Nước lọc có tốt hơn nước máy?

Liệu có bất kỳ tác dụng phụ không ngờ đến nào của việc sử dụng các thiết bị lọc nước?

Khi tổ chức phi lợi nhuận Environmental Working Group thăm dò 2.800 người sống trên khắp nước Mỹ, một nửa cho biết nước máy họ dùng không an toàn để uống, và gần 35% sử dụng nước lọc.

Tương tự, theo một cuộc khảo sát năm 2023 với hơn 500 người ở Anh của công ty lọc Tappwater của Thụy Điển, 42% “không tin tưởng hoặc không thích mùi vị của nước máy”. 1/4 số người được hỏi tin rằng nước máy họ dùng không sạch, với các chất gây ô nhiễm, hóa chất và vi khuẩn là mối lo ngại hàng đầu. Kết quả là hơn một nửa người dân London (54%) cho biết họ sử dụng máy lọc nước.

Máy lọc nước đang trải qua thời kỳ hoàng kim - đặc biệt là ở Bắc Mỹ, Châu Âu và Trung Quốc. Vào năm 2022, thị trường máy lọc nước toàn cầu trị giá ước tính khoảng 30 tỷ USD; và dự kiến sẽ tăng hơn 7% vào năm 2030.

Những người ủng hộ cho rằng lọc nước có thể mang lại nhiều lợi ích, từ việc loại bỏ độc tố và mầm bệnh đến giảm độ cứng của nước và cải thiện mùi vị. Nhưng liệu nước lọc có thực sự tốt cho sức khỏe hơn nước máy?

(Độ cứng của nước chỉ hàm lượng chất khoáng trong nước, chủ yếu là hai ion calci (Ca2+) và magnesi (Mg2+))

Đối với phần lớn người dân sử dụng nước lọc, có rất nhiều hệ thống để lựa chọn: bộ lọc gắn vòi, máy lọc để bàn hoặc trong tủ lạnh, và các thiết bị dưới bồn rửa. Những thiết bị đơn giản có giá chỉ vài USD, trong khi các thiết bị phức tạp hơn – ví dụ như những thiết bị hỗ trợ Wi-Fi để theo dõi việc sử dụng nước và phát hiện các vấn đề về hệ thống ống nước – có thể lên tới hàng nghìn USD.

Nhìn chung, các bộ lọc nước chia thành 2 nhóm chính, theo Kyle Postmus, người giám sát việc chứng nhận bộ lọc tại Tổ chức Vệ sinh Quốc gia (NSF) ở Michigan, Hoa Kỳ. Postmus cho biết: “Các bộ lọc điểm sử dụng (POU) lọc nước ngay trước khi nước chảy vào ly, trong khi các bộ lọc điểm đầu vào xử lý nước tại điểm đưa nước vào nhà hoặc tòa nhà”.

Các bộ lọc cũng khác nhau về loại vật liệu được tạo ra và sử dụng các công nghệ khác nhau – hấp thụ, trao đổi ion, thẩm thấu ngược và cơ học là những công nghệ phổ biến nhất.

Tác dụng thực sự của việc lọc nước

Bí quyết là phải hiểu nước của bạn có thành phần gì và liệu nó có cần được xử lý hay không, sau đó tìm bộ lọc thích hợp để thực hiện việc đó. Tất nhiên, lợi ích của việc lọc nước máy còn phụ thuộc vào nơi bạn sống trên thế giới.

Ở các nước đang phát triển, nơi một số cộng đồng gặp khó khăn trong việc tiếp cận với nước uống sạch, "vấn đề chính mà chúng tôi lo lắng thường là vi khuẩn như E.coli và Legionella", Brent Krueger, giáo sư hóa học và đồng giám đốc của Nghiên cứu Nước Toàn cầu, cho biết. Nước bị ô nhiễm có thể gây tiêu chảy, một căn bệnh có thể phòng ngừa được. Bệnh này giết chết khoảng một triệu người mỗi năm, gần một nửa trong số đó là trẻ em dưới 5 tuổi.

