Đền Xã Tắc - dấu ấn văn hóa Việt vùng biên ải

Đền Xã Tắc tọa lạc tại một vị trí đặc biệt, cạnh bờ sông Ka Long (ranh giới biên giới Việt - Trung), thuộc khu 3, phường Ka Long, TP Móng Cái. Năm 2005, đền Xã Tắc đã được công nhận là Di tích cấp tỉnh, theo Quyết định số 2332/QĐ-UBND ngày18/7/2005 của UBND tỉnh Quảng Ninh.

Từ xưa đến nay, đền Xã Tắc được người dân trong vùng coi sóc, thờ phụng như một địa điểm tín ngưỡng, văn hóa linh thiêng.

Đền Xã Tắc được xây dựng vào khoảng cuối thế kỉ XIII, đầu thế kỷ XIV dưới thời nhà Trần để thờ thần Xã Tắc - Bản cảnh thành hoàng của châu Móng Cái xưa. Hiện nay, tại đây thờ Xã Tắc Đại Vương, Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, Cao Sơn Đại Vương, Long thần thổ địa của bản thôn và các vị tiên công của những dòng họ đã có công đến khai khẩn vùng đất này.

Theo lời kể của các cụ cao niên sống quanh khu vực, trước kia, đền Xã Tắc được xây dựng tại mép sông Thác Mang với quy mô khá lớn, gồm ba gian nhà, mặt quay về hướng Nam, mái lợp ngói âm dương. Đầu thế kỷ XX, trong một lần bão lớn, đền bị sạt lở và được nhân dân di chuyển vào trong khu vực Xoáy Nguồn với quy mô nhỏ hơn trước. Do vậy, đền còn có tên khác là miếu Xoáy Nguồn.

Trải qua những biến đổi thăng trầm của thời gian, đến nay, đền được trùng tu nhiều lần, lần trùng tu lớn nhất là vào năm Kỷ Mão 1879. Trong cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979, đền bị phá hủy, chỉ còn lại một vài tấm bia và nền móng cũ. Sau năm 1989, đền được phục hồi lại với quy mô nhỏ. Để đáp ứng mong mỏi của quần chúng nhân dân muốn có một cơ sở thờ tự khang trang, quy mô, năm 2009, đền Xã Tắc đã được UBND tỉnh Quảng Ninh ra Quyết định cho phép phục hồi.

Cổng vào đền Xã Tắc.

Đền Xã Tắc hiện nay được xây dựng theo hướng Nam, trên một khu đất cao, thoáng mát với diện tích khuôn viên khoảng 20.000m2, phía Đông giáp sông Ka Long. Ngôi đền chính có diện tích 308m2, được xây dựng theo kiểu chữ "Công"; trong đó tòa tiền đường gồm ba gian hai chái, hai gian trung đường và ba gian hậu cung. Đền được xây dựng chủ yếu bằng gỗ lim, mái lợp ngói vảy rồng, tường xây gạch. Đền có hai tầng tám mái với những họa tiết hoa văn chạm trổ truyền thống, tinh xảo, mái lợp ngói mũi hài.

Từ xưa đến nay, đền Xã Tắc luôn được người dân trong vùng coi sóc, thờ phụng như một địa điểm tín ngưỡng, văn hóa linh thiêng. Dần dần, đền không chỉ mang ý nghĩa là một cơ sở thờ tự mà còn chứa đựng ý nghĩa to lớn hơn. Lễ tế Xã Tắc đã vượt ra khỏi phạm vi thờ thần của một làng, một khu vực, trở thành ngôi đền thờ của thần non sông, đất nước đúng như ý nghĩa của cụm từ “sơn hà, xã tắc”.

Ngày nay, đền Xã Tắc được ghi nhận là một trong những công trình không chỉ có giá trị lịch sử, văn hóa của tỉnh Quảng Ninh, mà còn có ý nghĩa lớn lao về chủ quyền, lãnh thổ trong lịch sử dựng nước và giữ nước.

Nơi đây còn thường xuyên diễn ra những hoạt động văn hóa truyền thống nhằm bồi đắp lòng yêu nước cho người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Ngày 4/11/2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 3238/QĐ-BVHTTDL về việc xếp hạng Di tích cấp quốc gia đối với Di tích lịch sử đền Xã Tắc. Lễ công bố Quyết định và đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đền Xã Tắc được UBND tỉnh Quảng Ninh tổ chức, nhằm tôn vinh và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa của di tích.

Qua đó nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho cán bộ, nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ trong việc tham gia bảo vệ, tu bổ, tôn tạo, gìn giữ và phát huy giá trị di tích lịch sử nói riêng và các di sản văn hóa nói chung.

Lãnh đạo TP Móng Cái đón nhận Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đền Xã Tắc.

Đứng uy nghi giữa đất trời Đông Bắc, cạnh kề ngã ba con sông biên giới, đền Xã Tắc linh thiêng đã vượt ra khỏi phạm vi thờ tự của một vùng đất để trở thành nơi thờ thần của non sông gấm vóc Việt Nam.

Với giá lịch sử khẳng định độc lập chủ quyền dân tộc, những nét đặc trưng riêng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân Việt Nam và như một cột mốc văn hóa nơi biên ải, đền Xã Tắc đã trở thành điểm đến tâm linh không thể bỏ qua đối với nhân dân và du khách thập phương khi đến với TP vùng biên Móng Cái.

Mai Linh