Nhiều lao động xuất khẩu tái thất nghiệp khi về nước

Anh Hoàng Minh Thắng, 47 tuổi, là một trong số ít người ở xã Hải Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình, thành công sau nhiều năm đi làm việc ở nước ngoài. Năm 1994, gia đình bán 6 con bò để anh làm thủ tục đi Hàn Quốc, theo nghề đi biển xa bờ. Hết hợp đồng hai năm, anh về nước, rồi tiếp tục sang Hàn Quốc thêm hai chuyến, gồm 3 năm theo thuyền viên đánh bắt xa bờ, 5 năm phục vụ nghề biển trong bờ.

Năm 2004, anh Thắng về nước, mang theo chút vốn liếng, kỷ luật lao động của xứ người và ý chí vươn lên thoát nghèo. "Nguồn vốn đưa về ít nhưng rất có giá trị. Vì có số vốn này mình mới mạnh dạn vay thêm để mở trang trại, chứ vay toàn bộ thì trả lãi không nổi", anh Thắng kể lại.

Ban đầu anh Thắng đào hồ thả cá, trồng cỏ, nuôi 30 con bò sinh sản. Vùng ven biển Hải Ninh cát trắng xóa, nắng gió quanh năm khiến đồng cỏ thiếu nước, cháy khô nên anh bán hết bò. Từ năm 2012 đến 2015, anh đầu tư trang trại bài bản, quy mô với công nghệ hiện đại nuôi lợn và tôm, và ổn định từ đó đến nay.

Hiện anh sở hữu trang trại rộng 6 ha, trong đó 3,5 ha nuôi tôm, còn lại là trang trại lợn khép kín, có dàn lạnh nuôi 50 heo nái, 300 heo thịt. Trang trại tạo việc làm cho gần 10 lao động địa phương, mang lại lợi nhuận khoảng 1,5 tỷ đồng. Đầu tháng 8, anh Thắng là một trong hai nông dân của tỉnh được vinh danh "Nông dân Việt Nam xuất sắc 2022".

Toàn xã Hải Ninh hiện có 600 lao động ở nước ngoài, trong đó Hàn Quốc chiếm 50%, tiếp theo là Nhật Bản, Đài Loan... gửi về 140 tỷ đồng mỗi năm. Ông Phạm Văn Liệu, Chủ tịch xã Hải Ninh, cho hay giống anh Thắng, một số người trở về mở cửa hàng buôn bán vật liệu xây dựng, trang trại, sắm tàu đánh cá xa bờ... Còn phần lớn trở lại với công việc trước kia, làm nông hoặc đi biển, một số đi làm thuê quanh vùng.

Cách Hải Ninh hơn 200 km, tại xã Cương Gián, huyện Nghi Xuân - vùng quê đưa lao động đi xuất khẩu nhiều nhất Hà Tĩnh, anh Trần Đạt, 49 tuổi, lại không có sự táo bạo và tính toán hợp lý như anh Thắng. Sau 9 năm làm việc tại một nhà máy dệt ở Hàn Quốc, tích lũy được khoảng 500 triệu đồng, anh Đạt trở về vạch xuất phát, phải ăn đong từng bữa.

Anh Đạt tâm sự, về quê năm 2016 anh định tiếp tục nghề đi biển bởi hải sản đánh bắt được nhiều, giá cũng ổn định. Tuy nhiên, sau nhiều năm dốc hết sức làm việc trong nhà máy dệt, cơ thể anh đã quen với guồng quay mới. Trở lại biển, anh luôn có cảm giác say sóng, đi khoảng một hải lý đã thấy chóng mặt. Muốn quay lại nghề dệt nhưng quê không có nhà máy, phải đi xa vào miền Nam.

