Di tích trận đánh Đồn Cao trên đảo Cô Tô: Cần được quan tâm tu bổ, phát huy giá trị

Đã nhiều năm nay, tôi sưu tầm những bài viết, tư liệu về trận đánh cảm tử  Đồn Cao trên đảo Cô Tô đêm ngày 13/11/1945 của Đại đội Ký Con với một ước muốn hoàn thiện bài giảng về lịch sử địa phương dành tặng cho các em học sinh ở huyện đảo Cô Tô. Cùng với đó nhằm khơi dậy niềm tự hào về truyền thống lịch sử cách mạng của cha ông, và mong muốn di tích được quan tâm tu bổ, phát huy giá trị lịch sử.

Trận đánh cảm tử

Tôi cũng như nhiều người dân Cô Tô đều biết đến trận đánh Đồn Cao và Đại đội Ký Con. Nhưng để gặp và trò chuyện với một trong những chiến sĩ của Đại đội Ký Con trực tiếp tham gia trận đánh Đồn Cao thì tôi chưa bao giờ nghĩ mình có thể thực hiện được. Nhưng rất may mắn, trong quá trình sưu tầm tư liệu, tôi có được số điện thoại của Tiến sĩ Đặng Văn Bài, nguyên Cục trưởng Cục Di sản văn hoá, cháu họ của cụ Lê Phú, nguyên Đại đội trưởng Đại đội Ký Con. Ông Bài sau khi biết mục đích của tôi đã rất nhiệt tình cho số điện thoại và địa chỉ của cụ Lê Phú, cả số của ông Lê Bắc, con trai cụ nữa. Qua ông Lê Bắc, tôi được biết, hiện cụ Lê Phú đang sống cùng gia đình tại số nhà 27, ngõ 517, đường Thụy Khuê, quận Tây Hồ, Hà Nội.

Tôi đã đọc tư liệu và nhiều bài viết về trận đánh Đồn Cao của Đại đội Ký Con nhưng lần này lòng tôi trào dâng xúc động khi qua điện thoại được nghe cụ Lê Phú kể về trận đánh quả cảm của các chiến sĩ Đại đội Ký Con. Tuy đã bước vào tuổi 97 nhưng cựu đại đội trưởng Đại đội Ký Con vẫn còn hết sức minh mẫn. Qua lời kể chậm rãi của cụ, từng dòng ký ức, sự kiện lịch sử và trận đánh Đồn Cao năm nào hiện lên như những thước phim tư liệu.

Từ lời kể của cụ Lê Phú và các tư liệu tôi thu thập được có thể ghi chép lại một cách cụ thể về trận đánh Đồn Cao của các chiến sĩ Đại đội Ký Con diễn ra hết sức ác liệt. Theo đó, sau mấy ngày chuẩn bị, ém quân trên đảo Minh Châu, vào đêm 13/11/1945, Đại đội Ký Con do Đại đội trưởng Lê Phú chỉ huy đi trên các thuyền bí mật tiếp cận đảo Cô Tô thì thấy trên biển gần đảo có một cụm đèn rực sáng. Lê Phú vốn là lính thủy Pháp nên biết là đèn của một chiến hạm Pháp nhưng vẫn lệnh cho mọi người áp sát và đổ bộ lên đảo. Vì ngày 10/11/1945, quân ta đã đánh Vạn Hoa nên Pháp tăng cường tàu bảo vệ Cô Tô.

Đến đêm, hai mũi đánh Đồn Cao gặp nhau ở gần đồn địch, dàn quân vào vị trí. Đại đội trưởng Lê Phú lệnh cho chiến sĩ Bùi Văn Ngoạn khai hoả vào Đồn Cao. Địch bắn trả, lúc đầu có phần rời rạc, sau dồn dập, đèn pha từ tàu chiến chiếu tập trung vào các vị trí quanh Đồn Cao, rồi những quả pháo sáng rực soi sáng khắp cả khu vực xung quanh Đồn. Các chiến sĩ được lệnh giãn ra. Ta đã có những đồng chí hy sinh và một số khác bị thương.

