Ứng xử khi trẻ nói dối

Từ khi biết nói những câu đơn giản, các bé đã biết nói dối. Mỗi tuổi các bé lại có một kiểu nói dối khác nhau. Cha mẹ nên xử lý thế nào cho phù hợp?

Dưới đây là những câu chuyện về cách ứng xử khi trẻ nói dối, theo Parenting.

Câu chuyện đầu tiên:

Khi tôi cùng cô con gái 4 tuổi của mình đi mua quần áo, có bé kêu lên: Hôm trước con thấy bố mặc chiếc áo chíp của mẹ đấy.

- Thật không? Tôi ngạc nhiên hỏi lại

- Vâng ạ, lúc đó mẹ đang đi siêu thị. Bố mặc nó ra ngoài chiếc áo thun và nhảy nhót trên tấm đệm màu xanh nhà mình.

Con bé say sưa kể về các chi tiết của câu chuyện đến mức tôi phải về tra khảo lại ông xã của mình, vốn là một thầy giáo trung học cơ sở: “Liệu có bao giờ anh gây trò đến mức thế không”. Sự thực là chồng tôi đã không làm việc đó. Chúng tôi cùng cười to vì câu chuyện của con gái nhưng tôi cảm thấy có gì không ổn. Tôi biết trẻ em thường nói dối để tránh bị phạt hoặc để mua vui và được khen ngợi. Tuy nhiên, con gái của chúng tôi thường xuyên nói dối và không bao giờ chịu thừa nhận đấy là một câu chuyện bịa đặt.

Tôi băn khoăn tự hỏi, liệu tôi có nên đòi hỏi sự trung thực, liệu con gái tôi có phát triển thành kẻ nói dối mãn tính, hay cứ để bé phát triển với sự tưởng tượng sáng tạo của mình.

Tôi mang chuyện này đến hỏi các chuyên gia, họ không hề ngạc nhiên. Tiến sĩ Michael Brody, một nhà nghiên cứu tâm lý trẻ em tại Potomac, Maryland cho rằng: Không có gì sai trái khi bé kể những câu chuyện đó. Các em bé tuổi này thường không phân biệt được sự thật và hư cấu.

Trong thực tế, nói dối kiểu này có thể là một dấu hiệu của những điều tốt đẹp. Tiến sĩ, phó giáo sư tâm lý học Angela Crossman của trường đại học luật John Jay College (New York), người cũng đã có nhiều năm nghiên cứu vấn đề này cho rằng: Những em bé trước tuổi đi học có chỉ số IQ cao hơn có nhiều khả năng nói dối hơn. Khả năng nói dối sớm cũng có thể liên quan tới các kỹ năng xã hội tốt ở tuổi niên thiếu.

Tất nhiên, không phải tất cả những lời nói dối của con trẻ đều là những câu chuyện tầm phào mà bạn có thể cười. Bạn cũng muốn con cái của mình hiểu được giá trị của sự chân thật. Hiểu về cách thức nói dối của trẻ ở từng độ tuổi và lý do tại sao bé nói dối, bạn có thể giúp con đạt được một mức độ chân thật phù hợp với độ tuổi của bé.

Trẻ mới biết đi: Những câu chuyện bịa đầu tiên

Câu chuyện của hai anh em sinh đôi Merce và Jacob hiện 2 tuổi ở Seattle, mỗi khi có một bé làm bẩn bỉm là một ví dụ điển hình. Trò ranh ma của các bé chính là nói dối tên mình khi được hỏi đến. Các bé không muốn bỏ dở trò chơi để đi thay bỉm bẩn và các bé đã nói dối.

Đó là những câu chuyện bịa đặt đầu tiên mà những cô cậu bé mới biết đi đã áp dụng. Bất kỳ bà mẹ nào có con 3 tuổi, thậm chí là 2 tuổi, đều nhận thấy các bé có những trò nói dối đơn giản, hoặc là phủ nhận bé đã làm việc gì đó, hoặc mong đạt được điều gì đó cho bản thân.

