Hai mũi giáp công của Mỹ nhằm tái định hình Trung Đông

Mỹ đang đối mặt những thách thức to lớn khi tăng cường can dự ngoại giao và quân sự ở Trung Đông nhằm cố gắng chấm dứt chiến sự tại Dải Gaza và đẩy lùi ảnh hưởng của Iran tại khu vực.

Khi Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken ngày 4/2 bắt đầu chuyến công du thứ 5 tới Trung Đông kể từ sau cuộc đột kích của Hamas vào Israel hồi đầu tháng 10 năm ngoái, mục tiêu Mỹ hướng đến là đạt được lệnh ngừng bắn lâu dài và giải cứu khoảng 130 con tin vẫn bị giam ở Gaza.

Đây là một bước đi quan trọng nhằm thúc đẩy những kế hoạch tham vọng hơn trong hai mũi giáp công của Mỹ ở Trung Đông, gồm quân sự và ngoại giao.

Mùa xuân năm ngoái, Mỹ vẫn đi theo con đường hoàn toàn khác đối với vấn đề Trung Đông. Chiến lược của họ là khuyến khích Israel và Arab Saudi xích lại gần nhau, đồng thời tin rằng người Palestine ở Bờ Tây và Dải Gaza nắm trong tay rất ít đòn bẩy nên cuối cùng sẽ chấp nhận các thỏa thuận tự quản có thể được đưa ra. Mỹ dự đoán Trung Đông sẽ không xuất hiện thách thức quân sự lớn nào, nên đã thu hẹp hiện diện quốc phòng trong khu vực.

"Mặc dù Trung Đông vẫn bị bao vây bởi những thách thức lâu năm, khu vực này đã yên bình hơn so với nhiều thập kỷ trước", cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan từng viết trên tạp chí Foreign Affairs. Bài viết được xuất bản ngay trước khi xung đột Israel - Hamas bùng phát.

Các chuyên gia khu vực cho biết chiến lược của Mỹ hiện tại là tìm cách giải quyết câu hỏi hóc búa về hòa bình ở Trung Đông bằng cách ưu tiên vấn đề Palestine. Thúc đẩy triển vọng về một nhà nước Palestine độc lập đã trở thành điều kiện tiên quyết để theo đuổi quá trình bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Arab Saudi, đồng thời mở ra hy vọng về một liên minh đối phó Iran sâu rộng hơn.

Arab Saudi hàng chục năm qua vẫn từ chối bình thường hóa quan hệ với Israel, yêu cầu Tel Aviv trước hết phải chấp nhận việc thành lập nhà nước Palestine.

"Xung đột mang lại cơ hội", Frank McKenzie, tướng thủy quân lục chiến Mỹ đã nghỉ hưu, cựu lãnh đạo Bộ Tư lệnh Trung tâm Mỹ, nhận xét, đề cập đến cuộc đối đầu giữa Israel và Hamas. "Cơ hội đã mở ra ở đây, nếu chúng ta có thể nắm bắt nó".

Theo giới quan sát, trong lúc bầu cử tổng thống Mỹ sắp diễn ra, tiến trình hướng tới một nhà nước Palestine độc lập và chấm dứt giao tranh ở Gaza có thể giúp Nhà Trắng đáp trả những chỉ trích từ phe cánh tả trong đảng Dân chủ rằng chính quyền Biden đã quá nhân nhượng với Israel.

Để đạt được bước đột phá ngoại giao trong vấn đề này, thách thức đặt ra cho Mỹ là rất lớn, trong đó có việc đảm bảo hợp tác từ Israel, trong bối cảnh Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã tuyên bố phản đối thành lập nhà nước Palestine độc lập. Washington cũng phải đảm bảo có sự hỗ trợ liên tục từ Riyadh, điều có thể yêu cầu Mỹ phải hoàn tất hiệp ước phòng thủ với Arab Saudi và được Thượng viện phê chuẩn.

Mặt khác, Chính quyền Palestine cần được cải cách để có thể quản lý Bờ Tây và Gaza một cách hiệu quả. Ngay cả khi kịch bản này xảy ra, Mỹ cũng phải tiếp tục nỗ lực trấn an công chúng Israel vì nhiều người dân nước này vẫn cảnh giác với việc trao quyền cho một nhà nước Palestine sau cuộc tấn công của Hamas.

"Bạn cần phải dung hòa giữa nỗi lo sợ của Israel rằng Hamas hoặc một nhóm tương tự sẽ cai quản nhà nước Palestine độc lập với mong muốn của các nước Arab trong khu vực về viễn cảnh nhà nước Palestine thành hình", Dennis Ross, cựu quan chức cấp cao Mỹ về Trung Đông, lưu ý.

"Tất cả các mảnh ghép đều đã sẵn sàng cho một bước đi chiến lược lớn hơn", Ross, hiện làm việc tại Viện Chính sách Cận Đông ở Washington, đánh giá. "Thách thức lớn nhất là làm thế nào để xếp chúng lại với nhau".

Chuyến công du của Ngoại trưởng Blinken tới khu vực tập trung vào nỗ lực đặt nền móng cho mục tiêu trên, thông qua việc đảm bảo một thỏa thuận phóng thích con tin, mang lại không gian cho những hoạt động ngoại giao tích cực hơn.

Cố vấn Sullivan ngày 4/2 cho hay chính quyền Biden đang cố gắng đạt được một thỏa thuận trao trả các con tin đang bị giam ở Gaza, cũng như ngừng giao tranh để chuyển hàng viện trợ đến Gaza dễ dàng hơn.

"Đó là ưu tiên hàng đầu với chúng tôi", ông nói. "Chính phủ Israel phải trả lời liệu đó có phải là ưu tiên hàng đầu với họ hay không".

Song song với những động thái ngoại giao, Mỹ đang thúc đẩy một mũi giáp công khác, tiến hành các cuộc tấn công quân sự chống lại những nhóm vũ trang do Iran hậu thuẫn nhằm ngăn chặn họ tấn công quân đội Mỹ, làm tắc nghẽn dòng chảy thương mại quốc tế ở Biển Đỏ và làm gián đoạn nỗ lực ngoại giao.

Mỹ hôm 2/2 thông báo không kích hơn 85 mục tiêu ở Iraq và Syria, phá hủy các kho tên lửa, rocket và máy bay không người lái (UAV) mà những nhóm vũ trang thân Iran sử dụng để tấn công binh sĩ Mỹ.

Charles Lister từ Viện Trung Đông, tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, nhận định cuộc không kích là động thái quân sự lớn nhất mà Mỹ tiến hành nhằm vào các lực lượng ủy nhiệm của Iran ở Trung Đông kể từ cuộc Chiến tranh Iraq (2003 - 2011).

"Theo quan điểm của các lực lượng này và của chính Iran, họ đang tham gia vào một cuộc đấu tranh tiêu hao lâu dài chống lại Mỹ", Lister nói. "Những gì vừa diễn ra giống như một trục trặc nhỏ trên con đường đó".

Tính toán của chính quyền Mỹ là kết hợp giữa ngoại giao và quân sự có thể mang lại cho họ đòn bẩy ở một khu vực thường có xu hướng chống lại những sáng kiến từ Washington.

"Liệu nó có hiệu quả không? Khá thách thức nhưng tôi hoàn toàn ghi nhận công lao của Tổng thống Biden và các cố vấn vì đã cố gắng nắm bắt cơ hội và tạo ra thay đổi trong cách tiếp cận nhằm mang lại kết quả chiến lược. Nó sẽ cần rất nhiều sự hợp tác từ một nhóm bất hợp tác", chuyên gia Lister cho hay.