“Thảm họa” mang tên sách giả, sách lậu

Diễn ra có vẻ im ắng, lặng lẽ, không có những tác động hay hậu quả ngay lập tức như những loại hàng giả, hàng lậu khác, nhưng sách giả, sách lậu đang đem đến sự hủy hoại nghiêm trọng đối với văn hóa đọc, niềm tin của độc giả, của những người làm sách, cùng với nhiều hậu quả khác về văn hóa, kinh tế, xã hội.

Sách lậu công khai và muôn hình vạn trạng

Có thể thấy, sách giả, sách lậu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến văn hóa đọc hiện nay. Sách giả, sách lậu ngày càng tinh vi và biến hóa muôn hình vạn trạng hơn, nhất là trong thời đại cách mạng công nghệ, khách hàng dễ dàng chọn mua sách trên mạng hơn là đi đến tận hiệu sách.

Không khó để thấy, trên mạng xã hội, trong các hội nhóm, rất nhiều bài đăng bán sách, thanh lý, chuyển cửa hàng, xả kho… với giá sách rẻ chỉ bằng nửa giá sách thật. Rất nhiều lý do để đưa ra một cách hết sức thuyết phục cho những cuốn sách giá rẻ, thậm chí cả những cuốn sách ăn khách, được cảnh báo sách giả rất nhiều, như “Nhà giả kim”, “Cây cam ngọt của tôi”, “Một thoáng ta rực rỡ ở nhân gian”, “Muôn kiếp nhân sinh”…

Không chỉ những cuốn sách đang bán chạy, các đối tượng sách giả, sách lậu còn nhắm đến những cuốn sách đã ngừng xuất bản hoặc đã lâu không còn trên thị trường.

Cũng ở những diễn đàn, hội nhóm này, rất nhiều bài viết được chia sẻ với nhau về kinh nghiệm tránh mua phải sách giả, sách lậu, hoặc nêu lên thí dụ từ bản thân mình đã mua phải sách giả như thế nào. Nhưng vẫn luôn xuất hiện những nạn nhân mới.

Kim Đồng, Nhã Nam, First News, AZ Books, Trẻ… là những đơn vị điển hình đã từng kêu với báo chí, truyền thông rất nhiều vì phải chịu đựng nạn sách giả, sách lậu ở những cuốn sách, bộ sách ăn khách. Thậm chí có đại diện đơn vị xuất bản đã ví sách giả, sách lậu như rắn trăm đầu, chặt đầu này thì mọc đầu khác.

Ông Đinh Quang Hoàng, Giám đốc Công ty Cổ phần sách điện tử WAKA chia sẻ về một cách thức mà sách giả, sách lậu có thể luồn lách vào được cả những sàn thương mại điện tử uy tín để đánh tráo lòng tin của người đọc: “Trên các sàn Thương mại điện tử xuyên biên giới, xuất bản phẩm lậu xuất hiện tràn lan, với cách thức hoạt động đơn giản đến không ngờ: Một nhà phân phối tư nhân nhỏ lẻ, có thể đăng ký mua một vài đầu sách từ các đơn vị xuất bản chính thống, để mở gian hàng, vượt qua vòng “thẩm định” đơn giản của sàn, rồi sau đó mặc sức đăng bán các tựa sách. Đến khi có khách hàng liên hệ mua, đặt hàng, không ai giám sát quá trình đóng gói hàng của đơn vị phân phối này nữa. Nhà xuất bản không giám sát được, khách hàng không dám chắc, sàn thương mại điện tử lại càng không... Và con đường cho xuất bản phẩm lậu thẩm thấu đến tay người tiêu dùng đã trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết”.

Bà Nguyễn Kim Thoa - CEO Tân Việt Books cho biết, với kinh nghiệm hơn 15 năm làm trong ngành sách, thực tế in lậu và buôn bán sách lậu ở Việt Nam đã tồn tại nhức nhối nhiều năm qua, thậm chí có dấu hiệu ngày càng tinh vi, phát triển ở quy mô lớn. Sách giả, sách lậu vẫn đang được bày bán tràn lan ở các vỉa hè, ở trong các hiệu sách, nhất là ở các thành phố lớn. Hiện nay, sách lậu còn len lỏi vào “môi trường online” khiến việc ngăn chặn ngày càng trở nên khó khăn. Không những thế, sách lậu, sách giả còn mạnh tay chạy quảng cáo công khai trên tất cả các nền tảng mạng xã hội, thậm chí thuê cả KOCs (người tiêu dùng có ảnh hưởng lớn) để quay các video bán sách.

Bà Nguyễn Kim Thoa còn lấy thí dụ mua thử sách với số lượng lớn ở một số trang trang bán sách lậu như “Sách hay cho con”, “Mọt sách Book”, “Kho sách”, “Kingbook”… Kết quả cho thấy số lượng đầu sách lậu lên đến hơn 40 đầu sách, trong đó bộ “Kể chuyện cuộc đời các thiên tài” và bộ truyện tranh “Giáo dục giới tính” của Tân Việt Books đều đang bị in lậu trái phép với mức giá bán rẻ hơn rất nhiều so với giá bìa niêm yết.

