Lập hồ sơ di tích quốc gia đặc biệt Khu Di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô

Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô đã được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia năm 1997. Đây là một di tích có ý nghĩa đặc biệt trong hệ thống di tích về Bác Hồ không chỉ tại Quảng Ninh mà còn trên phạm vi cả nước.

Quần thể di tích lịch sử (di tích lưu niệm danh nhân) Bác Hồ trên đảo Cô Tô gồm: Tượng đài, khuôn viên, bia, đền thờ, nhà trưng bày, lưu niệm, ruộng khoai và cánh đồng muối. Theo tư liệu lịch sử, ngày 9/5/1961, từ Trà Cổ, máy bay trực thăng đưa Bác ra đảo thăm quân dân các dân tộc trên đảo. Nói chuyện với quân và dân trên đảo, Người căn dặn: "Thủ đô Hà Nội tuy ở xa các đảo nhưng Đảng, Chính phủ luôn quan tâm đến đồng bào các đảo và mong đồng bào đoàn kết, tiến bộ". Để thể hiện lòng kính trọng biết ơn Người, tháng 1/1962, Ủy ban Hành chính tỉnh Hải Ninh xin phép Bác cho dựng tượng Bác trên đảo và đã được Người đồng ý. Đây được coi là tượng đài duy nhất Bác cho phép dựng tượng mình khi Người còn sống.

Theo hồ sơ di tích, các hạng mục được thi công lúc đó gồm: Nhà lưu niệm được cải tạo từ trụ sở xã Cô Tô, bia đá ở ruộng khoai, bia đá ở nơi máy bay hạ cánh, xây dựng khuôn viên để đặt tượng Bác.

Ông Nguyễn Ngọc Đàm, nguyên Chủ tịch Ủy ban Hành chính tỉnh Quảng Ninh, nhớ lại: Trong thời kỳ đế quốc Mỹ ném bom đánh phá miền Bắc ác liệt, chúng ta phải tạc tượng Bác Hồ ở nơi sơ tán huyện Hoành Bồ. Sau khi hoàn thành mới đưa lên tàu chuyển ra Cô Tô. Vào dịp sinh nhật Bác năm 1968, tỉnh tổ chức khánh thành tượng. Tôi tham gia cắt băng khánh thành. 

Di tích lưu niệm Bác ở Cô Tô được tôn tạo, mở rộng trong các năm 1975, 2005, 2010 và 2020. Chính giữa khuôn viên tượng đài Bác đứng vẫy tay, trang phục kaki và đôi dép cao su. Tượng đài được xây dựng trong khuôn viên 2.209m². Nhà lưu niệm được xây 5 gian. Gian giữa đặt tượng Bác. Hai gian thông bên phải trưng bày một số hiện vật liên quan sự kiện.

Tiếp theo là mô hình nhà sàn ở Phủ Chủ tịch nơi Bác ở, một số hình ảnh chụp lúc Bác ra thăm đảo, một số bản trích lời nói chuyện căn dặn của Bác. Ngoài ra còn có một số cờ, huân, huy chương, danh hiệu Anh hùng lao động. Hai gian thông bên trái trưng bày những thành tựu kinh tế, chính trị quân sự của quân dân trên đảo. Bên trái nhà lưu niệm là nhà khách, nhà bếp được nối liền với nhà khách bằng một hành lang. Các công trình trong khuôn viên được thiết kế rất hài hòa với không gian, ta có thể nhìn thẳng ra tượng đài Bác qua hồ sen.

Cánh đồng muối thuộc thôn Nam Hải, là một thung lũng bằng phẳng xung quanh là đồi núi bao bọc, có các cửa thông ra biển, diện tích đầm xấp xỉ 100.000m². Nằm cách con đường từ bãi biển vào nhà lưu niệm cách biển 175m, bia được xây dựng bên phải đường từ ngoài vào, chính giữa đầu luống khoai Bác đã bới xem khoai. Bia khắc trên đá xanh thớ mịn.

Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Cô Tô là niềm tự hào của người dân trên đảo Cô Tô nói riêng, tỉnh Quảng Ninh nói chung. Ngày 29/10/2021, UBND tỉnh có Tờ trình gửi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về việc xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt đối với Khu di tích lịch sử khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô.

Trước đó, Hội đồng thẩm định hồ sơ khoa học xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh tỉnh Quảng Ninh được thành lập theo Quyết định số 932/QĐ-SVHTT, ngày 21/10/2021 của Sở Văn hóa và Thể thao, lãnh đạo UBND huyện Cô Tô và đơn vị có liên quan đã thống nhất lập hồ sơ đề nghị xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt cho Khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô.

Tại hội nghị, Hội đồng thẩm định đã xem xét hồ sơ khoa học di tích lịch sử Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô đề nghị xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt. Căn cứ Luật Di sản văn hóa, các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành, các thành viên Hội đồng thẩm định và đại biểu đã thảo luận, đánh giá thành phần hồ sơ, nội dung hồ sơ và giá trị của Khu di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh trên đảo Cô Tô, đồng thời tiến hành bỏ phiếu nhận xét về hồ sơ đề nghị. Hội đồng đã tổng hợp ý kiến tham gia và đề nghị đơn vị chủ trì xây dựng hồ sơ tiến hành chỉnh sửa, bổ sung hồ sơ theo ý kiến tham gia của các thành viên Hội đồng.

Hồ sơ sau khi hoàn thiện, Sở Văn hóa và Thể thao đã tổng hợp, báo cáo UBND tỉnh trình cấp có thẩm quyền xem xét xếp hạng di tích cấp quốc gia đặc biệt. Ngày 29/10/2021, UBND tỉnh đã gửi hồ sơ về Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch.