Bắc Cực phát tín hiệu đáng lo ngại khi băng tan ở mức kỷ lục

Bắc Cực từ lâu đã khiến con người kinh ngạc, nhưng hiện nay khu vực băng giá ở cực Bắc Trái Đất này đang phát đi những tín hiệu đáng lo ngại.

Các nhà khoa học bày tỏ quan ngại sâu sắc về tương lai của Bắc Cực, đặc biệt trong bối cảnh chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump rút Mỹ khỏi chiến lược khí hậu toàn cầu và cắt giảm ngân sách cho các cơ quan khoa học.

Xu hướng đáng lo ngại

Theo kênh CNN ngày 12/3, tháng 2 chứng kiến những hiện tượng cực đoan: Nhiệt độ tại một số khu vực ở Bắc Cực tăng vọt 20 độ C so với mức trung bình. Đến cuối tháng, diện tích băng biển giảm xuống mức thấp kỷ lục đối với tháng 2, đánh dấu tháng thứ ba liên tiếp ghi nhận mức thấp nhất từ trước đến nay.

Trước đó, cả năm qua đã xuất hiện nhiều dấu hiệu đáng lo ngại, như cháy rừng dữ dội và băng vĩnh cửu tan chảy, thoát ra khí thải làm nóng hành tinh.

Bức tranh toàn cảnh cho thấy Bắc Cực đang suy giảm nhanh chóng trong hai thập kỷ qua, khi con người tiếp tục đốt nhiên liệu hóa thạch. Khu vực này hiện đã bước vào một chế độ mới, trong đó các tín hiệu như băng biển tan và nhiệt độ đại dương có thể không phá kỷ lục liên tục, nhưng vẫn ở mức cực đoan hơn so với trước đây. Đây là nhận định của Cơ quan Quản lý Đại dương và Khí quyển Quốc gia Mỹ (NOAA) trong báo cáo đánh giá thường niên công bố vào tháng 12/2024.

Vấn đề này có tác động toàn cầu, bởi Bắc Cực đóng vai trò quan trọng trong điều tiết nhiệt độ và hệ thống thời tiết của Trái Đất.

Bà Twila Moon, Phó trưởng nhóm nghiên cứu tại Trung tâm Dữ liệu Băng tuyết Quốc gia Mỹ (NSIDC), nhận định: “Bắc Cực giống như hệ thống điều hòa không khí của hành tinh chúng ta”. Bắc Cực suy giảm lượng băng đang góp phần đẩy nhanh quá trình nóng lên toàn cầu, làm mực nước biển dâng cao và gia tăng hiện tượng thời tiết cực đoan.

Các nhà khoa học nhấn mạnh rằng Bắc Cực là hệ thống cảnh báo sớm cho biến đổi khí hậu và tình trạng suy giảm băng biển là dấu hiệu rõ ràng cho thấy khu vực này đang gặp nguy hiểm. Lẽ ra vào thời điểm này trong năm, băng biển phải đạt mức tối đa theo chu kỳ hàng năm, nhưng thực tế lại ghi nhận mức thấp kỷ lục.

Ông Mika Rantanen, nhà nghiên cứu tại Viện Khí tượng Phần Lan, cảnh báo: “Tôi hy vọng ba tháng qua không phải là dấu hiệu báo trước về một mức băng tối thiểu mới trong mùa hè năm nay, bởi điều kiện khởi đầu của mùa tan băng đang rất xấu”.

Băng biển Bắc Cực đạt mức thấp nhất vào cuối mùa hè, thường vào tháng 9. Trong 18 năm qua, mức băng biển đo được đều thấp kỷ lục, và xu hướng này sẽ tiếp tục.

Theo một báo cáo của ông Dirk Notz, trưởng nhóm nghiên cứu băng biển tại Đại học Hamburg, Bắc Cực sẽ không còn băng vào mùa hè vào khoảng năm 2050, ngay cả khi con người ngừng phát thải khí nhà kính ngay từ bây giờ. Ông nói với CNN: “Về cơ bản, đã quá muộn để ngăn chặn điều đó”. Một nghiên cứu khác công bố vào tháng 12/2024 thậm chí cho thấy ngày đầu tiên Bắc Cực không còn băng có thể xảy ra trước khi thập kỷ này kết thúc.

