Vốn FDI - Nhìn từ nhiều góc độ

Chuyển hướng thu hút dòng vốn FDI nhằm nâng cao chất lượng, vai trò của dòng vốn này đối với sự phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn được xác định là một trong những biện pháp thực hiện quan trọng trong mục tiêu tăng trưởng xanh của tỉnh. Vì vậy việc nhìn nhận rõ chất lượng của dòng vốn FDI từ nhiều góc độ sẽ cho Quảng Ninh một đánh giá khách quan nhất, lựa chọn hợp lý nhất đối với nguồn ngoại lực to lớn này.

Đóng gói bao bì sản phẩm tại Công ty Dầu thực vật Cái Lân.

Sức lan toả lớn trong các ngành kinh tế

Nhìn lại quá trình đầu tư FDI vào địa bàn trong những năm qua thấy rằng kể từ năm 1989 đến hết năm 2011, toàn tỉnh đã thu hút được 186 dự án FDI các loại với tổng vốn đăng ký khoảng 4,7 tỷ USD (kể cả vốn tăng thêm). Trừ các dự án đã hết thời hạn hoạt động và giải thể trước thời hạn, đến nay hiện còn 89 dự án còn hiệu lực pháp lý với tổng vốn đăng ký hơn 3,75 tỷ USD. Ngoài ra có 8 văn phòng đại diện và 3 chi nhánh doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài không kèm dự án đầu tư. Các doanh nghiệp FDI đã có sự đóng góp rất lớn đối với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, bằng việc tạo ra tổng giá trị doanh thu, trong đó có giá trị xuất khẩu; đóng góp tích cực vào nguồn thu ngân sách và tạo việc làm, thu nhập ổn định cho người lao động và thực sự trở thành bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế. Tính riêng năm 2011, trong bối cảnh kinh tế thế giới đang rất khó khăn nhưng thu ngân sách khối doanh nghiệp FDI trên toàn tỉnh đạt 630 triệu USD, tăng 24% so với năm trước; kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 492 triệu USD. Cùng với đóng góp về thu ngân sách thì, khu vực kinh tế có vốn FDI cũng tạo việc làm và thu nhập ổn định cho một bộ phận không nhỏ lao động. Tính từ 1989 đến nay có trên 11.000 lao động trực tiếp, chưa kể số lao động gián tiếp khác làm việc trong khu vực dịch vụ mà theo kết quả điều tra của Ngân hàng Thế giới, cứ 1 lao động trực tiếp sẽ tạo việc làm cho khoảng từ 2-3 lao động gián tiếp khác.

Ngoài những đóng góp trực tiếp thì tính chất lan toả của dòng vốn FDI thể hiện rất rõ trong thúc đẩy chuyển giao công nghệ tiên tiến, phát triển một số ngành kinh tế quan trọng của tỉnh như nhiệt điện, cảng biển, công nghiệp chế biến... tạo ra một số sản phẩm mới có hàm lượng kỹ thuật cao và các cây, con giống mới, đồng thời giúp tiếp thu cách thức quản lý tiên tiến, tiếp cận dây chuyền công nghệ hiện đại và học hỏi những kinh nghiệm hữu ích trong vận hành dự án. Tác động lan toả của FDI đến các thành phần kinh tế khác và các địa bàn trong tỉnh còn thể hiện thông qua sự liên kết giữa doanh nghiệp có vốn FDI với các doanh nghiệp trong nước, công nghệ và năng lực kinh doanh được chuyển giao từ doanh nghiệp có vốn FDI. Mặt khác, các doanh nghiệp FDI cũng tạo động lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp trong nước nhằm thích ứng trong bối cảnh toàn cầu hoá, thúc đẩy các doanh nghiệp trong nước không ngừng đổi mới công nghệ, phương thức quản lý để nâng cao hơn chất lượng, sức cạnh tranh của sản phẩm và dịch vụ trên thị trường trong nước và quốc tế. Đồng thời các doanh nghiệp FDI góp phần giúp Quảng Ninh hội nhập sâu rộng vào đời sống kinh tế quốc tế. Tốc độ tăng kim ngạch xuất khẩu của khu vực FDI tăng nhanh, đóng góp quan trọng vào việc gia tăng kim ngạch xuất khẩu của cả tỉnh. FDI chiếm một tỷ trọng cao trong xuất khẩu một số sản phẩm: dầu thực vật, sản phẩm da giày, bột mì, ngọc trai… thông qua mạng lưới tiêu thụ, nhiều sản phẩm sản xuất tại Quảng Ninh đã tiếp cận được với các thị trường trên thế giới.

