Về Chiến khu Đông Triều, nhớ vị tướng huyền thoại

Khu di tích lịch sử cách mạng chùa Bắc Mã tại thôn Bắc Mã, xã Bình Dương và khu di tích đình, chùa Hổ Lao thuộc thôn Hổ Lao, xã Tân Việt cùng TX Đông Triều. Những di tích lịch sử này không chỉ là nơi nhân dân địa phương sinh hoạt tín ngưỡng mà nơi đây còn là địa chỉ đặc biệt gắn liền với sự kiện thành lập Chiến khu Trần Hưng Đạo, còn gọi tên Đệ tứ Chiến khu - Chiến khu Đông Triều vào ngày 8-6-1945...

Chùa Bắc Mã được tôn tạo lại trên nền ngôi chùa cũ.

Chùa Bắc Mã có tên chữ là Phúc Chí tự đã được xếp hạng cấp quốc gia năm 1994. Theo người dân địa phương giải thích nghĩa là chùa hướng tới cái phúc. Theo các tài liệu nghiên cứu thì chùa Bắc Mã là một tổng thể không gian kiến trúc quy mô được xây dựng trong một khuôn viên có diện tích tới ba mẫu đất. Theo các văn bia, văn tự Hán còn lưu giữ cho thấy lịch sử chùa Bắc Mã có trên dưới 600 năm và đã qua nhiều lần trùng tu tôn tạo vào thời Lê, thời Nguyễn. Đặc biệt vào năm Bảo Đại nguyên niên 1926 chùa được xây lại quy mô hơn, thành một ngôi chùa rộng lớn, đẹp, thiêng liêng. Ruộng đất của nhà chùa có tới 20 mẫu với 3 con trâu cày và 2 lực điền giúp việc.

Trong quá trình chuẩn bị Tổng khởi nghĩa năm 1945, chùa Bắc Mã đã đóng một vai trò quan trọng, bởi đây là một ngôi chùa lớn, có uy tín trong vùng và lại nằm ở nơi có truyền thống cách mạng và trở thành căn cứ cách mạng của Mặt trận Việt Minh thời kỳ tiền khởi nghĩa và kéo dài suốt những năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp. Nơi đây, sư cụ Võ Giác Thuyên thường xuyên tiếp đón các vị sư cách mạng mang danh nhà sư để dễ bề hoạt động. Đó là những cán bộ cách mạng đã tuyên truyền vận động nông dân Đông Triều, thợ mỏ Mạo Khê và binh lính trong các đồn bốt của Pháp cùng tập hợp lại và trở thành nòng cốt lập nên Chiến khu. Cuộc khởi nghĩa của nghĩa quân cách mạng tổ chức khởi nghĩa được xuất phát sáng ngày 8-6-1945 từ đại bản doanh chùa Bắc Mã.

Ngày khởi nghĩa ở Đông Triều thắng lợi, các đoàn nghĩa quân cách mạng đã cùng về sân đình Hổ Lao tổ chức mít tinh tuyên bố thành lập Chiến khu và thành lập Uỷ ban quân sự cách mạng do đồng chí Nguyễn Bình, Trần Cung, Hải Thanh phụ trách. Từ đây, Chiến khu không chỉ củng cố, xây dựng lực lượng và đóng quân ở Đông Triều mà đã nhanh chóng toả ra cả một địa bàn rộng lớn ở vùng Duyên hải Bắc Bộ, cùng các địa phương đập tan chính quyền thực dân phong kiến và tay sai trước và trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, thời gian, đình, chùa Hổ Lao đã nhiều lần bị tàn phá, rồi được nhân dân trùng tu lại, tổ chức lễ hội đầu xuân... Năm 2001, đình, chùa Hổ Lao được công nhận di tích lịch sử văn hoá quốc gia.

Những ngôi đền, chùa trong khu di tích Chiến khu Đông Triều gắn liền với tên tuổi của Chỉ huy trưởng Chiến khu Nguyễn Bình, vị tướng huyền thoại trong lịch sử. Nguyễn Bình tên thật là Nguyễn Phương Thảo, sinh năm 1908 tại làng An Phú, xã Tiến Thịnh, huyện Yên Mỹ (Hưng Yên). Sau cuộc khởi nghĩa ở Đông Triều thắng lợi, Nguyễn Bình đã tham gia lãnh đạo, chỉ đạo khởi nghĩa giành chính quyền ở Hải Phòng, Hải Dương. Sau Hội nghị quân sự Bắc kỳ họp từ ngày 15 đến 20-4-1945 quyết định chia cả nước thành 7 quân khu, Bắc Bộ có 4 quân khu gồm quân khu Lê Lợi, Hoàng Hoa Thám, Quang Trung và Trần Hưng Đạo (còn gọi là Đệ tứ Chiến khu, Nguyễn Bình được cử làm “Thủ lĩnh Đệ tứ Chiến khu”). Ông được Bác Hồ phong quân hàm trung tướng đầu tiên của Quân đội Nhân dân Việt Nam vào tháng 1-1948, và Bác Hồ đã tin tưởng “giao miền Nam cho chú”… Ông là người có vai trò to lớn trong việc thống nhất các lực lượng vũ trang ở Nam Bộ trong thời kỳ Nam Bộ kháng chiến chống thực dân Pháp quay lại xâm chiếm nước ta lần thứ 2 (9-1945). Ông bị phục kích và hy sinh ngày 2-9-1951 tại tỉnh Ráp-ta-na-ki-ri (Cam-pu-chia). Ông đã được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Phần mộ liệt sĩ Trung tướng Nguyễn Bình hiện đặt tại Nghĩa trang liệt sĩ TP Hồ Chí Minh. 

Đến với khu di tích lịch sử cách mạng chùa Bắc Mã, đình, chùa Hổ Lao, du khách còn có thể tiếp tục đến thăm các di tích lịch sử văn hoá khác như: Đền An Sinh, lăng mộ các vua Trần, đền Thái, chùa Trung Tiết, chùa Quỳnh Lâm, chùa Ngoạ Vân, chùa Hồ Thiên… Các di tích này cùng nằm trong quần thể Khu di tích quốc gia đặc biệt nhà Trần tại Đông Triều.

Xuân Quảng (CTV)