Tính chuyên nghiệp của báo chí trong không gian đa chiều

Báo chí hiện nay nằm trong mối quan hệ đa chiều, khẳng định vai trò của mình trong định hướng dư luận xã hội, trong xây dựng xã hội mới, đấu tranh với những tư tưởng thù địch, những rào cản lạc hậu. Vì vậy, cần phải làm rõ thêm những yếu tố quản lý, kinh tế, xã hội tác động đến tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại, đó là: Yếu tố quy hoạch, quản lý; yêu cầu xã hội hoá; sự tương tác giữa báo chí và các chủ thể sáng tạo...

Đồng chí Nguyễn Tiến Mạnh, Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Quảng Ninh, Tổng Biên tập Báo Quảng Ninh tặng ấn phẩm báo Quảng Ninh số Tết dương lịch 2015 cho cán bộ, nhân dân xã đảo Ngọc Vừng (Vân Đồn). Ảnh: Minh Thu

Sự thống nhất các quan điểm truyền thống

Cho đến nay, ở Việt Nam đã diễn ra không ít hội thảo bàn về tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại. Về cơ bản, các nhà nghiên cứu, các nhà báo lớn đều có cách nhìn nhận, đánh giá khá thống nhất, bổ trợ cho nhau, hoàn thiện những thuộc tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại. Nhà báo lão thành Hữu Thọ cho rằng, người làm báo chuyên nghiệp cần coi trọng, nêu cao tính trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, phải hiểu luật và quy chế nghề nghiệp để thực hiện khi hành nghề, phải xem hiệu quả khi công bố tác phẩm báo chí. Một số nhà nghiên cứu, giảng dạy thì cho rằng, tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại được thể hiện ở năng lực của tờ báo, của nhà báo, của việc xác định đối tượng của tờ báo, của công tác đào tạo, việc chuẩn hoá quy trình nghiệp vụ toà soạn, quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí, kỹ năng tác nghiệp của nhà báo, việc xác định chuẩn mực đạo đức nhà báo, xác định đóng góp của nhà báo cho uy tín của cơ quan báo và ảnh hưởng của tờ báo đối với cộng đồng xã hội theo hướng tích cực.

Không gian đa chiều và yếu tố phi truyền thống

Báo chí hiện nay nằm trong mối quan hệ đa chiều, khẳng định vai trò của mình trong định hướng dư luận xã hội, trong xây dựng xã hội mới, đấu tranh với những tư tưởng thù địch, những rào cản lạc hậu. Báo chí cách mạng Việt Nam cũng vận hành trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trên nguyên tắc tuân thủ tuyệt đối sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, hoạt động trong khuôn khổ của Hiến pháp và pháp luật. Vì vậy, cần làm phải làm rõ thêm những yếu tố quản lý, kinh tế, xã hội tác động đến tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại, đó là: Yếu tố quy hoạch, quản lý; yêu cầu xã hội hoá; sự tương tác giữa báo chí và các chủ thể sáng tạo…

Về quy hoạch quản lý và báo chí, nhìn vào bức tranh tổng thể có thể nhận thấy sự phát triển mạnh mẽ của các cơ quan báo chí, các cơ quan không phải là báo chí nhưng lại hoạt động như báo chí (kiểu như tập san, cổng thông tin điện tử). Điều này tạo ra thị trường thông tin đa dạng, phong phú, nhiều chiều. Tuy nhiên cũng cho thấy những bất cập trong quản lý, thông tin, trong chạy đua giành thị phần, giật gân, câu khách. Vấn đề báo chí đa phương tiện cũng cần có cái nhìn chuẩn mực, đúng mức. Trong phát biểu bế mạc Hội nghị T.Ư 10 (khoá XI) của Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh “Xây dựng một số cơ quan báo chí chủ lực, đa phương tiện làm nòng cốt, có vai trò định hướng thông tin báo chí, thông tin trên internet”. Trong thực tế, cơ quan báo chí nào, dù lớn hay nhỏ, trung ương, ngành hay địa phương, kể cả các cổng thông tin điện tử cũng có xu hướng “đa phương tiện”. Chúng ta thử hình dung, đến lúc nào đó, cơ quan báo chí nào cũng có kênh truyền hình, phát thanh, báo in, internet, tạp chí… liệu có “loạn báo chí”? Trong quản lý, sự không chuyên nghiệp còn thể hiện ở những quy chế, quy định của các ngành đặt ra với báo chí. Mặc dù đã có luật báo chí, nhưng nhiều ngành lại muốn có quy định riêng, đè lên luật như: Quy định tác nghiệp trong phiên toà, quy định đã có thẻ nhà báo nhưng lại kèm giấy giới thiệu. Ở trung ương thì Ban Tuyên giáo chủ trì giao ban báo chí, nhưng địa phương thì lại Sở Thông tin và Truyền thông chủ trì…

Tính chuyên nghiệp của báo chí cũng liên quan rất nhiều đến vấn đề xã hội hoá báo chí. Trong bài phát biểu bế mạc Hội nghị T.Ư 10 (khoá XI) của Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nêu rõ “Khuyến khích các cơ quan báo chí tăng cường huy động nguồn lực phát triển trên cơ sở đảm bảo đúng tôn chỉ mục đích, không chạy theo lợi nhuận thuần tuý, không để tư nhân sở hữu báo chí, không để lợi ích nhóm chi phối báo chí”. Trong thực tế chúng ta có thể xã hội hoá một phần hoạt động báo chí bằng nhiều cách khác nhau như: Hợp tác sản xuất chương trình, quảng cáo bằng uy tín của tờ báo, nhận đặt hàng công tác thông tin, tuyên truyền… Tuy nhiên sự biến tướng của xã hội hoá rất có thể diễn ra nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ như: Khoán trắng, chỉ nghiệm thu sản phẩm, dẫn đến đầu vào không được kiểm chứng, tính xác thực của vấn đề, nhân vật bị coi nhẹ; bắt các phóng viên đi khai thác quảng cáo bằng mọi giá; thoả thuận ngầm bưng bít thông tin, xây dựng các chương trình “hot” để câu quảng cáo sử dụng đến các chiêu trò, các đối tượng “nhạy cảm”… Khi các cơ quan báo chí, các nhà báo “lạc” vào “ma trận” như vậy rất dễ đánh mất đi tính chuyên nghiệp của mình.

Tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại còn phải được sự hỗ trợ của các đối tượng phản ánh, các chủ thể sáng tạo tác phẩm báo chí. Một số không ít cơ quan, đơn vị không làm tốt quy định phát ngôn, cố tình giấu thông tin, phát ngôn không đầy đủ hoặc mỗi người nói một nẻo đã làm cho thông tin bị sai lạc, không kịp thời, thông tin kiểu “thầy bói xem voi”. Đây cũng là hiện tượng nhiều lúc làm cho các tờ báo, nhà báo, bài báo trở nên ngô nghê, nghiệp dư.

Đây chính là các yếu tố “phi truyền thống” khi đề cập đến tính chuyên nghiệp của báo chí trong không gian đa chiều hiện nay, các cơ quan quản lý báo chí, các cơ quan báo chí, các nhà báo cần quan tâm, có cách nhìn nhận, điều chỉnh kịp thời để góp phần nâng cao tính chuyên nghiệp của báo chí hiện đại.

Nguyễn Tiến Mạnh (Chủ tịch Hội Nhà báo tỉnh Quảng Ninh, Tổng Biên tập Báo Quảng Ninh)