Ảnh hưởng nặng nề đến cả đơn vị xuất bản và người đọc

Có thể thấy rõ những ảnh hưởng trực tiếp của sách giả, sách lậu đối với độc giả các các đơn vị làm sách. Trước hết, các đơn vị làm sách chịu thiệt hại nặng nề về kinh tế, công sức, thời gian, bởi vì để làm ra một cuốn sách, phải đầu tư công phu từ việc đi mua bản quyền, ký hợp đồng khai thác, chi phí dịch thuật, thiết kế, in ấn, phát hành, quảng cáo… Tất cả những thành quả ấy sách giả, sách lậu đều hưởng trọn khi lấy cắp toàn bộ chất xám từ sách thật, in ấn qua loa và không phải chi bất cứ một chi phí gì trừ in ấn và quảng cáo.

Đại diện Omega Books cho hay, vấn nạn sản xuất, buôn bán xuất bản phẩm giả đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến các đơn vị xuất bản và phát hành. Không chỉ vậy, xuất bản phẩm giả còn làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi chính đáng đội ngũ tác giả, qua đó triệt tiêu sự sáng tạo; đồng thời làm thất thu ngân sách Nhà nước cũng như doanh thu của các đơn vị phát hành sách.

Bà Nguyễn Kim Thoa cũng cho biết, tình trạng sách giả, sách lậu tràn lan như hiện nay không chỉ gây ảnh hưởng đến đơn vị xuất bản, độc giả, mà còn làm nản lòng nhiều tác giả. Vì thu nhập của họ chủ yếu đến từ tiền tác quyền, số lượng sách xuất bản chính là động lực giúp họ sáng tạo ra các tác phẩm tiếp theo.

Không chỉ chịu ảnh hưởng về mặt kinh tế, mà tác giả, nhà xuất bản còn phải chịu tổn hại về uy tín, thương hiệu khi độc giả sử dụng sách lậu, sách giả kém chất lượng, nội dung sách sai thì chỉ nghĩ và đánh giá không hay về tác giả cuốn sách và Nhà xuất bản xuất bản ra cuốn sách, chứ ít ai nghĩ đến nguyên nhân chính là “sách lậu, sách giả”.

Còn đối với người đọc, hậu quả đầu tiên là phải sử dụng một sản phẩm không tốt cả về hình thức và chất lượng, vì sách giả, sách lậu thường là bản scan lại cho nên chất lượng rất kém.

Một số cuốn sách giả, sách lậu không được biên tập, thẩm định nội dung, thậm chí có nhiều nội dung vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật, tác động tiêu cực đến việc tiếp nhận thông tin, tri thức, niềm tin của người đọc. Có những cuốn sách giả còn bị sai lệch từ nội dung, hình ảnh cho đến chất lượng màu sắc, giấy in, mực in, gây ảnh hưởng cả đến sức khỏe và tri thức của người đọc.

Những tác động lâu dài đến văn hóa đọc

Về lâu dài, nạn sách giả, sách lậu còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến văn hóa đọc, vốn còn đang gặp rất nhiều khó khăn và cạnh tranh từ những loại hình giải trí khác. Đại diện Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông cho biết, những cuốn sách lậu, sách giả đang dần “giết chết” sách thật, tàn phá thị trường kinh doanh lành mạnh, phát tán những nội dung, thông tin sai lệch, không lành mạnh, vô hình chung dẫn đến những giá trị văn hóa bị móp méo, lệch lạc, ảnh hưởng xấu đến xã hội, làm mất đi giá trị, ý nghĩa của văn hóa đọc.

Ông Đinh Quang Hoàng, Giám đốc Công ty Cổ phần sách điện tử WAKA khẳng định, những xuất bản phẩm giả sẽ dẫn tới sự ăn mòn văn hóa đọc, văn hóa thưởng thức của công chúng nói chung. Ông Đinh Quang Hoàng cho biết, sách lậu đánh vào tâm lý ham rẻ và sẵn sàng mua sách giả, xuất bản phẩm giả với chuẩn chất lượng thấp hơn, dần tạo thói quen coi thường chất xám và công sức của các tác giả, Nhà xuất bản. Người đọc sách giả, sách lậu về lâu dài sẽ dễ dàng chấp nhận sự kém chất lượng, kể cả những lỗi sai về hình thức tới nội dung - do tâm lý “tiền nào của nấy”, từ đó vô hình chung sẽ tự hạ thấp thẩm mỹ, nhu cầu thưởng thức của bản thân.

Nguy hiểm hơn nữa là sách giả, sách lậu không được biên tập, thẩm định nội dung, thậm chí có thể chứa những nội dung vi phạm các quy định của pháp luật, tác động tiêu cực đến việc tiếp nhận thông tin, tri thức của độc giả.

Về lâu về dài là tạo nên một tư duy, ý thức và thói quen xấu trong việc bảo vệ sở hữu trí tuệ, vô tình hoặc cố ý tiếp tay cho những kẻ vi phạm luật sở hữu trí tuệ. “Sở hữu trí tuệ vốn là xương sống của một nền kinh tế cạnh tranh Nhờ sở hữu trí tuệ, chúng ta có thể tận hưởng các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo, dấn thân vào các lĩnh vực sáng tạo mới và khai thác các lợi ích kinh tế chưa từng được khai thác. Vậy chúng ta có thể tìm thấy những cơ hội tiếp theo ở đâu?” - ông Đinh Quang Hoàng đặt câu hỏi.