Việc trừng phạt một đứa trẻ 2, 3 tuổi vì tội uốn cong sự thật không hề có giá trị gì, bởi bản thân bé không nhận thức được bé đang làm sai điều gì. Nếu một đứa trẻ kéo đuôi của một con mèo và nói rằng một người bạn tưởng tượng nào đó của bé đã làm việc ấy, câu trả lời tốt nhất mà cha mẹ có thể nói chính là: “Con mèo cũng cảm thấy đau đấy con ạ”, tiến sỹ tâm lý Elizabeth Berger, tác giả của cuốn “Dạy con bằng những nhân vật” (Raising Kids With Character) mách các bà mẹ.

Tiến sỹ Brody cũng khuyên các bậc phụ huynh không nên tranh cãi để buộc đứa trẻ thừa nhận rằng nó đang nói dối. Chiến lược tốt nhất là tránh lật tẩy bé ngay ở tình huống đầu tiên: Thay vì hỏi “Con đã đánh vỡ cái bình phải không?”, bạn có thể nói: “Con nhìn này, chiếc bình đã bị vỡ”. Nếu ngay từ đầu, bạn đã buộc tội một cách giận dữ, bạn sẽ nhận được một lời nói dối.

Trẻ mẫu giáo: Những con người bé nhỏ và những câu chuyện bịa vĩ đại

Bịa đặt về việc bố mặc chiếc áo lót của mẹ là một câu chuyện nói dối điển hình có liên hệ với sự thật của những bé 3-5 tuổi. Đây là lứa tuổi mà các bé mơ mộng với những người bạn không có thật, với những yêu quái, ngáo ộp… Cô bé Lucy 4 tuổi ở California thì tưởng tượng ra 8 người chị em với những tên tuổi và nét tính cách riêng biệt. Những người chị em này sẽ làm những điều mà Lucy không có khả năng làm, như tự mình đạp xe từ trường về nhà.

Trí tưởng tượng của các bé mẫu giáo rất phong phú và có những mối liên hệ nhất định với thực tế. Ảnh: Wordpress

Câu chuyện tưởng tượng của 'trẻ mẫu giáo có thể đơn thuần là tưởng tượng cho vui nhưng đôi khi cũng là mong ước của các bé (chị em giả vờ của Lucy không bao giờ phải ăn nấm, đó là cách Lucy muốn mẹ bé chú ý). Và không có gì là bất thường khi các bé nhấn mạnh rằng thế giới tưởng tượng của các bé là có thật. Theo Tiến sĩ Berger, đó không hoàn toàn là một lời nói dối. "Những gì con bạn nhấn mạnh khi bé nói "Bạn ấy có thật đấy” cho thấy tầm quan trọng của những người bạn tưởng tượng của bé cũng như trí tưởng tượng phong phú của bé.

Nếu một đứa trẻ có vẻ hạnh phúc và có mối quan hệ thực tế với những người thân trong cuộc sống của mình, bạn sẽ không phải lo lắng về tưởng tượng của bé. Đó là những gì trẻ em đã làm trước khi có truyền hình. Hãy nhớ rằng những gì có vẻ lạ lùng với người lớn chỉ đơn giản là một ý tưởng mới của bọn trẻ. Sau khi Lucy biết rằng ông nội của bé đã qua đời trước khi bé được sinh ra, một số "chị em" của bé cũng đột ngột qua đời. "Con bé nói về điều đó như nó được chứng kiến” mẹ cô bé kể “Và chúng tôi bắt đầu nói đùa rằng phải có một bệnh dịch nào đó”.

