Tết sớm của dân tộc Dao Bình Liêu

Những năm gần đây, mặc dù có sự tiếp thu, giao thoa, hội nhập văn hóa từ các dân tộc khác, nhưng người Dao ở Bình Liêu vẫn còn lưu giữ được những nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình. Một trong những nét văn hóa đó là phong tục đón Tết sớm.

Từ giữa tháng Chạp, khi những cành đào đua nhau khoe sắc tô điểm thêm cho các bản làng cũng là thời điểm bà con người Dao trên địa bàn huyện Bình Liêu rộn ràng đón Tết sớm. Theo lời mời của anh Chìu Quay Héng, thôn Ngàn Vàng Trên (xã Đồng Tâm), chúng tôi đã đến với gia đình và được cảm nhận rõ hơn không khí rộn ràng đón Tết sớm của bà con nơi đây. Không ồn ào náo nhiệt, Tết sớm của người Dao bình dị, mộc mạc mà đầm ấm, chân tình.

 Anh Chìu Quay Héng, thôn Ngàn Vàng Trên (xã Đồng Tâm) chia sẻ: “Đã thành thông lệ, hằng năm, từ rằm tháng Chạp trở đi, bà con dân tộc Dao của chúng tôi, tùy theo dòng họ sẽ chọn ngày đẹp (ngày đẹp ở đây được tính theo cách chọn ngày của thầy cúng) để tổ chức ăn Tết tại nhà trưởng họ (nhà tổ) - nơi thờ cúng tổ tiên của mỗi dòng họ người Dao. Ngày tổ chức được thông báo tới các gia đình trong dòng họ. Mỗi gia đình khi đến ăn Tết sớm sẽ mang theo lễ vật (gà, thịt lợn, rượu, gạo nếp, hương, giấy vàng...) đến góp (hoặc góp tiền) để cùng nhau tổ chức đón Tết. Những gia đình ở cùng một thôn thì tất cả các thành viên cùng đến để giúp làm các công việc cần thiết. Theo sự sắp xếp của trưởng họ, mỗi người sẽ tự giác làm các phần việc của mình. Chị em phụ nữ nấu cơm, nhặt rau, chế biến gia vị, làm các món ăn truyền thống; cánh đàn ông, thanh niên khỏe mạnh thì giã bánh dày, mổ lợn, mổ gà; người già thì giúp thầy cúng cắt vàng mã, sắp xếp đồ lễ…

Mặc dù đây không phải là lần đầu được đón Tết sớm cùng bà con, nhưng mỗi lần tham dự tại một dòng họ, chúng tôi lại có cảm giác mình cũng là những đứa con đi xa lâu ngày trở về nhà sum vầy, được mọi người chào đón niềm nở. Anh Chíu Vằn Sình – Bí thư chi bộ, Trưởng thôn Ngàn Vàng Trên giải thích thêm: “Theo tục lệ của người Dao chúng tôi, Tết ở đây thường bắt đầu từ 15 tháng Chạp đến 30 tháng Giêng. Mọi người quan niệm, mình đã mời tổ tiên xuống giúp bảo vệ nhà cửa, mùa màng trong một năm (thực hiện ở nghi lễ đầu năm mới), thì đến cuối năm thì phải có lễ tạ ơn. Sau khi tổ chức được buổi ăn Tết chung tại nhà tổ thì các gia đình trong dòng họ mới được về chuẩn bị đón Tết ở nhà riêng của mình”. Mâm cỗ cúng của đồng bào dân tộc Dao rất đơn giản, là những nông sản bình dị mà nhà nuôi, trồng được, như: Gà, thịt lợn, bánh dày, bánh chưng, rau xào, cơm,...

Cũng giống với các dân tộc khác, đồng bào Dao Thanh Phán quan niệm, Tết đến, tổ tiên sẽ trở về để đoàn tụ, đón Tết cùng gia đình. Nhưng thay vì mua tiền vàng, con cháu trong nhà tỉ mẩn chuẩn bị từng xấp giấy màu vàng, được làm từ vỏ cây keo, sau đó đóng dấu bằng dầu đen để tổ tiên có “lộ phí” về nhà. Khi tất cả lễ vật được bày trước bàn thờ gia tiên, thầy cúng được gia đình mời về, đại diện cho gia chủ báo cáo những việc đã làm trong năm qua, tạ ơn tổ tiên đã phù hộ cho các thành viên trong dòng họ và cầu cho năm mới may mắn, bình an, mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu. Sau khi làm lễ xong, chủ nhà đem vàng tiền hoá cho tổ tiên, lễ vật được mang xuống bày ra mâm cho con cháu cùng hưởng lộc. Bàn thờ tổ tiên của người Dao Thanh Phán như một ngôi nhà nhỏ đặt bên phải sát mép tường trong gian giữa ngôi nhà của trưởng họ, bưng kín 3 mặt, mặt còn lại để đặt đồ cúng và thắp hương. Khi có những việc đại sự, người Dao Thanh Phán cúng tổ tiên 9 đời, hằng ngày thì chỉ cúng 3 đời.

Cũng giống như bà con Dao Thanh Phán, từ rằm tháng Chạp trở đi, các dòng học dân tộc Dao Thanh Y trên địa bàn huyện Bình Liêu lại tất bật các công đoạn dọn dẹp nhà cửa và gọi anh em, bạn bè đến giúp các nhà tổ thịt lợn, thịt gà, gói bánh,… để cùng dòng họ đón Tết sớm. Không khí ấm cúng, thắm tình đoàn kết thôn bản đã xua đi cái giá lạnh của thời tiết, chỉ còn tiếng nói, tiếng cười rộn rã, vui tươi của bà con sau một năm làm việc vất vả được quây quần cùng nhau đón Tết.

Bà Lý Thị Hoa, thôn Ngàn Phe (xã Đồng Tâm) chia sẻ: “Người Dao Thanh Y chúng tôi cũng tổ chức đón Tết cổ truyền như các dân tộc khác. Tuy nhiên, chúng tôi không đợi đến hôm 30 Tết Nguyên đán mới tổ chức, mà từ những ngày cuối tháng Chạp, các gia đình, dòng họ trong thôn bắt đầu tổ chức ăn Tết. Mỗi nhà tùy vào điều kiện gia đình mình, có thể thịt con lợn, con gà, con ngan,… rồi mời anh em họ hàng và hàng xóm đến chung vui cùng gia đình. Chúng tôi cùng nhau ăn Tết như vậy cho đến hết Rằm Tháng Giêng. Đặc biệt, mỗi gia đình người Dao Thanh Y cứ vào dịp lễ, Tết, nhất là Tết Nguyên đán, nhà nào cũng treo ảnh Bác Hồ ở nơi trang trọng nhất trong nhà với mong muốn được mời Bác về đón Tết chung vui với dân làng.

Tháng Chạp, bên bếp lửa hồng, những người dân bản Dao miền núi biên giới Bình Liêu lại cùng nhau quây quần bên mâm cỗ Tết ấm tình đoàn kết, đượm nồng hương sắc của mùa xuân. Họ gửi gắm trong đó không chỉ là những mong ước đầu xuân mới, hy vọng về cuộc sống đổi thay sung túc, tiến bộ hơn mà còn chứa đựng cả tình yêu, niềm trân trọng, gìn giữ văn hóa truyền thống quê hương.