Tiết lộ về động thái chưa có tiền lệ để đạt thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza

Khi Thủ tướng Qatar xuất hiện vào ngày 15/1 để tuyên bố rằng cuối cùng các bên đã đạt được một thỏa thuận ngừng bắn và đổi con tin ở Gaza, đại diện của hai chính quyền Mỹ đang có mặt tại Doha đã ăn mừng chiến thắng.

Theo kênh CNN ngày 15/1, hợp tác giữa chính quyền của Tổng thống Joe Biden sắp mãn nhiệm và đội ngũ của Tổng thống đắc cử Donald Trump là “gần như chưa từng có tiền lệ”. Sau khi thỏa thuận được thông qua, một quan chức cấp cao trong chính quyền ông Biden nói rằng điều này chỉ có thể thực hiện nhờ vào hợp tác hiếm hoi giữa các đối thủ.

Ông Brett McGurk, nhà đàm phán lâu năm về Trung Đông của Tổng thống Joe Biden, đã ở thủ đô Qatar trong nhiều tuần với hy vọng đạt được một thỏa thuận cuối cùng. Tham gia cùng ông để đẩy mạnh những nỗ lực cuối cùng là Steve Witkoff, đặc phái viên Trung Đông của Tổng thống đắc cử Donald Trump.

Đôi lúc, ông McGurk và ông Witkoff chia nhau dự các cuộc họp khắp Trung Đông để thúc đẩy thỏa thuận, trong đó có các cuộc đàm phán quan trọng giữa ông Witkoff và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu vào tuần trước mà ông McGurk tham gia qua điện thoại. Nếu ông McGurk tập trung chủ yếu vào các điều khoản của thỏa thuận, thì ông Witkoff có mặt để nhấn mạnh mong muốn của ông Trump về việc hoàn thành thỏa thuận trước ngày nhậm chức.

Sau khi thỏa thuận được công bố, cả tổng thống sắp mãn nhiệm và tổng thống đắc cử đều nhận công lao. Trong thực tế, có thể nói thỏa thuận này cho phép cả ông Biden và ông Trump tuyên bố chiến thắng. Đây là một tin tốt cuối cùng cho một tổng thống sắp rời nhiệm sở. Đồng thời, điều này củng cố uy tín của một tổng thống đắc cử từng tuyên bố Hamas sẽ trả giá đắt nếu con tin không được thả trước lễ nhậm chức của ông.

Phân định rõ ai là người thúc đẩy thỏa thuận này rất phức tạp. Các quan chức chính quyền ông Biden nói rằng động lực tiến tới thỏa thuận đã bắt đầu trước cuộc bầu cử, sau lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah ở Liban. Các chi tiết chính của thỏa thuận giữa Israel và Hamas giống đề xuất mà ông Biden lần đầu tiên đưa ra vào tháng 5/2024 nhưng chưa thể hoàn thành khi đó.

Phát biểu tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago của ông Trump hồi đầu tháng, ông Witkoff bình luận rằng đội của ông Biden là mũi nhọn trong các cuộc đàm phán. Ông Witkoff nói khi đó: “Không ai giành công lao riêng. Chúng tôi hoàn toàn tập trung vào kết quả. Hãy đưa họ về nhà”.

Dẫu vậy, sau khi thỏa thuận được thông qua, ngay cả các quan chức chính quyền ông Biden cũng thừa nhận rằng thời hạn ông Trump nhậm chức là yếu tố thúc đẩy thành công sau nhiều tháng thất bại. Ông Trump, người đang theo dõi diễn biến từ Florida, nhanh chóng tuyên bố rằng thỏa thuận này chỉ có thể đạt được nhờ vào chiến thắng của ông.

Ông viết trên mạng xã hội: “Thỏa thuận ngừng bắn TRỌNG ĐẠI này chỉ có thể đạt được nhờ chiến thắng lịch sử của chúng tôi vào tháng 11”.

Ông Biden thì cẩn trọng hơn. Ông nói: “Đây là một buổi chiều rất tốt đẹp”. Ông mô tả các cuộc đàm phán dẫn đến thỏa thuận ngừng bắn là một trong những cuộc đàm phán khó khăn nhất mà ông từng trải qua. Ông nói đội của ông đã có tiếng nói chung với các quan chức của ông Trump.

Những tháng đàm phán gian truân

Vào giai đoạn cuối của chiến dịch tranh cử tổng thống năm 2024, không mấy người trong Nhà Trắng tin rằng một thỏa thuận về con tin Israel có thể đạt được trước khi kết quả bầu cử được công bố.

Các quan chức Mỹ và châu Âu cho rằng ông Netanyahu đang chờ đợi, xem ai sẽ là tổng thống Mỹ tiếp theo và ông vẫn để ngỏ mọi lựa chọn.