Hệ lụy khi băng biển biến mất

Băng biển mất đi không chỉ ảnh hưởng đến hệ động thực vật và khoảng 4 triệu người sinh sống tại Bắc Cực mà còn có tác động toàn cầu. Băng biển đóng vai trò như một tấm gương khổng lồ, phản xạ ánh sáng Mặt Trời trở lại không gian. Khi diện tích băng thu hẹp, đại dương hấp thụ nhiều năng lượng Mặt Trời hơn, làm gia tăng tốc độ nóng lên toàn cầu.

Nguyên nhân khiến băng biển liên tục ở mức thấp kỷ lục gần đây là nhiệt độ bất thường ở Bắc Cực, nơi đang nóng lên nhanh gấp bốn lần mức trung bình toàn cầu.

Ông Rantanen nhận định: “Đợt nóng cực đoan vào đầu tháng 2 là một trong những đợt mạnh nhất từng được ghi nhận”. Ước tính đợt nóng này nằm trong ba đợt ấm bất thường dữ dội nhất kể từ khi vệ tinh bắt đầu theo dõi khu vực này vào những năm 1970.

Cảnh quan Bắc Cực cũng đang biến đổi. Băng vĩnh cửu (một lớp đất, đá và trầm tích đóng băng) đang tan chảy trên diện rộng, giải phóng carbon điôxít và mê tan, những loại khí gây hiệu ứng nhà kính. Cháy rừng cũng trở nên thường xuyên và dữ dội hơn khi mùa cháy kéo dài hơn. Trong 5 năm qua, đã có ba lần các đám cháy lớn lan rộng khắp Bắc Cực.

Những thay đổi này đang làm biến đổi toàn bộ hệ sinh thái. Trong hàng nghìn năm, vùng lãnh nguyên Bắc Cực vốn lưu trữ carbon, nhưng giờ đây cháy rừng và băng vĩnh cửu tan chảy khiến khu vực này phát thải nhiều carbon hơn mức hấp thụ.

Bà Moon cảnh báo: “Có một số thay đổi lớn đang diễn ra ở Bắc Cực ngay lúc này”.

Những gì xảy ra tại Bắc Cực không chỉ giới hạn trong khu vực.

Khi Bắc Cực ấm lên, băng lục địa (bao gồm các sông băng và dải băng) tan chảy nhanh hơn, làm nước biển dâng cao. Hiện nay, dải băng Greenland đã mất khoảng 280 tỷ tấn băng mỗi năm.

Nhiệt độ tăng nhanh ở Bắc Cực cũng làm suy yếu dòng tia (luồng gió thổi nhanh trong các dòng hẹp tồn tại ở khí quyển của một số hành tinh), gây biến đổi hệ thống thời tiết ảnh hưởng đến hàng tỷ người. Bà Jennifer Francis, nhà khoa học cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu Woodwell, giải thích rằng dòng tia trở nên uốn lượn hơn, khiến các kiểu thời tiết như sóng nhiệt, giá lạnh, hạn hán và bão kéo dài lâu hơn.

Một số thay đổi khó đảo ngược

Các nhà khoa học cho rằng một số thay đổi có thể được đảo ngược nếu con người chấm dứt phát thải khí nhà kính, nhưng quá trình này sẽ mất từ hàng trăm đến hàng nghìn năm. Bà Moon nhận định: “Nhiều thay đổi trong số này được coi là hầu như không thể đảo ngược”.

Ngoài ra, khả năng theo dõi các biến đổi nhanh chóng của Bắc Cực cũng đang bị ảnh hưởng do bất ổn địa chính trị.

Xung đột tại Ukraine đã khiến các nhà khoa học Nga - quốc gia có lãnh thổ Bắc Cực lớn nhất - bị loại khỏi hợp tác nghiên cứu quốc tế, làm suy giảm khả năng theo dõi diễn biến khu vực.

Tại Mỹ, việc chính quyền Tổng thống Donald Trump cắt giảm sâu các vị trí trong lĩnh vực khoa học khí hậu khiến giới chuyên gia lo ngại, đặc biệt khi nhiều hệ thống đo lường do Mỹ duy trì. Ông Notz tại Đại học Hamburg cảnh báo: “Với ít chuyên gia và nhà khoa học Mỹ hơn, sẽ khó khăn hơn nếu muốn hiểu điều gì đang xảy ra vào thời điểm quan trọng này đối với Bắc Cực. Bắc Cực là minh chứng rõ nét nhất cho thấy con người có sức mạnh thay đổi toàn bộ bộ mặt của hành tinh. Chúng ta có thể xóa sổ cả một khu vực”.