Saudi Arabia trở lại vai trò ‘bánh lái’ chi phối thị trường dầu mỏ

Saudi Arabia đã trở lại vị thế nhà sản xuất quan trọng, có sức chi phối lớn đối với giá dầu trên thị trường quốc tế.

Trồi sụt nhu cầu tiêu thụ tại Trung Quốc là một tác nhân gây ra biến thiên của giá dầu trong năm nay. Nhưng dịch chuyển mới nhất về nguồn cung “vàng đen” sẽ tạo ra những tác động về địa chính trị, tài chính vượt khỏi khuôn khổ thị trường dầu mỏ. Đáng chú ý, Saudi Arabia đã quay trở lại vai trò nhà sản xuất quan trọng hàng đầu, có ảnh hưởng lớn đối với giá dầu.

Hiệu ứng từ cầu tiêu thụ tại thị trường Trung Quốc đối với giá dầu là điều đã được công nhận rộng rãi. Đây là quốc gia rộng lớn, có nhu cầu cao về năng lượng, với một nền sản xuất, tiêu dùng thâm dụng nhiều năng lượng. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới phụ thuộc phần lớn vào nhập khẩu năng lượng từ bên ngoài để đáp ứng nhu cầu trong nước.

Năm nay, tác động về giá liên quan đến cầu tiêu thụ tại Trung Quốc đặc biệt khó đoán định, khi nhà chức trách nước này thường xuyên siết rồi lại mở phong tỏa để phòng chống đại dịch dựa trên chính sách zero-Covid (Không COVID). Trong khi đó, biến số tác động đến giá liên quan đến phía cầu lại không được liên tục, khiến hiệu ứng của cuộc chiến cung-cầu thêm thú vị.

Để lượng định bước dịch chuyển này, cần xem xét những nhân tố chi phối trên thị trường đã dịch chuyển ra sao trong vòng 15 năm qua. Dễ nhận thấy nhất là vai trò suy giảm của Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (OPEC), do sự bùng nổ của ngành khai thác dầu đá phiến, đặc biệt là tại Mỹ. Hệ quả là vai trò của “nhà sản xuất chi phối” dần tuột khỏi tay Saudi Arabia và OPEC.

Để lập lại ảnh hưởng của liên minh dầu mỏ này, Saudi Arabia và Nga trong năm 2016 đã đạt thỏa thuận về thiết lập cơ chế hợp tác giữa OPEC và các đối tác (gọi tắt là OPEC+), với 13 thành viên OPEC và 10 đối tác bên ngoài, nhằm mở rộng điều phối sản lượng-hạn mức.

OPEC+ đã khôi phục lại hiệu quả biện pháp trần sản lượng. Thế nhưng vai trò xác lập mức giá của liên minh này suy yếu trong vài năm sau đó, khi thế giới ngày một quan tâm nhiều hơn đến biến đổi khí hậu, đi cùng đó là nhu cầu cấp thiết về giảm phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch. Can thiệp quân sự của Nga tại Ukraine hồi tháng 2 vừa qua đã có tác động tiêu cực đến kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng đến vai trò của OPEC+, khi bắt đầu xuất hiện tiếng nói đòi “ngắt” Nga khỏi liên minh.

Gánh nặng về giá với người tiêu dùng cũng là một nhân tố cần tính tới. Lệnh trừng phạt của phương Tây gây đứt gãy nguồn cung dầu mỏ từ Nga, đẩy giá dầu tăng cao. Điều này một lần nữa làm nổi bật vai trò của Saudi Arabia trên thị trường, với việc rất nhiều lãnh đạo phương Tây hối thúc nước này tăng sản lượng để hạ nhiệt giá dầu.

Minh chứng rõ nét nhất cho xu thế Saudi Arabia quay trở lại vị thế “bánh lái” thị trường dầu mỏ toàn cầu chính là việc Tổng thống Mỹ Joe Biden dự kiến sẽ sớm có chuyến thăm tới Riyadh trong tháng này nhằm nỗ lực giảm thiểu gánh nặng giá nhiên liệu với người tiêu dùng Mỹ trước thời điểm bầu cử Quốc hội giữa nhiệm kỳ vào tháng 11 tới. Thị trường kỳ vọng cuộc gặp giữa ông Biden với Thái tử Mohammed bin Salman sẽ đẩy OPEC đi tới quyết định tăng sản lượng khai thác.

Việc Saudi Arabia tìm lại được vị thế chi phối trên thị trường cũng có những tác động tài chính. Với việc giá dầu liên tục duy trì trên mức 100 USD/thùng trong năm nay, ngân sách của Saudi Arabia tăng vọt, giúp cải thiện cán cân thanh toán.

Tháng trước, tập đoàn dầu mỏ Saudi Aramco công bố mức lợi nhuận kỉ lục 39,5 tỷ USD trong quý một, tăng 82% so với mức 21,7 tỷ USD cùng kỳ năm ngoái. Ở tình cảnh “thừa tiền”, Saudi Arabia và nhiều nước sản xuất dầu mỏ khác trong khu vực đang tìm kiếm các cơ hội đầu tư mới, liên tục đưa ra các kế hoạch chi tiêu, phát triển hạ tầng nội địa đầy tham vọng.

Tuy nhiên, khả năng duy trì vai trò áp đặt thị trường của Saudi Arabia trong thời gian bao lâu hiện vẫn là câu hỏi còn để ngỏ. Giá dầu đứng ở mức cao sẽ làm giảm nhu cầu tiêu thụ, theo các tác động trực tiếp và gián tiếp. Nguồn cung cũng sẽ có sự nhập cuộc tương xứng. Các nhà sản xuất dầu đá phiến tại Mỹ có kế hoạch tăng sản lượng khai thác, khi những quy định về môi trường được nới lỏng một bước.

Diễn biến trên thị trường dầu mỏ 15 năm qua cho thấy, thế áp đảo thị trường – dù là của OPEC hay ngành dầu đá phiến - đều không kéo dài. Việc Saudi Arabia bất chợt quay trở lại vai trò “bánh lái”, “nhà sản xuất chi phối” không làm thay đổi những chuyển động trong dài hạn trên thị trường toàn cầu, nơi nguồn nhiên liệu hóa thạch không còn được chào đón mạnh do yếu tố môi trường.