Mỗi lần ánh sáng đèn pha trên chiến hạm quét một lần và pháo sáng bắn vào vùng quân ta tấn công, tức thì những tràng đạn tiểu liên ở lô cốt góc phải đồn bắn ra dữ dội. Hai tiểu đội tăng cường hỗ trợ cùng đánh Đồn Cao vẫn không có tín hiệu phối hợp. Trời chuẩn bị sáng, Đại đội trưởng Lê Phú lệnh cho từng tổ rút nhanh ra khỏi dốc Đồn Cao, tìm nơi ẩn nấp để tìm thuyền vượt biển trở về.

Tiểu đội của Đinh Như Tâm tiến công ngôi nhà lá là kho chứa quân trang, quân dụng phía dưới chân đồi gần con đường đất dẫn lên Đồn Cao, khi nghe thấy tiếng súng hiệu trên Đồn Cao nổ, tất cả cùng nổ súng và ném lựu đạn đồng loạt. Địch bị tấn công bất ngờ dẫn đến hoảng loạn. Khi biết quân ta không chiếm giữ được Đồn Cao nên đốt nhà kho bốc cháy và tìm đường rút lui.

Tiểu đội của Nguyễn Hòa do Trung đội phó Lê Hai chỉ huy, khi nghe tiếng súng nổ trên Đồn Cao, Lê Hai đã hạ lệnh cho tiểu đội nổ súng, đồng loạt bắn và ném lựu đạn vào đền thờ Mã Viện. Địch bị tấn công bất ngờ, bỏ chạy tán loạn ra khỏi đền, cả tiểu đội vội xông vào trong đền nhưng không còn bóng tên địch nào cả. Quân ta vội quay ra bắn theo tiếng động của địch trên đường tháo chạy.

Trời gần sáng, tất cả các lực lượng của ta rút lui theo kế hoạch về một địa điểm để chờ đêm tối xuống thuyền rút về Cát Bà. Nhưng địch từ trên Đồn Cao xuống và địch từ chiến hạm lên càn quét vào các mảng rừng trên đảo để truy bắt từng cán bộ, chiến sĩ.

Kết quả, trận đánh Đồn Cao đêm 13/11/1945, Đại đội Ký Con đã hy sinh 17 đồng chí và 1 ngư dân dẫn đường người đảo Minh Châu; bị địch bắt sống 22 đồng chí và 4 người dân lái thuyền. Đại đội trưởng Lê Phú và Trung đội trưởng Nhâm Ngọc Bình cùng 12 đồng chí khác đã rút được về Cát Bà. Đây là trận đánh mà Đại đội Ký Con tổn thất lớn nhất nhưng tinh thần chiến đấu quả cảm của cán bộ, chiến sĩ đơn vị trên đảo Cô Tô đã tạo nên khí thế của trận đánh. Mặc dù đường xa, đi trên biển, phương tiện thô sơ nhưng tất cả họ đã bất chấp hiểm nguy, sẵn sàng hy sinh tính mạng của mình để tiến công quân địch.

Ngoài việc được trò chuyện với cụ Lê Phú, tôi còn được trò chuyện với ông Lê Bắc con trai của cụ. Ông Lê Bắc cho biết: Lúc trước, tôi thường được cha nhờ đánh máy lại những bản thảo ghi chép của ông về đồng đội, về những trận đánh mà ông đã tham gia. Chính vì vậy, tôi có thể nhớ tường tận những kỷ niệm đời lính mà cha tôi đã trải qua.

