Những địa danh có liên quan đến rồng ở Quảng Ninh

Rồng là một trong 4 loài vật thuộc tứ linh (Long, Ly, Quy, Phượng), cao quý nhất trong các loài vật. Rồng còn thể hiện quyền uy của vua chúa thời phong kiến. Ở Quảng Ninh, không chỉ có Vịnh Hạ Long - Di sản thiên nhiên thế giới, gắn với truyền thuyết dân gian liên quan đến rồng, mà còn rất nhiều địa danh khác.

Một bức ảnh nghệ thuật được người Pháp sáng tác vào đầu thế kỷ XX, từ truyền thuyết về rồng ở Vịnh Hạ Long.

Cư dân vùng biển Hạ Long đã sáng tạo ra câu chuyện đàn rồng mẹ, rồng con xuống trần, góp một phần lớn lao trong hành trình đánh giặc, đem lại sự bình yên cho nhân dân: Ngày xưa nơi đây là một mặt biển mênh mông, nước trong xanh, sóng nước hữu tình, có một chàng trai đánh cá to béo, nước da ngăm đen, hai cánh tay lực lưỡng, chắc nịch, ăn không biết no, làm không biết mệt. Cả làng chài ai cũng quý mến. Có nàng tiên nữ muốn ngỏ lời yêu thương nhưng chưa biết bằng cách nào. Một hôm nàng sai rồng trắng xuống hạ giới lấy nước về làm mưa cho thiên hạ trồng cấy và để tìm hiểu chàng trai làm nghề biển ấy làm bạn đời trăm năm. Rồng trắng vâng lệnh bay đi và hạ cánh xuống vùng này. Trước cảnh đẹp của biển, rồng xin ở lại để cứu muôn dân trăm họ khỏi giặc ngoại xâm. Triều đình cho phép rồng ở lại trần gian. Rồng trắng được hình tượng từ đảo Ngọc Vừng, là đầu của con rồng; có một bãi cát trắng dài 2,8km là miệng con rồng, hai bên pháo đài là mắt rồng, Cống Đông - Thắng Lợi là cổ của con rồng, Vịnh Bái Tử Long và Hạ Long là thân của con rồng.

Ngoài Vịnh Hạ Long (rồng mẹ) Vịnh Bái Tử Long (rồng con), trên địa bàn Quảng Ninh còn có 33 địa danh trực tiếp mang tên rồng, trong đó có một thị trấn (thị trấn Cái Rồng, huyện Vân Đồn), 1 thôn (thôn Đầu Rồng, xã Cái Chiên, huyện Hải Hà), khu dân cư Mắt Rồng thuộc phường Phương Đông, TP Uông Bí. Còn lại 30 địa danh gồm các loại núi, 10 địa danh các cánh đồng, xứ đồng, 4 khe suối, 3 sông ngòi, 2 đảo, 2 giếng nước. Còn 6 địa danh khác ở địa bàn khác nhau như cảng Cái Rồng, đập Mắt Rồng, kênh Hàm Rồng...

Các địa danh gắn với rồng phần lớn được đặt trước năm 1945. Trong các sách “Dư địa chí” có tới 10 địa danh rồng: Suối Hàm Rồng ở Vạn Ninh thời Gia Long, núi rồng, mắt rồng ở làng Quỳnh Lôi, tổng Hà Bắc, huyện Yên Hưng xuất hiện thời Đồng Khánh.

Trong 33 địa danh trực tiếp liên quan đến rồng, có bốn địa danh đặt tên năm 1968 (2 địa danh người Pháp đặt tên năm 1968 đổi thành tên Việt, 2 địa danh tên Việt cổ đổi lại tên Việt mới đó là: Đảo Chaatcau Renad (lle du) đổi thành đảo Cái Chiên, trên đảo có thôn Đầu Rồng, đảo Oisean (L) đổi thành đảo Quyến Rồng thuộc vùng biển TP Hạ Long.

Hai địa danh có tên tiếng Việt cũ năm 1968 đổi thành tiếng Việt mới là Hòn Quyến Rồng con thuộc vùng biển TP Hạ Long và núi Hàm Rồng ở TX Quảng Yên. Trong ba đảo Hòn Rồng, Mắt Rồng, Cái Rồng, năm 1959 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến thăm và đi khảo sát địa hình đảo Hòn Rồng.

Bãi đá Mắt Rồng là điểm đến hấp dẫn ở huyện đảo Cô Tô. Ảnh: Phạm Học

Các địa danh về rồng được các thời xác định không tuân thủ trật tự địa lý, trong khi đầu rồng ở xã Cái Chiên, huyện Hải Hà, thì trán rồng lại xuất hiện ở xã Hoàng Tân, TX Quảng Yên, cách Cái Chiên trên 150km. Mắt rồng, hàm rồng tập trung ở TX Quảng Yên, râu rồng lại ở huyện Tiên Yên cách nhau khoảng 120km. Tuy nhiên, khi nghiên cứu, có điểm chung về cách đặt tên gắn với rồng của người xưa chúng tôi nhận thấy: Những vị trí gắn với rồng chủ yếu ở vùng biển, hải đảo (Cái Rồng, Cái Chiên, Nam Hòa, Tiền An, Hoàng Tân, Cộng Hòa...). Xã Cái Chiên của huyện Hải Hà có 4 vị trí đều là rồng (thôn, núi, bãi biển, bến đò). Xã Hoàng Tân có ba vị trí đều là hàm rồng (núi, sông, kênh hàm rồng) còn lại ở rải rác các thôn, xã khác.

Cách sắp xếp các địa danh gắn với rồng cho ta thấy việc đặt tên cho vùng đất, núi, sông, đồng, bãi, có thể do người dân từng vùng quyết định. 

Cảnh Loan (CTV)