Tất nhiên, các bộ lọc nước có thể "rất hiệu quả trong việc ngăn chặn vi khuẩn", Krueger, người đứng đầu nhóm nghiên cứu ở Mỹ Latinh cho biết. Trong một thử nghiệm, họ đã lắp đặt các bộ lọc trong các ngôi nhà trên 16 ngôi làng ở Cộng hòa Dominica. Điều này dẫn đến tỷ lệ mắc bệnh tiêu chảy giảm từ 25,6% xuống dưới 10%, dẫn đến những tác động tích cực khác. Krueger cho biết: “Trẻ em nghỉ học ít hơn và người lớn nghỉ làm ít hơn, điều này cũng mang lại lợi ích tài chính cho gia đình”.

Trong khi đó, ở các nước phát triển, nước máy được quản lý chặt chẽ và thường được coi là an toàn để uống. Ví dụ, Hoa Kỳ có luật yêu cầu các nhà cung cấp phải duy trì một số tiêu chuẩn chất lượng nước nhất định và xử lý hơn 90 chất gây ô nhiễm có thể tìm thấy trong nước uống công cộng.

Ở Anh, nước trải qua nhiều vòng lọc, sau đó là khử trùng bằng tia cực tím và khử trùng bằng clo trước khi đến vòi của người tiêu dùng. Quốc gia này được xếp đồng hạng nhất về chất lượng nước uống và vệ sinh trong Chỉ số Hiệu suất Môi trường năm 2022 của Đại học Yale, đánh giá 2 năm một lần về tính bền vững toàn cầu, cùng với Phần Lan, Iceland, Na Uy, Thụy Sĩ và Hà Lan.

Vấn đề ở chỗ, quy định có thể kiểm soát định lượng tạp chất được phép có trong đường ống lớn, nhưng không phải lúc nào cũng áp dụng cho các đường ống trong khu dân cư – điều này có thể gây ra vấn đề, đặc biệt là ở những ngôi nhà cũ. Nirusa Kumaran, bác sĩ ở London và giám đốc y tế của trung tâm chăm sóc sức khỏe HUM2N, cho biết: “Ống rỉ sét là một vấn đề lớn. Tôi thấy rất nhiều chất độc chì từ các ống nước cũ”.

Trong trường hợp này, bộ lọc có thể hữu ích trong việc loại bỏ chì khỏi nước. Ngoài ra, Kumaran cho biết chúng có thể cung cấp "tuyến phòng thủ" cuối cùng chống lại các chất độc và hóa chất khác hiện diện. Cô giải thích: "Chúng tôi thấy tàn dư của một số loại thuốc - liệu pháp thay thế hormone, thuốc tránh thai, một số loại thuốc hướng tâm thần - vẫn còn trong hệ thống nước của chúng ta. Chúng đến từ nước tiểu, bởi khi người ta tiểu ra thuốc, chúng sẽ chảy xuống sông".

Một chất độc trong nước máy khiến rất nhiều chuyên gia lo ngại là một nhóm gồm hơn 15.000 hóa chất nhân tạo được gọi là PFAS, còn được gọi là "hóa chất vĩnh viễn" vì chúng tồn tại trong môi trường mà không bị phân hủy, PFAS có liên quan đến một loạt vấn đề sức khỏe, bao gồm ung thư, tổn thương gan và giảm khả năng sinh sản.

Ví dụ, ít nhất một PFAS đã được phát hiện trong các mẫu nước uống lấy từ 17 trong số 18 công ty nước của Anh vào năm 2023. Tại Hoa Kỳ, PFAS có mặt trong 45% nước máy, cứ 10 người thì có 6 người được cho là đã tiếp xúc với hóa chất này.

Rất may, bộ lọc nước có thể giúp loại bỏ các hóa chất độc hại này. Trong một bài báo xuất bản năm 2020, Knappe và các nhà nghiên cứu đồng nghiệp của ông đã phát hiện ra rằng bộ lọc thẩm thấu ngược và bộ lọc hai giai đoạn được lắp đặt dưới bồn rửa (có bộ lọc cơ học và than hoạt tính), có khả năng loại bỏ gần như tất cả PFAS mà họ đã đánh giá.

