Người Sán Dìu Hoành Bồ làm sống lại lễ Đại phan

Lễ hội Đại phan vừa được bà con dân tộc Sán Dìu ở xã Thống Nhất, huyện Hoành Bồ tổ chức lại sau gần 70 năm tưởng chừng bị mai một, quên lãng.

Đại phan là một lễ hội lớn của đồng bào dân tộc Sán Dìu, thường được tổ chức vào dịp cuối năm, kéo dài tới 5 ngày, 4 đêm. Lễ hội gắn liền với nghi thức tâm linh, cầu quốc thái dân an, mưa thuận gió hoà, cầu siêu cho các vong hồn chết đường chết chợ, giải hạn cho những ai trong năm hay bệnh tật và cấp sắc cho những ai muốn làm thầy.

Lễ hội Đại phan ở xã Thống Nhất, huyện Hoành Bồ năm nay đã diễn ra trong 4 ngày, từ 30/11 đến 3/12. Theo lời kể của các bậc cao niên, trước kia, lễ Đại phan của bà con Sán Dìu thường kéo dài trong 5 ngày, 4 đêm. Hiện nay, bà con Sán Dìu ở Hoành Bồ tổ chức rút ngắn đi một chút. Trong những ngày này, không kể là người Sán Dìu mà bất cứ ai đến với lễ hội đều là khách quý, được mời cơm rượu và cho ngủ trọ miễn phí.

Thầy cúng múa trong lễ rước thần.

Chị Lư Tuyết Bình, người Sán Dìu, quê ở Hoành Bồ, hiện đang định cư ở Mỹ cũng cất công về quê hương dự lễ Đại phan. Chị Bình chia sẻ: “Cha ông tôi từ đất này ra đi. Hôm nay, tôi về xem lễ hội để hiểu thêm cội nguồn, để thêm yêu và gắn bó hơn với văn hóa của dân tộc”.

Lễ hội Đại phan ở Hoành Bồ được tổ chức từ nguồn kinh phí xã hội hóa do các Mạnh thường quân tài trợ, phần còn lại do những gia chủ tham dự (còn gọi là phan chủ) lo liệu. Lễ hội diễn ra ở thôn Làng (xã Thống Nhất) và có 50 phan chủ cùng đóng góp để tổ chức lễ hội.

Mở đầu lễ hội, các phan chủ bê những bát hương của tổ tiên, những vong hồn chưa được cầu siêu đến khu đất rộng đã dựng lều để làm đại phan. Tại đây, các phan chủ cùng nhau dựng cây phướn, làm lễ rước thành hoàng làng, thực hiện nghi thức giết lợn giết trâu để hiến tế, thi hát soọng cô và nhiều trò chơi dân gian.

Phụ nữ Sán Dìu sửa soạn đi lễ hội Đại phan.

Lễ hội Đại phan tích hợp nhiều yếu tố văn hóa lịch sử, phong tục tập quán, nghi lễ thờ tự, mỹ thuật dân gian, âm nhạc và vũ đạo dân tộc của người Sán Dìu để tạ ơn trời đất, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, Quốc thái dân an. Theo ông Điệp Sinh Thành, Phó Ban Tổ chức Lễ Đại phan, giống như nhiều dân tộc khác ở Việt Nam, trong lễ hội thường không thể thiếu được một vật thiêng là cây nêu (người Sán Dìu gọi là cây phan chốc) to nhất dựng ở chính giữa sân lễ hội. Cây phan chốc làm bằng cây tre tươi, to thẳng và dài đến tận ngọn. Cây càng đẹp thì người Sán Dìu tin rằng lễ hội càng to, thánh thần càng ứng nghiệm phù hộ độ trì. Ngoài cây phan chủ lễ ra, mỗi gia đình đến làm lễ cũng mang một cây tre đến, trên ngọn tre buộc những dải phướn bằng vải có ghi chữ Hán giống như bản tấu sớ. Nhà nào cầu phúc cầu lộc thì dải phướn màu hồng hoặc màu đỏ, nhà nào cầu tự thì dải phướn màu trắng.

Cũng trong lễ hội, các thầy sẽ tấu sớ lên đấng thần linh để cầu siêu cho các Anh hùng liệt sĩ, nạn nhân tai nạn giao thông, những người chết do thiên tai, dịch bệnh sớm được siêu thoát; cầu mưa thuận gió hòa, cửa nhà êm ấm, phúc lộc tràn đầy đến với gia chủ và cộng đồng. Vào đêm cuối cùng của lễ hội, các phan chủ bê những bát hương này đi chân trần trên than hồng để mong sao rửa sạch bụi trần, bát hương sạch sẽ, gia đình đoàn kết.

Huyền bí hơn là nghi thức leo dao của các thầy cúng. Nghi thức này dựa trên truyền thuyết xưa kia Vua Cóc phải bò qua 12 nấc thang để cầu ông trời đổ mưa. Vào ngày thứ 3 của nghi lễ, một thầy cúng sẽ làm lễ leo lên các nấc thang. Leo qua 12 nấc thang, thầy cúng sẽ vẩy thóc gạo ra mọi phía cho mọi người ở dưới đón lấy, tượng trưng cho sự ban ơn của trời cho dân bản được no ấm, mùa màng bội thu.

Trong lễ hội còn có nhiều nghi lễ khác, như: Lễ cúng thần nước, tấu thần linh, đại vương thổ địa, lễ cầu thọ, cầu tài, cầu lộc, nghi lễ cấp sắc cho những người đang học nghề thầy cúng. Ông Điệp Sinh Thành cho biết: Lễ hội văn hoá tín ngưỡng của dân tộc Sán Dìu có nguồn gốc từ xa xưa các cụ để lại nhằm mục đích cầu cho mọi sự ở trên thế gian được yên vui, phát triển tốt lành. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, lễ hội đại phan đã bị mai một sau 68 năm, bây giờ mới được tổ chức lại ở Hoành Bồ. Theo ông Thành, lễ hội rất cần phải tổ chức lại để cho con cháu lớp trẻ hiểu được truyền thống văn hóa của dân tộc mình, hiểu ông cha và các cụ trước kia đã sống như thế nào.

Các gia chủ cùng làm lễ cầu an.

Bà Nguyễn Thị Thanh, Phó Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Hoành Bồ, cho biết: Lễ hội năm nay được bà con Sán Dìu sống tại Hoành Bồ tổ chức rất lớn và gần như nguyên bản so với cách đây mấy chục năm chứ không phải là phục dựng hay mô phỏng. Các nghi thức được tổ chức gần như nguyên vẹn, quy mô lễ hội hoành tráng và đủ đầy hơn vì điều kiện kinh tế của bà con đã được đảm bảo tốt.

Huỳnh Đăng

[links()]