Đền Xã Tắc - cột mốc văn hoá nơi địa đầu Tổ quốc

Toạ lạc gần bờ sông Ka Long, thuộc khu 1, phường Ka Long (Móng Cái), gần với biên giới Việt - Trung, đền Xã Tắc không chỉ có ý nghĩa tâm linh, giá trị về lịch sử văn hoá, mà còn có giá trị lớn lao về chủ quyền, lãnh thổ trong lịch sử dựng nước và giữ nước.

Cổng đền Xã Tắc giống như bao ngôi đền ở đồng bằng Bắc Bộ.

Đền Xã Tắc trước kia còn có tên là “Đàn miếu Xã Tắc Đại vương” (tức nơi lập đàn để tế long thần, thổ địa của bản thôn). Theo hồ sơ xếp hạng di tích, đền Xã Tắc được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XIII, đầu thế kỷ XIV để thờ thần Xã Tắc - Bản cảnh thành hoàng của châu Móng Cái xưa. Tại đây còn phối thờ Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, long thần thổ địa của bản thôn và các vị tiên công của những dòng họ đã có công đến khai khẩn vùng đất này.

Tam quan đền bề thế trước đền chính.

Theo lời kể của các cụ cao niên sống quanh khu vực này, trước kia, đền Xã Tắc được xây dựng tại mép sông Thác Mang với quy mô khá lớn. Đầu thế kỷ XX, trong một lần bão lớn, đền bị sạt lở và được nhân dân di chuyển vào trong khu vực Xoáy Nguồn với quy mô nhỏ hơn trước. Do vậy, đền còn có tên khác là miếu Xoáy Nguồn. Trải qua những biến đổi thăng trầm của thời gian, đến nay, đền đã được trùng tu nhiều lần, lần trùng tu lớn nhất là vào năm Kỷ Mão 1879. Sau năm 1989, đền được phục hồi lại với quy mô nhỏ. Để đáp ứng mong mỏi của quần chúng nhân dân, năm 2009, đền Xã Tắc đã được UBND tỉnh Quảng Ninh cho phép phục hồi.

Đền Xã Tắc được xây dựng chủ yếu bằng gỗ lim, chạm trổ tinh xảo.

Đền Xã Tắc ngày nay được xây dựng theo hướng nam, trên một khu đất cao, thoáng mát với diện tích khuôn viên khoảng 20.000m2. Ngôi đền chính có diện tích 308m2, được xây dựng theo kiểu chữ “công”. Đền được xây hai tầng tám mái với những hoạ tiết hoa văn chạm trổ truyền thống, tinh xảo, mái lợp ngói mũi hài. Hiện đền Xã Tắc vẫn còn lưu giữ được ba tấm bia cổ có niên đại từ những năm 1879, trên đó có ghi danh những người đã góp công, góp của để trùng tu, xây dựng lại đền.

Tượng Xã Tắc Đại Vương uy nghi trên ban thờ gian chính giữa đền.

Với người dân sống trên địa bàn, đền Xã Tắc từ lâu đã trở thành một chốn linh thiêng để họ gửi gắm những tâm tư, nguyện vọng rất đỗi đời thường của mình. Dần dần, ngôi đền không chỉ mang ý nghĩa là một cơ sở thờ tự, một nơi thể hiện văn hoá, tín ngưỡng của người Việt, mà nó còn chứa đựng một ý nghĩa văn hoá to lớn hơn. Lệ tế Xã Tắc đã vượt ra khỏi phạm vi thờ thần của một làng, hay một khu vực và trở thành ngôi đền thờ của thần non sông, đất nước đúng như ý nghĩa của cụm từ “Sơn hà Xã Tắc”.

Đền phối thờ Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng.

Đền Xã Tắc có 5 ngày lễ chính là 16-1, 2-5, 16-8, 16-12, 18-12 (âm lịch) trong đó, ngày 16-1 là ngày lễ cầu an. Trong ngày này, người ta giết thịt 1 con lợn, thịt đem luộc chín, lòng bỏ vào vạc nấu cháo làm lễ cúng Xã Tắc Đại Vương. Người dân còn làm thuyền giấy, sắm lễ hoa quả, vàng mã, rượu, bánh... cúng rồi mới mang thả xuống sông cầu bình an, cầu tài, lộc. Nghi lễ này kéo dài và tồn tại suốt hơn 5 thế kỷ.
Năm 2005, đền Xã Tắc đã được xếp hạng di tích lịch sử, văn hoá cấp tỉnh.

Đền Xã Tắc được ví như là “cột mốc văn hoá” nơi địa đầu Tổ quốc.

Người dân và khách thập phương có dịp đến Móng Cái vẫn thường viếng thăm đền Xã Tắc.

Hà Phong