Hàng giờ đàm phán căng thẳng qua điện thoại giữa Nhà Trắng và văn phòng của ông Netanyahu không mang lại tiến triển. Ngay cả cái chết của thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar cũng không ngay lập tức dẫn đến một thỏa thuận.

Dù chiến thắng của ông Trump chắc chắn không phải là điều các trợ lý của ông Biden mong đợi, nhưng trong thất bại, một số người nhìn thấy cơ hội mới.

Trong một cuộc gặp sau bầu cử với ông Trump tại Phòng Bầu dục, ông Biden đã có một đề nghị dành cho người sẽ thay thế ông trong vài tháng tới: Hãy làm việc với đội ngũ của chính quyền ông để đưa các con tin ra khỏi Gaza.

Trong các cuộc thảo luận giữa đội ngũ an ninh quốc gia sắp mãn nhiệm và sắp tiếp quản, các trợ lý của ông Biden đã làm rõ rằng cho dù ông Biden và ông Trump đối nghịch đến đâu thì vấn đề con tin là điều họ phải hợp tác với nhau.

Cố vấn An ninh quốc gia của ông Biden, ông Jake Sullivan, phát biểu sau cuộc bầu cử tháng 11/2024: “Chúng tôi sẵn sàng làm việc với đội ngũ mới vì một mục tiêu chung trên cơ sở lưỡng đảng để làm mọi điều, huy động sức mạnh tập thể của nước Mỹ nhằm đảm bảo thả các con tin, cả sống lẫn đã chết”.

Một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi

Trong cuộc trò chuyện bên lò sưởi ở Phòng Bầu dục, ông Biden và ông Trump đã đạt được một thỏa thuận rằng vấn đề con tin có thể và nên được giải quyết trước khi chuyển giao quyền lực vào ngày 20/1. Thời điểm này có lợi với cả hai người.

Các cố vấn của ông Trump từ lâu đã cảm thấy rằng thỏa thuận nào đạt được trong thời gian sau chiến thắng của ông nhưng trước khi ông nhậm chức sẽ cho phép ông nhận công lao. Khi đã đạt thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza, ông Trump cũng có thể gạt vấn đề này sang một bên trước khi ông bắt đầu nhiệm kỳ hai, tập trung hoàn toàn vào thực hiện các cam kết trong chiến dịch tranh cử về nhập cư, thuế quan và hủy bỏ các quy định thời ông Biden.

Với ông Biden, việc cuối cùng đạt được thỏa thuận con tin mà ông đã dành hơn một phần tư nhiệm kỳ tổng thống để thực hiện sẽ chứng minh giá trị của thời gian, năng lượng và nỗ lực chính trị ông đã bỏ ra cho mục tiêu này.

Vì vậy, với sự đồng ý của cả hai lãnh đạo, hai bên đối lập đã bắt tay vào một nỗ lực cuối cùng trong tuần cuối cùng để đạt được điều từ lâu dường như không thể.

Những đêm thức trắng và các yêu cầu cuối cùng

Một điểm bế tắc quan trọng nổi lên trong vài tháng qua là Hamas từ chối thông báo số lượng con tin mà họ vẫn đang giữ hoặc xác định những con tin nào sẽ được thả trong giai đoạn đầu tiên của thỏa thuận.

Các quan chức Mỹ làm rõ với Hamas qua các trung gian rằng không có thỏa thuận nào nếu không có danh sách đầy đủ các con tin sẽ được thả trong khuôn khổ thỏa thuận.

Áp lực dường như đã có hiệu quả. Đến cuối tháng 12/2024, Hamas đồng ý cung cấp danh sách, đẩy nhanh các cuộc đàm phán tiến tới giai đoạn cuối để đạt được một thỏa thuận.

Ông McGurk vẫn ở Trung Đông làm việc để hoàn tất thỏa thuận phức tạp này, bao gồm hoàn thiện các chi tiết về trình tự và thời điểm các tù nhân sẽ được thả.

Trong một tòa nhà ở Doha, các nhà đàm phán từ Mỹ, Israel, Qatar và Ai Cập, cùng với các quan chức Hamas, đã đàm phán đến 3 giờ sáng khi các bên cố gắng hoàn tất thỏa thuận đầy khó khăn để chấm dứt xung đột.

Hamas đưa ra một số yêu cầu vào phút chót trong các cuộc đàm phán cuối cùng. Nhưng các bên Mỹ và Israel giữ vững lập trường khi thúc ép Hamas đồng ý.

Theo một quan chức, thực hiện thỏa thuận có thể bắt đầu sớm nhất là vào ngày 19/1.

Khi thỏa thuận trở thành hiện thực, ông Netanyahu đã gọi điện cho các đối tác Mỹ. Theo văn phòng thủ tướng Israel, ông Netanyahu gọi điện cho ông Trump trước để cảm ơn và sắp xếp một cuộc gặp tại Washington. Tiếp theo, ông gọi cho ông Biden và cũng nói lời cảm ơn.