yên Đức, từng phát hiện nhiều di tích rất độc đáo. Cũng nằm dưới chân núi Phượng Hoàng, người dân và các nhà khảo cổ từng phát hiện những ngôi mộ gạch cổ nằm ở vị trí “gối sơn, đạp thuỷ”, được xem là rất “đắc địa”. Đó là từ trên cao có thể bao quát cả cánh đồng thôn, phía sau là dãy núi Phượng Hoàng bao quanh, nhìn xuống là dòng sông Đá Vách, xa hơn là dãy núi Quỳ Khê (Thuỷ Nguyên, Hải Phòng).

Các nhà khảo cổ từng tiến hành khai quật một trong số những ngôi mộ gạch tại đây vào năm 2011. Qua đó nhận định, ngôi mộ cổ có niên đại vào khoảng thế kỷ I đến III sau Công nguyên và được xây dựng với kỹ thuật rất tuyệt vời.

Ngôi mộ có kết cấu 3 gian, quy mô tương đối lớn, vòm mái cả 3 gian đều cuốn vòm, trong đó riêng vòm mái trung thất cuốn vòm từ 4 phía chứ không phải 2 phía như tiền thất và hậu thất. Tuy vậy, cả tường và vòm mái đều được xây dựng mà không dùng bất cứ một chất kết dính nào, hoàn toàn do cách xếp gạch tài tình và sự tính toán tỉ mỉ, hợp lý của người xưa. Đã hàng nghìn năm trôi qua nhưng dưới lòng đất, màu gạch còn đỏ tươi, hoa văn còn sắc nét…

Gần đây nhất, vào năm 2017, các nhà khảo cổ học của Viện Khảo cổ học cũng đã khai quật tại khu vực di tích Đầm Lải (thôn Đức Sơn, xã Yên Đức) và xác định thêm một kiến trúc cổ nghìn năm tuổi. Theo đó, đoàn đã tìm thấy các cọc gỗ khá lớn, có đường kính dao động từ 19 đến 30cm, nhiều cọc chỉ nằm dưới mặt đầm khoảng 10cm và dài khoảng 100cm, được đóng chắc chắn xuống các lớp đất phía dưới, thậm chí có cọc còn xuyên tới lớp đất sét là tầng đất gốc của vỏ trái đất.

Tuy nhiên, những cọc gỗ này khá khác biệt với “cọc Bạch Đằng” và theo đánh giá thì chúng có thể liên quan nhiều hơn đến một hay nhiều công trình kiến trúc ven sông, phù hợp với tính chất địa tầng Đầm Lải. Kết quả xác định C14 từ những cọc gỗ phát hiện tại đây năm 2016 cho thấy, niên đại cọc vào khoảng thế kỷ  IV - III trước Công nguyên.

Với kết quả khai quật lần này, căn cứ vào tài liệu địa tầng, sự phân bố, hiện diện của các di vật thu được, đoàn khảo cổ bước đầu cho rằng, hệ thống cột gỗ phát hiện được có niên đại tương đương hoặc muộn hơn lớp địa tầng chứa sưu tập hiện vật thu được, tức thời Đông Hán vào khoảng thế kỷ I - III sau Công nguyên. Đây là di sản rất quý vì những kiểu kiến trúc ven sông, lại là kiến trúc bằng gỗ hàng nghìn năm tuổi được phát hiện rất hiếm cho đến nay.

Mộ gạch cổ được khai quật tại thôn Đức Sơn, xã Yên Đức vào năm 2011, có niên đại vào khoảng thế kỷ I đến III sau Công nguyên.

Nằm ở khu vực phân bố dày đặc di tích như vậy, Thiên Long Uyển được giới nghiên cứu khoa học rất quan tâm lâu nay. Đặc biệt, một số nhà nghiên cứu còn cho rằng, khu vực núi Thiên Liêu có gắn với chiến trường Bạch Đằng trong chiến trận đánh bại quân xâm lược Nguyên Mông vào năm 1288 của quân dân nhà Trần.

Việc xuất hiện “vườn nghìn rồng” ở đây khiến một số nhà nghiên cứu đặt vấn đề, liệu đây có phải là nơi hai vua Trần đặt đại bản doanh chỉ huy trận Bạch Đằng năm xưa? Việc giải mã vị trí, vai trò của Thiên Long Uyển trong Chiến trận Bạch Đằng năm 1288 cho đến nay đã có cơ hội được hiện thực hóa, theo Quyết định số 4138/QĐ-BVHTT&DL ngày 22/11/2019 của Bộ VH, TT&DL cho phép Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) phối hợp với Bảo tàng Quảng Ninh khai quật khảo cổ tại di tích Thiên Long Uyển.

Theo đó, di tích sẽ được khai quật trên diện tích 300m2 trong thời gian 2 tháng cuối năm nay và đầu năm 2020. Nguồn kinh phí khai quật do Trường Đại học Hạ Long cấp từ nguồn kinh phí thực hiện nhiệm vụ KH&CN “Nghiên cứu đánh giá giá trị lịch sử văn hóa của di tích Thiên Long Uyển và khu vực Yên Đức trong tổng thể di tích Chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 và đề xuất phương án bảo vệ, bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích”, thực hiện theo Quyết định số 2825/QĐ-UBND ngày 11/7/2019 của UBND tỉnh.

Ngọc Mai

[links()]