Đá và miền kiệt tác nghệ thuật

Châu Âu, với tôi miền đất xa xôi mà tôi luôn mơ ước để có dịp đến và chiêm ngưỡng những kiệt tác kiến trúc nghệ thuật của các danh họa lừng danh thời Phục hưng từ thế kỷ 15. Những kiệt tác nghệ thuật từ đá ấy cứ day trở từ khi tôi còn là sinh viên đại học nghe thầy giảng về môn mỹ  thuật phương tây…

Thành phố vĩnh hằng

Nếu nhìn trên bản đồ thế giới, chuyến đi của tôi cứ men theo con đường ven bờ biển Địa Trung Hải, đi qua những thành phố, làng mạc, cánh đồng mênh mang của các quốc gia rộng lớn. Nhưng có một miền đất ấn tượng tôi đến đó là những thành phố của những kiệt tác nghệ thuật từ đá.

Bước chân đầu tiên là tôi đến thành phố Rome- thủ đô của Cộng hòa Italia, quốc gia ta quen gọi là Ý. Rome là thành phố cổ kính, thành phố văn hóa lịch sử nổi tiếng của thế giới. Bảng lảng trong đầu tôi là những câu nói từ lâu của dân ta, cách nói ẩn dụ về một công việc muốn xong nhanh hay chậm đều dùng thuật ngữ đầy ẩn dụ: Kiểu gì rồi chả đến thành Rome hoặc Mọi ngả đường đều dẫn tới thành Rome... Nói rồi cười xòa với nhau, nhưng không hiểu câu thành ngữ hiện đại ấy bắt nguồn từ đâu và giờ thì tôi đã có dịp để chạm đến những “ngôi đền” nghệ thuật hơn hai ngàn năm trước, chạm đến niềm kiêu hãnh của văn hóa Châu Âu và của nhân loại.

Bỗng như bừng thức trong tôi khi bước chân đến Quảng trường rộng lớn của Nhà nước công giáo La Mã Vatican - nhà nước được coi là nhỏ nhất thế giới nằm trọn trong lòng thành Rome cổ kính. Tôi chợt nhớ tới thầy giáo dạy tôi bộ môn mỹ thuật thời học đại học. Ông thầy là họa sĩ giỏi, lại là giảng viên kỳ cựu nên mỗi bài giảng của ông như truyền ngọn lửa mãnh liệt về hội họa trong tôi - một sinh viên rất mơ hồ về hội họa, thậm chí còn không biết thưởng thức nổi một tác phẩm hội họa đúng nghĩa. Nhưng rồi nghe bài giảng của thầy, nghe sự say mê trong phương pháp giảng dạy của thầy mà bộ môn mỹ thuật nói chung và mỹ thuật phương Tây nói riêng đã neo vào tâm hồn tôi đầy những quyến rũ và ám ảnh với nghệ thuật hội họa thời Phục hưng mà thầy giảng rất kỹ lưỡng và rất hay. Vì thầy giáo là họa sĩ được đào tạo bài bản về mỹ thuật, đặc biệt mỹ thuật giai đoạn thời Phục hưng - là một phong trào văn hóa thường được xem là bao gồm giai đoạn từ thế kỷ XV đến thế kỷ XVII, khởi đầu tại Firenze (Ý) vào Hậu kỳ Trung Đại, sau đó lan rộng ra phần còn lại của châu Âu trên những quy mô và mức độ khác nhau. Đặc biệt thầy hay nhắc đến các bức tranh tường và điêu khắc gia, họa sĩ lừng danh Michelangelo, là lao động nghệ thuật rất nghiệt ngã mới có được tác phẩm để công chúng khâm phục, hâm mộ...

Chuyến đi này ngẫu nhiên tôi được chạm đến một miền kiến thức đã được học, được giới thiệu kỹ lưỡng của người thầy tận tâm với nghề để neo vào tâm hồn, trái tim những cô cậu sinh viên nhanh chóng tiếp cận những sự sáng tạo vô song của thế giới nghệ thuật thuộc tóp đỉnh của đỉnh từ thời cổ đại. Chuyến đi này tôi được chạm vào miền kiệt tác nghệ thuật thật vô cùng độc đáo, một miền đất hùng mạnh của La mã cổ đại đầy màu sắc hiện thực huyền ảo đã đi vào lịch sử nhân loại có một không hai…

Tôi ngỡ ngàng trước đá, là những khối đá hoa cương, đá cẩm thạch khổng lồ dựng lên các bức tường ở các tòa thành, ở các ngôi thánh đường, ở cung điện… Họ xây dựng nên những công trình tuyệt tác từ đá, tạo dựng nên các công trình đá đủ hình, đủ kiểu. Cứ hình dung ở thời đại ấy, chỉ có sức người, sức ngựa và đặc biệt là trí tuệ của con người đã làm nên những kiệt tác ấy mới thấy nó vĩ đại làm sao.