Qua tư liệu ông Lê Bắc chia sẻ, tôi được biết các chiến sĩ Đại đội Ký Con năm xưa nhiều người còn sống và đã thành danh như: Đồng chí Lê Hai (1927-2018) từng trưởng thành là Trung tướng, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị; Ngô Huy Biên (1927) là Thiếu tướng, nguyên Cục trưởng Cục Quân huấn (Học viện Quốc phòng). Đại đội Ký Con vinh dự mang bí danh của lãnh tụ Quốc Dân Đảng Đoàn Trần Nghiệp (1910-1930) là một trong những đơn vị vũ trang tập trung đầu tiên của Chiến khu Trần Hưng Đạo. Tiểu đội Ký Con thành lập ngày 1/7/1945 sau chiến thắng Bí Chợ (Uông Bí) rồi phát triển thành Trung đội Ký Con là đơn vị chủ lực trong trận đánh chiếm tỉnh lỵ Quảng Yên ngày 20/7/1945. Cuối tháng 8/1945, trung đội phát triển thành Đại đội Ký Con với nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền cách mạng ở Hải Phòng và Khu mỏ Hòn Gai (1945-1946). Trong thời gian này, Đại đội Ký Con đã lập nhiều chiến công xuất sắc, tiêu biểu là đánh chiếm hai tàu Pháp Craysac (ngày 7/9/1945) và Audacieuse (ngày 11/9/1945), đánh dẹp quân Việt cách (tháng 9/1945) tại Hòn Gai, cùng các đơn vị đánh lui hàng chục đợt tiến công của quân Pháp tại Hải Phòng (tháng 11/1946). Tháng 8/1948, Đại đội Ký Con phát triển thành Tiểu đoàn Ký Con (Tiểu đoàn Cô Tô) và đến tháng 2/1950 trở thành Trung đoàn Ký Con (Trung đoàn 66, Trung đoàn chủ lực của Liên khu 3). Năm 2000, Đại đội Ký Con đã được Đảng và Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Ông Lê Bắc mong muốn có dịp sẽ được cùng cha trở lại Cô Tô thăm lại chiến trường xưa và thắp nén nhang đến những đồng đội của cha đã hy sinh.

Xứng đáng xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia

Khu di tích Trận đánh Đồn Cao thuộc khu 2, thị trấn Cô Tô, huyện Cô Tô (gần khu vực đài truyền hình và đồi khí tượng). Con đường đi đến khu di tích hiện nay đã được sửa sang đẹp đẽ, hai bên đường cây cối xanh tốt. Tại Đồn Cao, chúng ta có thể quan sát được toàn cảnh Cô Tô. Dấu tích Đồn Cao giờ đây chỉ còn lại nền móng của những viên gạch cũ rêu phong, bể nước, hầm ngầm, bờ kè đá.

Tỉnh Quảng Ninh và huyện Cô Tô cũng đã có nhiều việc làm thể hiện tri ân các liệt sĩ hy sinh trong trận đánh Đồn Cao. Năm 2007, UBND tỉnh Quảng Ninh xếp hạng Đồn Cao là di tích lịch sử cấp tỉnh (Quyết định số 4428/QĐ-UBND, ngày 28/11/2007). Trong Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Cô Tô nhiệm kỳ 2020-2025 có đề ra những đề án, chương trình trọng điểm, trong đó có xây dựng khu di tích văn hóa cấp tỉnh “Trận đánh Đồn Cao của Đại đội Ký Con”. Huyện Cô Tô đã xây dựng nghĩa trang liệt sĩ quy tập về đây phần mộ 17 liệt sĩ của Đại đội Ký Con đã hy sinh tại trận đánh Đồn Cao ngày 13/11/1945 để người dân dâng hương tưởng niệm các liệt sĩ mỗi dịp lễ, tết. Tại thị trấn Cô Tô có một con đường mang tên Đại đội Ký Con, để tri ân, tưởng nhớ công lao của các liệt sĩ, chiến sĩ năm xưa đã dâng hiến cả tuổi xuân, sinh mạng của mình cho sự nghiệp giải phóng huyện đảo Cô Tô.

Huyện Cô Tô đang phát triển mạnh mẽ về du lịch dịch vụ, rất nhiều du khách trong và ngoài nước biết đến Cô Tô với cảnh đẹp thiên nhiên tươi đẹp và di tích quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh. Là khu di tích cấp tỉnh, Khu di tích Đồn Cao tới nay chưa được quan tâm đầu tư đúng mức với mong mỏi của các cán bộ, chiến sĩ và thân nhân các liệt sĩ đã hy sinh trong trận đánh Đồn Cao đêm 13/11/1945 đó là xây dựng một tượng đài tưởng niệm các liệt sĩ tại khu vực Đồn Cao. Hằng năm, lượng du khách tới Cô Tô rất nhiều nhưng người biết đến di tích hầu như rất ít. Từ tầm vóc, ý nghĩa lịch sử của trận đánh Đồn Cao của Đại đội Ký Con năm 1945, thiết nghĩ nơi đây rất xứng đáng để được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia, được quan tâm đầu tư xây dựng một tượng đài tưởng niệm và tôn tạo khu di tích, qua đó, giáo dục cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau về truyền thống lịch sử, truyền thống cách mạng của cha anh.