Giờ anh Đạt làm phụ hồ, bốc vác, song vì sức khỏe yếu và công việc không ổn định nên một tuần chỉ làm được 2-3 công. Tiền kiếm không ra, vợ không có việc, gia đình thường trích mỗi lần vài triệu trong khoản tiền 500 triệu đồng tích lũy để trang trải. "Sau 4 năm, gia đình tôi tiêu hết tiền tích lũy. Từ năm 2020, Covid-19 xuất hiện khiến cuộc sống gia đình đảo lộn, việc hiếm, thiếu tiền đôi lúc phải đi vay", anh Đạt nói.

Ở Cương Gián và nhiều làng quê khác, nhiều người giống anh Đạt sau thời gian lao động xa xứ cũng đang loay hoay tìm việc ở quê nhà. Đa số học hành ít, khi đi còn trẻ, lúc trở về đã trung niên, sức yếu không thể làm việc nặng nên ít chủ muốn thuê, còn muốn khởi nghiệp cũng khó vì không có kinh nghiệm. Tài sản dễ nhìn thấy nhất của họ là những ngôi nhà xây từ ngoại tệ gửi về.

Khảo sát của Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) đến tháng 6/2021, khoảng 200.000 thực tập sinh kỹ thuật Việt Nam đang học tập tại Nhật Bản, chiếm 63,8% số học viên quốc tế được đào tạo nghề tại quốc gia này. Đây được coi là nguồn lao động cho các công ty FDI Nhật Bản, liên doanh Việt - Nhật, văn phòng đại diện Nhật Bản tại Việt Nam.

Tuy nhiên, so với các nước trong khu vực, tỷ lệ thực tập sinh Việt Nam về nước tìm được việc làm thấp nhất, chỉ 26,7%. Con số này ở Trung Quốc, Thái Lan, Philippines hơn 50%. Tỷ lệ thực tập sinh kỹ thuật của Việt Nam trở về làm công việc tương tự như ở Nhật Bản thấp. "Đây là sự lãng phí kinh nghiệm của nguồn nhân lực, không đáp ứng mục đích ban đầu của chương trình thực tập sinh kỹ thuật là chuyển giao kỹ năng", JICA đánh giá.

Về lý do không tìm được việc, khảo sát 341 doanh nghiệp Nhật Bản và hơn 40 nhà tuyển dụng cho thấy thực tập sinh chủ yếu làm việc trong lĩnh vực xây dựng, nông nghiệp, dịch vụ và công nghệ thông tin, nhưng ngoài khả năng tiếng Nhật thì kinh nghiệm làm việc trong quá khứ của họ không có nhiều giá trị. Nhiều doanh nghiệp cho biết phạm vi làm việc của thực tập sinh hạn chế. Họ chỉ được trải nghiệm một loại máy và có thể máy đó không được sử dụng ở Việt Nam.

Ngoài ra, 47% công ty đánh giá thu nhập là rào cản lớn khi tuyển dụng người học tập từ Nhật trở về. Thu nhập bình quân hàng tháng của họ ở Nhật khoảng 1.000-1.500 USD, cao gấp 3-4 lần mức trung bình của công nhân mới vào nghề trong nước.

Tại phiên giao dịch kết nối cơ hội cho người từng đi xuất khẩu vào cuối tháng 7 ở Hà Nội, không nhiều người trở về từ Hàn Quốc tìm được công việc như ý. Lý do dù làm việc nhiều năm, vốn tiếng Hàn của lao động không tốt, ngành nghề không phù hợp với nhu cầu tuyển dụng ở Việt Nam, thiếu kỹ năng mềm...

Phát biểu tại hội thảo ngày 16/8, ông Nguyễn Xuân Lanh, Phó tổng giám đốc Công ty TNHH Esuhai, TP HCM - doanh nghiệp có kinh nghiệm hơn 10 năm đưa lao động đi Nhật Bản, chỉ ra nguyên nhân chính là khoảng 80% lao động xuất khẩu mang tâm lý kiếm tiền mà không có kế hoạch tiếp thu, nâng cao kỹ năng, kinh nghiệm để phát triển nghề nghiệp tương lai. Họ sau đó dễ rơi vào vòng luẩn quẩn, về nước lại khó tìm việc làm, thậm chí thất nghiệp.