Hẳn bất cứ ai đến đây đều sẽ choáng ngợp khi gặp bức tượng David của nhà điêu khắc Michelangelo sáng tác từ năm 1501-1504 khi họa sĩ mới 26 tuổi. Họ công khai quan điểm nghệ thuật cởi mở với tượng nuy và tự hào về vẻ đẹp theo quan điểm của họ. Bức tượng David tôn vinh vẻ đẹp của vị vua trẻ David đó là niềm tự hào, niềm kiêu hãnh của con người nơi đây.

Tôi chầm chậm bước đi trên những viên đá cũ kỹ chắc nịch im lìm từ hơn hai ngàn năm đã ở nền sân quảng trường Thánh đường Vatican hay trên đường phố cổ ở Flozence, Genoa… Chỉ là đá. Những hình khối nhà thờ, cung điện, lâu đài, cây cầu, đường phố đều lát đá. Mỗi góc nhà thờ, thánh đường, quảng trường là những kiệt tác nghệ thuật của các danh họa đã và đang trường tồn cùng nhân loại tiến bộ. Từ ngoài nhà thờ đến trong lòng Vương cung thánh đường Vatican, những kiệt tác nghệ thuật huyền thoại đều có ở đây. Người ta nói, ở Rome có rất nhiều công trình trên một ngàn năm tuổi, và giả dụ cho đi kiểm đếm các công trình vài trăm năm ở Rome mới khó, chứ đếm các công trình trên ngàn năm thì dễ.

Theo các nguồn tài liệu, thì thành phố Rome là một trong những thủ đô lâu đời nhất của thế giới, được xây dựng từ thế kỷ thứ VIII trước công nguyên, đến nay đã có 2.800 năm lịch sử, được loài người tôn vinh như một "thành phố vĩnh hằng". Roma cổ đại được xây dựng trên 7 quả đồi liền nhau nên còn được gọi là "thành phố 7 quả đồi". Trong thành phố có công trình kiến trúc cổ như quảng trường, nhà thờ, tu viện, hoàng cung, trường đấu mãnh thú, miếu thần, pháo đài cổ, các tượng thần, vòi phun nước. Có lẽ, Rome là thành phố còn lưu giữ nhiều di tích kiến trúc hoành tráng từ thời cổ đại và trung đại nhất, nổi tiếng nhất là đấu trường La Mã. Nơi đây được xây dựng trong 8 năm và hoàn thành vào năm 80 trước công nguyên, là khán đài hình vòng cung đầu tiên được xây dựng ở Rome có sức chứa 50.000 khán giả và 80 cửa ra vào, đảm bảo đám đông có thể vào và thoát ra nhanh chóng. Đấu trường có hình vòng cung chiếm diện tích 6 mẫu Anh (tức là khoảng 2,4ha). Mặc dù thời tiết nắng nóng cao điểm của châu Âu đang là trên dưới 40 độ C thì dòng người đủ các sắc tộc, màu da vẫn nườm nượp đến chiêm ngưỡng các công trình kiến trúc cổ độc đáo này.

Cách đấu trường La Mã không xa là ngọn đồi Palentino cao 70m và là một trong những điểm ngắm thành phố đẹp nhất. Tôi rất ấn tượng câu chuyện ở đồi Palentino gắn liền với truyền thuyết của La Mã cổ đại, người ta kể rằng hai anh em sinh đôi Romulus và Rimus sau khi bị bỏ rơi do một lời tiên tri đã được tìm thấy ở ngọn đồi này, sau nhiều năm được nuôi sống bởi sữa của một con chó sói, và từ truyền thuyết đó, biểu tượng của thành Rome là 2 đứa trẻ đang bú sữa một con sói mẹ.

Cái nôi của nền nghệ thuật Phục hưng

Không phải ngẫu nhiên mà Roma được gọi là “thành phố vĩnh hằng” mà Roma còn được gọi là “thành phố bảo tàng” - bởi không nơi nào như ở đây vẫn còn lưu giữ được nhiều di sản quý từ thời cổ đại mà giờ được coi là tài sản chung của nhân loại. Đó là bảo tàng Vatican nơi trưng bày, lưu giữ những kiệt tác của các danh họa, các nhà điêu khắc nổi tiếng của thế giới như Leonardo da Vinci, Raphael, Boticeli….