Cải thiện chất lượng nguồn nhân lực

Ngoài đóng góp trên phương diện kinh tế, các chuyên gia đều chung nhìn nhận là dòng vốn FDI đã góp phần quan trọng trong việc tạo việc làm, tăng năng suất lao động, cải thiện nguồn nhân lực ở tất cả các địa bàn mà có doanh nghiệp FDI đầu tư sản xuất kinh doanh chứ không riêng gì Quảng Ninh. Đến nay, khu vực có vốn FDI đã tạo ra việc làm cho trên 11 ngàn lao động (khoảng 95% là lao động Việt Nam). Thông qua sự tham gia trực tiếp vào hoạt động của các doanh nghiệp có vốn FDI, đã từng bước hình thành đội ngũ cán bộ quản lý, công nhân kỹ thuật có trình độ cao, có tay nghề, từng bước tiếp cận được với khoa học, kỹ thuật, công nghệ cao và có tác phong công nghiệp hiện đại, có kỷ luật lao động tốt, học hỏi được các phương thức, kinh nghiệm quản lý tiên tiến. Một bộ phận lao động địa phương được tiếp nhận vào làm việc trong các doanh nghiệp FDI được bồi dưỡng, đào tạo tay nghề, ngoại ngữ, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, từng bước thay thế được các vị trí quan trọng, chủ chốt của doanh nghiệp. Ngoài ra, cộng đồng doanh nghiệp FDI đã có những đóng góp tích cực trong các hoạt động từ thiện, hoạt động xã hội, cải cách thủ tục hành chính; tham gia các hoạt động phong trào quần chúng như thể thao, văn hoá, văn nghệ, lễ hội, sự kiện lớn của tỉnh.

Dự án quy mô nhỏ còn nhiều

Tuy có rất nhiều ưu thế nhưng hoạt động FDI tại Quảng Ninh thời gian qua còn nhiều mặt hạn chế. Đó là, tỷ lệ các dự án vốn đầu tư thấp, quy mô nhỏ còn cao. Nếu trừ đi dự án Nhiệt điện Mông Dương 2 hơn 2 tỷ USD liên doanh với nhà đầu tư Mỹ thì số lượng dự án trên địa bàn tỉnh nhiều nhưng tổng vốn đầu tư lại thấp. Nhiều dự án mới dừng ở bước sản xuất thô, gia công, sơ chế, công nghệ lạc hậu, dựa nhiều vào nguồn tài nguyên, nguồn lao động giá rẻ, hoặc tận dụng các lợi thế về tài nguyên thiên nhiên, vị trí đắc địa, chính sách ưu đãi chung, mà chưa có các dự án chế biến sâu, công nghệ hiện đại để tạo giá trị gia tăng của sản phẩm; chưa thực sự khai thác được hết các lợi thế, tiềm năng, đặc biệt là các dự án du lịch, trung tâm thương mại và khu công nghiệp. Các dự án FDI hầu hết tập trung vào những nơi có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội thuận lợi, do đó các đô thị lớn, những địa phương có cảng biển, gần biên giới, các khu vực có lợi thế phát triển du lịch dịch vụ là nơi tập trung nhiều dự án FDI nhất. Điển hình như hầu hết các dự án FDI của tỉnh hiện đang tập trung vào địa bàn TP Hạ Long với 41 dự án với tổng số vốn đầu tư hơn 1,1 tỷ USD, chiếm gần 30% tổng số vốn đầu tư; tiếp theo là Móng Cái với 18 dự án với tổng số vốn đầu tư là 277 triệu USD, chiếm hơn 6% tổng số vốn đầu tư, Cẩm Phả hiện đang là địa phương thu hút được vốn đầu tư nước ngoài cao nhất trong tỉnh với 10 dự án, tổng vốn đầu tư hơn 2,1 tỷ USD, chiếm 57% tổng số vốn đầu tư. Trong khi đó, các huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa, những khu vực cần được đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế, mặc dù chính quyền địa phương có những ưu đãi cao hơn nhưng không được các nhà đầu tư quan tâm. Đối với các ngành nghề cũng xảy ra tình trạng tương tự, các nhà đầu tư nước ngoài chỉ tập trung vào các ngành có khả năng sinh lợi cao, rủi ro thấp, còn các ngành, lĩnh vực an sinh xã hội, yêu cầu thời gian thu hồi vốn dài, khả năng sinh lời thấp không thu hút được sự quan tâm. Các dự án hạ tầng giao thông quan trọng, các dự án sử dụng công nghệ hiện đại, hàm lượng giá trị gia tăng cao, đặc biệt các dự án vào khu công nghiệp, khu kinh tế có hạ tầng tương đối đồng bộ hiện thu hút được rất ít. Thực trạng này cũng là một trong những lý do mà năm 2011, UBND tỉnh quyết định thu hồi 15 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài, với số lượng vốn xấp xỉ 100 triệu USD do không còn tính khả thi.

Trong thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh thì việc chuyển hướng thu hút dòng vốn FDI nhằm nâng cao chất lượng và vai trò của dòng vốn này trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh những năm tới đây được xác định là một trong những giải pháp quan trọng. Vốn FDI nhìn nhận từ nhiều góc độ sẽ cho đánh giá khách quan nhất, để có sự lựa chọn tốt nhất đối với nguồn ngoại lực này.

Ngọc Lan