Nguy cơ biến mất những nếp nhà truyền thống của người Tày ở Bình Liêu

Người dân tộc Tày sống tập trung đã nhiều đời ở huyện Bình Liêu. Trải qua thời gian, các thế hệ, dòng họ, gia đình người Tày đã cùng nhau hun đúc, gìn giữ và phát huy những nét văn hóa đặc sắc, một trong số đó là kiến trúc nhà truyền thống, thường gọi là nhà gạch đất.

Ngôi nhà đất của một hộ dân ở thôn Bản Cáu, xã Lục Hồn, còn khá vững chãi, tuy nhiên hiện không còn được sử dụng, do gia chủ đã chuyển sang sinh sống trong ngôi nhà hiện đại bên cạnh.

Nhà truyền thống của người Tày tại Bình Liêu được xây dựng từ những nguyên vật liệu có sẵn trong tự nhiên, thân quen với cuộc sống. Đó là đá hộc dưới suối dùng để làm nền nhà; bùn dưới ruộng lúa dùng để đóng gạch làm tường; đất đỏ trên đồi để làm ngói; sa mộc, tre già trong vườn làm rui, mè, cổng, cửa, hàng rào…

Vật liệu đơn giản là vậy mà khi kết hợp lại tạo ra ngôi nhà hoàn thiện với nhiều ưu điểm, mát vào mùa hè, ấm, kín vào mùa đông, tuổi thọ của mỗi ngôi nhà đất khoảng 50 năm tùy vào người dùng, có ngôi nhà tồn tại đến cả thế kỷ. Hạn chế lớn nhất của nhà tường đất là dễ bị thấm nước, bởi vậy người dân thường làm phần mái hiên dài, rộng, bao trùm tường nhà và làm rãnh thoát nước phía chân tường.

Tùy vào địa hình, người Tày ở Bình Liêu có thể làm nhà sàn nửa đất hoặc nhà đất hoàn toàn. Dù là loại nào thì nguyên vật liệu cũng vẫn vậy, không có các nguyên liệu hiện đại như sắt thép, xi măng, sơn… 

Đáng nói, người Tày ở Bình Liêu luôn yêu ngôi nhà của mình, hầu hết mọi sinh hoạt đều diễn ra trong không gian của ngôi nhà. Thế hệ sau tiếp nhận nhà từ thế hệ trước sẽ cố gắng tu sửa, giữ gìn ngôi nhà; việc xây mới nhà chỉ diễn ra khi ngôi nhà cũ đã hư hỏng hoàn toàn, không khắc phục được. Chính bởi vậy có thể nói ngôi nhà là nơi lưu giữ trọn ký ức của mỗi con người, gia đình, dòng họ; lưu giữ nét văn hóa của người dân tộc Tày tại Bình Liêu.

Những năm gần đây, do nhiều nguyên nhân, những ngôi nhà đất của người Tày trên địa bàn huyện Bình Liêu ngày càng ít dần, thay vào đó là những ngôi nhà cao tầng hiện đại và tiện nghi. Điều này cho thấy đời sống của người dân được cải thiện, trình độ tiếp cận vật liệu và kiến trúc xây dựng mới được nâng lên, đi liền với đó là nguy cơ mất dần nét văn hóa kiến trúc nhà truyền thống của người dân nơi đây. Tình trạng này cũng ảnh hưởng tới định hướng gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa cũng như phát triển du lịch của huyện Bình Liêu, vốn lấy văn hóa bản địa làm tài nguyên khai thác.

Theo khảo sát của Trung tâm Truyền thông - Văn hóa huyện Bình Liêu, hiện toàn huyện chỉ còn khoảng vài chục ngôi nhà của người Tày theo kiến trúc truyền thống. Trong đó hơn 10 ngôi nhà tại các bản Đồng Thanh (xã Hoành Mô); Bản Cáu, Ngàn Mèo (xã Lục Hồn); Pặc Pùng (xã Vô Ngại)… là còn được giữ gìn, bảo vệ, sử dụng, phần còn lại đều ở dạng hoang phế hoặc hư hỏng do không được tu sửa, sử dụng thường xuyên.

Ngôi nhà đất của gia đình ông La Văn Thủ (thôn Ngàn Mèo, xã Lục Hồn) đến nay đã hơn 50 tuổi.

Nhận thức được giá trị của văn hóa truyền thống, từ năm 2018 đến nay, huyện Bình Liêu đã đẩy mạnh xây dựng và triển khai đề án Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc huyện Bình Liêu đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Trong đó đã dành nguồn lực bảo tồn các nét văn hóa truyền thống như trang phục dân tộc; các điệu dân ca, dân vũ; nghi lễ; nghệ thuật ẩm thực… Tuy nhiên đối với kiến trúc nhà truyền thống thì chưa có phương án và chính sách hỗ trợ cụ thể, thiết thực.

Hiện nay, việc bảo vệ, gìn giữ những ngôi nhà mang kiến trúc truyền thống của người Tày trên địa bàn huyện Bình Liêu vẫn chủ yếu trông chờ vào ý thức tự giác của người dân. Không ít hộ mặc dù ngôi nhà đã được truyền qua nhiều đời, song do không đủ điều kiện để tu sửa đã để xuống cấp; nhiều hộ dân có điều kiện kinh tế thì phá bỏ nhà truyền thống để xây nhà mới, mặc dù kiến trúc ngôi nhà còn đẹp và bền vững.

Việc gìn giữ, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa kiến trúc nhà truyền thống của người Tày là định hướng đúng đắn của huyện Bình Liêu, nhất là khi huyện xác định phát triển du lịch văn hóa bản địa. Hiện đã đến lúc địa phương cần có chính sách cụ thể và dành nguồn lực xứng tầm để thực hiện ngay và hiệu quả định hướng này.  

Việt Hoa

[links()]