Do vậy, việc sử dụng máy lọc nước nhìn chung là an toàn hơn nước vòi, kể cả là nước đun sôi để nguội bởi nhiệt độ chỉ loại bỏ phần nào vi khuẩn chứ không giúp loại bỏ tạp chất hoặc hóa chất.

Tác dụng phụ?

Mặc dù các bộ lọc có thể hữu ích trong việc loại bỏ các hóa chất độc hại khỏi nước nhưng đôi khi chúng cũng loại bỏ cả các khoáng chất có lợi. Chúng bao gồm magiê và canxi, cũng như sắt và mangan, vốn bị loại bỏ để làm cho nước mềm hơn và ngăn ngừa sự đổi màu. Các bộ lọc cũng có thể loại bỏ florua, một chất giúp chống sâu răng.

Trên thực tế, các bộ lọc thẩm thấu ngược – mà Knappe nói là một trong những rào cản hiệu quả nhất, sẽ "loại bỏ mọi thứ". Đó là lý do đôi khi chúng được bán cùng với các hộp tái khoáng nhằm cố gắng bổ sung các khoáng chất có lợi trở lại nước lọc.

Một số người rắc cả muối biển vào nước lọc, tuy nhiên hiện tại không có bằng chứng nào cho thấy cách này có hiệu quả trong việc bổ sung lại các khoáng chất đã mất.

Nhưng trên thực tế, điều quan trọng hơn là bổ sung những hợp chất quan trọng này từ chế độ ăn uống của bạn, Kumaran nói. “Chúng ta không nên dựa vào nước uống làm nguồn khoáng chất chính".

Một nhược điểm khác của thiết bị lọc nước là đôi khi chúng có thể gây hại nhiều hơn là có lợi, đặc biệt nếu lõi lọc không được thay thế thường xuyên.

Đặc biệt, các bộ lọc than hoạt tính dạng xốp có thể đóng vai trò là nơi sinh sản của vi khuẩn đáng sợ. Trong một nghiên cứu nhỏ được thực hiện ở Singapore so sánh nước máy với các mẫu nước lọc từ cùng một hộ gia đình, phần lớn các mẫu nước máy có số lượng vi khuẩn là 500, nằm trong giới hạn an toàn của địa phương. Để so sánh, con số đó là từ 9.000 đến 25.400 đối với 60% mẫu nước được lọc, và số lượng cao nhất được lấy từ bộ lọc quá hạn 1 tháng.

Trong một nghiên cứu khác, nước đọng trong vòi hoặc bộ lọc dưới bồn rửa – thậm chí chỉ qu đêm – được phát hiện là có nồng độ vi khuẩn tăng lên. Để tránh điều này, bạn nên xả bộ lọc nước ít nhất 10 giây trước khi uống.

Knappe nói: “Nếu bạn không bảo trì bộ lọc đúng cách, bạn sẽ không có được thêm bất kỳ lợi ích nào từ nó. Thậm chí, nước chảy ra từ nó còn tệ hơn những gì đang chảy vào".

Tóm lại, việc quyết định có nên sử dụng thiết bị lọc nước hay không phụ thuộc vào việc hiểu loại nước ở khu vực của bạn, cũng như mức độ thoải mái và chấp nhận của bạn đối với những gì có trong nước đó.

Nếu bạn cho rằng nước máy của mình không đủ chất lượng, bước tiếp theo sẽ là tìm một bộ lọc thích hợp phù hợp với ngôi nhà và lối sống của bạn, đồng thời có thể loại bỏ các chất gây ô nhiễm đã nhắc. Postmus cho biết, thật khó để giới thiệu một loại thiết bị hoặc nhãn hiệu cụ thể, nhưng điều quan trọng là đảm bảo bất cứ thứ gì bạn mua đều được chứng nhận. Ông nói: “Nếu thiết bị đã được chứng nhận thì ít nhất bạn cũng biết nó có hiệu quả”.