Trẻ tiểu học: Các bé có những lý do của mình

Shea McMahon, 8 tuổi và em trai Jack, 6 tuổi ở Texas đều phủ nhận việc lấy trộm vòng đeo tay trẻ sơ sinh của người em họ ở bệnh viện. Mẹ các bé phải hét lên, dọa dẫm và nói không có bữa sáng chủ nhật cho cả hai cho đến khi sự thật được thú nhận. Một vài phút sau, Jack cầm cái vòng ra. Nhưng khi mẹ hỏi để biết thêm chi tiết, Jack hoảng sợ. Cuối cùng, bé nói: "Con không làm gì cả. Con chỉ muốn mẹ đừng hỏi nữa". Còn Shea thì bật khóc.

Nỗ lực bao che cho anh của Jack báo hiệu một bước phát triển quan trọng: khả năng nói dối trắng (nói dối tích cực) - để phục vụ cho lợi ích của người khác hoặc là nói dối để tránh làm tổn thương một ai đó. Theo tiến sĩ Crossman: "Lời nói dối này thực sự cho thấy một chút về nhận thức xã hội và sự nhạy cảm của bé".

Tuy nhiên, trẻ em ở độ tuổi 5-8 thỉnh thoảng vẫn dùng đến cách nói dối không tích cực. Các bé nói dối vì tất cả những lý do dễ hiểu thậm chí có thể tha thứ được, ví dụ bé sợ cha mẹ thất vọng, sợ bị phạt hoặc bé đang bị ép làm quá khả năng của mình. Ví dụ bé có vấn đề với môn toán, bé có thể nói rằng không có bài tập toán về nhà. Trước khi cho bé đi ngủ hoặc cắt quyền lợi xem tivi của bé, cha mẹ nên tìm hiểu điều gì đã khiến bé đã nói dối và nên xem xét kỹ lý do của bé.

Trẻ trung học cơ sở: Hãy nhấn mạnh vào sự thật

Khi chúng tôi tổ chức một bữa tiệc Halloween cho con gái lớn của tôi, Aurora, chồng tôi đã kể một câu chuyện ma. Sau đó bọn trẻ đã khóc ầm lên vì sợ. Lên 9 tuổi, trẻ em dần phân biệt được sự thật và dối trá, tuy nhiên vẫn còn những nhầm lẫn nhất định.

Đôi khi bọn trẻ có xu hướng nói quá về những chi tiết trong cuộc sống của mình. Bạn cũng đừng ngạc nhiên nếu con không kể cho bạn nghe những chuyện mà một, hai năm trước đây bé còn “tám” với bạn. Việc giữ bí mật không có nghĩa là bé đã nói dối hay bé đã làm điều gì sai trái, đây chỉ là dấu hiệu cho thấy sự trưởng thành của bé. Theo tiến sĩ Brody, một đứa trẻ 13, 14 tuổi mà việc gì cũng kể cho cha mẹ thì nó thực sự chưa lớn.

Thỉnh thoảng nói dối về bài tập, việc nhà… với những tình tiết tăng nặng hơn không phải là điều bất thường ở lứa tuổi này. Cách phản ứng tốt nhất của cha mẹ là bày tỏ sự không hài lòng của mình.  Nhưng nếu một đứa trẻ nói dối kinh niên, bé cần một sự trợ giúp chuyên nghiệp để xử lý những vấn đề này. Tiến sĩ Berger cho biết: “Những đứa trẻ bối rối, lo lắng, cảm thấy không làm chủ được một số tình huống thường nói dối. Đó có thể là dấu hiệu cho thấy bé đang bị căng thẳng, và cũng có thể là một dấu hiệu của một đứa trẻ thông minh, nói dối để tìm một cơ hội thuận tiện".

Cách tốt nhất là hãy giúp con của bạn trung thực hơn. Bản thân bạn hãy là một tấm gương tốt, cho bé biết nói dối có thể làm tổn hại uy tín và mối quan hệ của bạn. Đây không phải là loại bài giảng có thể ngấm ngay lập tức. Nhưng rất có thể sau này, con của bạn sẽ thoát khỏi những chuyện bịa đặt của mình và trở thành một người lớn trung thực.

Theo Vnexpress