Có những gia đình thợ mỏ như thế...  

Từ thời Pháp thuộc, có những dòng người di cư từ các tỉnh đồng bằng sông Hồng và vùng Thanh Hoá - Nghệ An ra Vùng mỏ làm phu, sinh cơ lập nghiệp. Họ lập gia đình sinh con đẻ cái và đã tạo cho Quảng Ninh kiểu gia đình thợ mỏ nhiều thế hệ, những tế bào xã hội để tạo ra sự hội tụ văn hoá ở Vùng mỏ.

Từ Đông Triều qua Uông Bí, Hạ Long đến Cẩm Phả có các mỏ liên tiếp nhau tạo ra sự quần tụ của các làng, khu phố công nhân mỏ. Nhờ đó, Quảng Ninh hình thành những xóm thợ hay làng mỏ như: Làng mỏ Cao Sơn, Mông Dương, xóm thợ Mạo Khê, Hà Lầm v.v..  Từ những năm đầu của thập kỷ 90 ở thế kỷ trước, lãnh đạo và thợ mỏ Cao Sơn đã thống nhất xây dựng làng mỏ Cao Sơn. Hiện nay, làng mỏ Cao Sơn đã thành 3 khu dân cư, với gần 1.000 gia đình, chiếm khoảng 20% dân số của cả phường Cẩm Sơn.

Trong các làng mỏ, xóm thợ, nhiều gia đình thợ mỏ từ các tỉnh Nam Định, Thái Bình, Hải Dương, Bắc Giang, Hải Phòng v.v.. ra lập nghiệp và gắn kết với nhau như anh em một nhà. Mỗi gia đình thợ mỏ dù không cùng làm việc trong một mỏ nhưng họ hiểu công việc hoàn cảnh của nhau, sẵn sàng giúp đỡ lẫn nhau. Trong cuộc Tổng đình công năm 1936, hàng vạn thợ mỏ đã đứng lên đình công vì yêu thương nhau, vì khối đại đoàn kết của những gia đình thợ mỏ. Khi hòa bình, người thợ được làm chủ mỏ thì văn hoá gia đình thợ mỏ có điều kiện phát triển.

Gia đình thợ mỏ ở trong những phố mỏ, làng mỏ, xóm thợ vừa kể chủ yếu là kiểu gia đình 3 thế hệ. Một số gia đình ở chung với nhau thành kiểu “tam đại đồng đường”, rất hiếm kiểu “tứ đại đồng đường” như gia đình cụ Châu Văn Long và cụ Nguyễn Thanh Thuỷ ở phường Cửa Ông (TP Cẩm Phả); gia đình cụ Vũ Đình Chầm ở tổ 13, khu 2, phường Hà Khánh (TP Hạ Long) có đến 4 thế hệ làm công nhân mỏ. Cá biệt có gia đình cụ bà Phạm Thị Mai ở phường Cẩm Thành (TP Cẩm Phả) có đến 5 thế hệ công tác trong ngành Than.

Kiểu gia đình có 3 thế hệ đều công tác trong các đơn vị của ngành Than thì còn nhiều hơn như: Gia đình ông Mai Hữu Phần ở phường Cẩm Bình, ông Nguyễn Đức Ứng ở phường Cẩm Phú (TP Cẩm Phả); gia đình anh Trần Văn Hải ở phường Hà Lầm, gia đình cụ Phạm Văn Doãn ở phường Bạch Đằng (TP Hạ Long), gia đình ông Đỗ Văn Quang ở phường Vàng Danh (TP Uông Bí) v.v..

Tuy nhiên, trong thực tế khái niệm gia đình truyền thống (3 thế hệ trở lên) ở Quảng Ninh còn không nhiều, phần lớn là gia đình cơ bản hay gia đình hạt nhân (2 thế hệ). Những gia đình này thường sống tập trung ở những khu chung cư ngành Than.

Những năm gần đây, các đơn vị ngành Than như: Than Dương Huy, Than Quang Hanh, Than Hạ Long, Than Nam Mẫu, Than Vàng Danh, Than Mạo Khê… đã đầu tư xây dựng những khu chung cư dành riêng cho công nhân rất khang trang. Trong những khu chung cư đó, ngoài những căn hộ độc thân ra thì những gia đình thợ mỏ 2 thế hệ sống quần tụ với nhau rất gắn bó, tình cảm.

Các gia đình thợ mỏ ở Quảng Ninh hiện nay đa số xuất thân từ nông thôn, nông dân với đặc thù văn hoá làng xã đậm đặc. Bởi thế gia đình thợ mỏ là nơi hội tụ lưu giữ các giá trị văn hóa vùng miền và tạo thành kết cấu làng xã mới trên đất mỏ.

Cũng chính vì thế mà đời sống ca kíp bận rộn không thể làm văn hóa gia đình bị phá vỡ. Thậm chí các gia đình thợ mỏ hiện nay còn thể hiện sự hoà trộn, giao thoa văn hóa nhiều vùng miền với văn hoá bản địa tạo nên văn hoá cộng đồng của cư dân Vùng mỏ. Ông Đoàn Văn Kiển, nguyên Tổng Giám đốc Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam, nhìn nhận: Người thợ mỏ sống với nhau rất cởi mở giao thoa tụ hội vùng miền. Văn hoá Quảng Ninh khác ở Thái Bình, Nam Định mặc dù thợ mỏ ở đây trước kia nhiều người đi ra từ đất ấy. Nhưng vùng đất mới đã rèn luyện con người, con người phải hòa nhập vào Vùng mỏ này để tạo ra những nét văn hoá mới.

Gia đình thợ mỏ Quảng Ninh là kiểu gia đình chịu ảnh hưởng nhiều bởi nếp sống ca kíp mệt nhọc. Tuy nhiên, cũng chính nếp sống ca kíp hiện đại đã có tác động tốt đến cuộc sống công nhân làm thay đổi tư duy người công nhân theo hướng tích cực. Và đây cũng là nền tảng để giáo dục thế hệ sau tình yêu lao động, ý thức tổ chức kỷ luật.