Truyền thuyết Cống Vồng

Sau chiến thắng Bạch Đằng, các cư dân thành Thăng Long tiếp tục đi mở đất lập làng. Khi đắp đê đảo Hà Nam đến lúc hạp long Cửa Cái ở phía Bắc (thuộc xã Cẩm La ngày nay) thì gặp phải đoạn nước sâu chảy như thác đổ. Đê cứ đắp lên lại vỡ. Dân các làng phải đánh đắm nhiều thuyền đá, bè gỗ xuống lòng cái vẫn không sao lấp được. Các bô lão bèn bàn nhau lên kinh thành mời ca nương về múa hát góp vui, động viên dân công, mong quên đi gian khổ để hợp long Cửa Cái. Song ngày nọ tháng kia vẫn bó tay...

Các làng đang băn khoăn cạn lương, hết kế, thì có lão thầy bói ở đâu đến nói: “Phải lập đàn ca xướng, đàn ngọt hát hay bên Cửa Cái, chờ khi nước rút, đánh sập đàn chòi, hiến giai nhân cho Thuỷ thần, mới có cơ hồ thành sự...”. Chức sắc, dân làng nghe vậy, cho là điềm giời, liền bí mật cho dựng chòi ca, lập đàn trên Cửa Cái, định nhằm nửa đêm trong lúc các ca kỹ đang hát sẽ lừa rút ván đàn chòi cho ả đào ngã xuống. Nhưng mưu sự chưa kịp ra tay thì có một cô đào tên gọi Ả Vông đang ngồi trong kíp hát bỗng đứng dậy vái ba lễ: “Xin thưa các vị chức sắc cùng dân làng! Không cần phải thế! Mọi người chờ đó. Hát xong sẽ hay!”.

Quả nhiên, vừa lúc nước rặc mạnh, kíp hát chưa dứt câu hát cuối, ba đào nương đã cầm tay nhau bất ngờ nhảy xuống vực sâu. Dân làng ai cũng sửng sốt. Chức sắc liền đốc dân nhất loạt ném đất đã sắp sẵn xuống Cửa Cái. Chỉ chớp mắt, Cửa Cái được lấp kín. Ba đào nương đã dũng cảm hiến thân mình giúp dân làng ngăn dòng nước chảy. Nhờ đó mới hạp long được Cửa Cái này.

Miếu Cống Vồng.

Để tưởng nhớ công ơn, dân làng lập miếu thờ ngay tại chân đê nơi họ xả thân. Cửa Cái đó người đời sau gọi là Cống Vông. Miếu đó là miếu Cống Vông hay còn gọi là miếu Ba Cô thờ “Thuỷ cung Thánh Mẫu” rất thiêng. Thuyền bè qua đây, thuyền nghề các làng trước và sau khi đi sông biển về, người ta thường lên miếu thắp hương, cầu nguyện, lễ tạ. Cho đến nay ngôi miếu vẫn còn cùng những câu ca truyền miệng:

Cái sâu nước chảy trong xanh
Ả Vông lấp cái, mới thành đê to
Dân quê hai xóm Cái - Đò
Nhớ ơn lập miếu phụng thờ sớm hôm…

Tiếc thay trận vỡ đê năm Ất Mùi 1955 đã cuốn trôi mất các đồ thờ tự, tế khí và miếu thờ. Nhưng trước sự linh thiêng và ghi nhớ công đức những người đàn bà ca kỹ trâm oanh và dũng cảm, dân quanh vùng và khách thập phương vẫn cố gắng tu tạo, xây dựng lại ngôi miếu để hương khói nghìn thu.

Sự tích ba cô đào hiến mình hy sinh vì công cuộc lấp biển đắp đê là một sự tích vô cùng ý nghĩa của lòng quả cảm của người phụ nữ trước thiên nhiên bão gió khắc nghiệt. Miếu Cống Vông thờ ba cô là một di tích còn lưu lại trong quần thể các di tích Tiên Công, của truyền thống lấn biển khai hoang, lập ấp dựng làng của cư dân Hà Nam. Nói về lịch sử một vùng đất, di tích này cần được các cấp quản lý di tích LS&VH và nhân dân địa phương quan tâm tu tạo nhằm giáo dục truyền thống cho mai sau...

Cẩm Phượng