Thành phố cổ Florence (còn được gọi là Firenze) thuộc vùng Tuscany ở miền trung nước Ý, cách Roma khoảng 230km về phía Tây Bắc. Florence nổi tiếng khắp thế giới bởi đây là cái nôi của nền nghệ thuật Phục hưng, là một điểm đến không thể bỏ qua khi đến Ý. Florence sở hữu hơn 50% các công trình kiến trúc nổi tiếng tiêu biểu của nước Ý. Các bảo tàng, cung điện và nhà thờ của Florence là nơi lưu giữ một số kho tàng nghệ thuật vĩ đại nhất trên thế giới. Các nhà nghiên cứu lịch sử nhận định rằng Florence là nơi khởi nguồn của văn hóa Phục hưng và tới nay vẫn còn lưu giữ những tác phẩm nổi tiếng nhất của thời kỳ này. Nhà thờ Duôm of Florence là một trong 4 nhà thờ lớn nhất thế giới. Nhà thờ này nổi bật với những phiến đá cẩm thạch màu hồng trắng và lối kiến trúc Gothic đặc trưng. Có thể nói tòa thánh đường này là biểu tượng của Florence.

Có một nơi để ngắm nhìn trọn vẹn khung cảnh thành phố Florence thì phải tới quảng trường Michelangelo, tọa lạc trên một ngọn đồi cùng tên nằm ở độ cao cách 100m so với mặt nước biển, giữa quảng trường là bức tượng David bằng đồng của nhà điêu khắc Michelangelo.

Là thành phố của văn hóa và nghệ thuật, phần lớn các bảo tàng ở Florence trưng bày và triển lãm các tác phẩm nghệ thuật thay vì lưu giữ các di vật lịch sử. Hai viện bảo tàng nổi tiếng là Viện bảo tàng hàn lâm nghệ thuật và Viện bảo tàng Uffizi. Ai cũng dễ dàng được chiêm ngưỡng những tác phẩm hội họa và điêu khắc vô giá từ hàng loạt tên tuổi của Ý trong thời kỳ Phục hưng như: Botticelli, Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raffaello, Andrea del Sarto, Fillippino Lippi, Titren, Tintoret, Véronèse…

Đứng bên dòng sông thơ mộng Arno, đi qua cây cầu đá như một con phố vắt ngang dòng sông, tôi lại mường tượng cây cầu ở Hội An, cây cầu Ngói ở Nam Định, có một cảm xúc nhè nhẹ về sự giao thoa văn hóa của loài người như hiện hữu từ quê nhà đến nơi thành phố xa xôi này. Dòng Arno trong veo, buổi sáng nhìn ánh nắng trải vàng mặt sông, cứ như ta đang đứng trước dòng sông mùa thu diễm lệ trong các bức tranh hoàn mỹ. Cây cầu bắc ngang sông tấp nập bán mua, nườm nượp người đến chiêm ngưỡng. Cầu Ponte Vecchio là cây cầu cổ nhất ở Florence, với kiểu kiến trúc có một không hai. Hai bên thành cầu có những sạp hàng bán đồ lưu niệm và phần mái che trên cầu chính là một hành lang kéo dài từ bảo tàng Uffizi từ bờ bên này qua dinh thự Pitti bên bờ kia của sông Arno. Tôi thả bộ cùng nườm nượp du khách qua cây cầu, ngỡ ngàng chiêm ngưỡng bức tượng bán thân Nghệ sĩ điêu khắc nổi tiếng Benvenuto Cellini với một hàng rào treo đầy ổ khóa ước nguyện của các cặp đôi khi tới đây. Có cả những đồng xu nhỏ tiền Italia hay của quốc gia nào đó còn gắn chặt vào thành cầu, như ai đó muốn gửi tới dòng sông thơ mộng huyền bí này những ước mong thật hoàn hảo. Hình ảnh ở cây cầu Ponte Vecchio này tôi lại liên tưởng đến một ngày nào đó, cây cầu mang tên Tình Yêu bắc qua dòng Cửa Lục ở Hạ Long, quê hương Quảng Ninh của tôi sẽ có bao du khách đi qua và ghi dấu lại nơi cửa biển Vịnh Hạ Long kỳ quan thế giới này những ký ức đẹp nhất khi họ có dịp qua đây.

Chỉ là một thoáng đi qua miền kiệt tác nghệ thuật di sản của nhân loại, một khoảnh khắc thật ý nghĩa của đời người khi tôi có cơ duyên để đi, để đến và thỏa mãn niềm khao khát khám phá điều mới lạ. Tôi đã được tận mắt chứng kiến các kiệt tác nghệ thuật của nhân loại ở Châu Âu. Một chuyến đi trọn vẹn của tôi ngoài những mong muốn khám phá về vùng đất Châu Âu đầy hấp dẫn về văn hóa, về nghệ thuật, lại nhân lên niềm vui trọn vẹn chặng đường đi và về an toàn và mang theo biết bao những niềm cảm xúc mới sau mỗi chuyến đi xa.