Đề xuất thành lập công viên văn hoá lịch sử

Vừa qua, 4 lăng mộ các vua Trần, thuộc quần thể Di tích quốc gia đặc biệt nhà Trần tại Đông Triều đã được khai quật khảo cổ, cung cấp những kiến thức cơ bản về quy mô, kiến trúc, giá trị di sản. Qua đó, các nhà khoa học đã đề xuất thành lập công viên văn hoá lịch sử, để bảo tồn và phát huy giá trị di sản sau khảo cổ.

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh, địa phương thăm di tích lăng Tư Phúc năm 2012, khi dấu vết di sản còn chìm sâu dưới lòng đất. Ảnh: Phan Hằng

Điều chỉnh quy hoạch

Các di sản lăng mộ vua nhà Trần vừa được khai quật khảo cổ gồm Tư Phúc, Phụ Sơn lăng, Ngải Sơn lăng, Hy lăng đều cho thấy, di tích phân bố trên một phạm vi rộng lớn hơn nhiều so với diện tích đã được khoanh vùng bảo vệ. Nhiều di sản, quá trình xây dựng và bị đổ nát, vùi lấp dưới lòng đất đều ở thời Trần, số khác đã được tôn tạo vào đời sau nhưng nay các kiến trúc xuất lộ trên mặt đất hầu như không còn gì. Có một điểm đáng lưu ý là các lăng mộ này nằm rải rác nhưng tập trung chủ yếu ở xã An Sinh, với địa hình đa dạng, cảnh quan thiên nhiên khá đẹp, thoáng đãng.

Mặt bằng khai quật khảo cổ lăng Tư Phúc năm 2016. Ảnh do đơn vị khảo cổ cung cấp.

Chính vì vậy, các nhà khảo cổ đã đưa ra ý tưởng kết nối các di sản. Thạc sĩ Nguyễn Văn Anh, giảng viên Khoa Lịch sử, Đại học KHXH-NV Hà Nội, đại diện cho đơn vị khảo cổ, đề xuất: Nên quy hoạch khu vực lăng Tư Phúc kết nối tổng thể với đền An Sinh thành một công viên lịch sử văn hóa. Vùng lõi là các di tích, xung quanh là các thiết chế văn hóa mới, ngoài việc trùng tu, tôn tạo các lăng tẩm, có thể khai thác tối đa cảnh quan tự nhiên khu vực này với 3 vùng rất điển hình là đồng bằng của khu vực đền An Sinh, các diện tích mặt nước phía sau và khu đồi Tư Phúc. Quy hoạch như vậy sẽ đáp ứng chiến lược phát triển của Đông Triều trong tầm nhìn xa. An Sinh – Tư Phúc sẽ trở thành công viên văn hóa lịch sử, nơi đón tiếp khách tham quan, đồng thời cũng là nơi diễn ra các hoạt động văn hóa của khu vực này.

Nhiều tuyến đường chạy qua di sản và kết nối trong khu di tích cũng được đề xuất thay đổi, tránh xâm hại và tạo thuận lợi cho phát huy giá trị di tích. Theo đó, các nhà nghiên cứu đề nghị mở tuyến đường kết nối từ Tư Phúc sang Phụ Sơn lăng tạo thành tuyến liên hoàn An Sinh- Tư Phúc- Phụ Sơn và từ đó kết nối với các di tích khác. Đường lên chùa - quán Ngọc Thanh cũng cần điều chỉnh hướng tuyến để không cắt ngang khu tẩm điện trung tâm như hiện nay.

Quá trình tôn tạo những năm trước đây thể hiện cảm tính hơn là cơ sở khoa học, vì vậy đã có những bất cập cần thay đổi. Đơn cử, kiến trúc Ngải Sơn lăng hiện nay được xây dựng năm 2002 bị lệch hướng hoàn toàn, móng tường đè lên một phần huyệt. Hay như khu vực trung tâm Hy lăng hiện có một số mộ táng của người dân được xây dựng tại đây. Vào cuối thời Lê Trung Hưng, đầu thời Nguyễn, phía trước khu lăng tẩm còn được cải tạo thành chùa, tháp...

Các nhà khoa học tham gia hội thảo đánh giá về kết quả khai quật khảo cổ các di sản lăng mộ vua Trần tại Đông Triều, tháng 10-2017. Ảnh: Phan Hằng

Đưa di sản vào cuộc sống

Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều được phê duyệt năm 2013. Tuy nhiên, quá trình xây dựng và hoàn thiện quy hoạch có nhiều di tích chưa được điều tra, khai quật khảo cổ học, việc xây dựng khoanh vùng bảo vệ di tích phần lớn dựa trên hiện trạng của di tích. Do đó, các vùng bảo vệ, đặc biệt là vùng I di sản đều nhỏ hơn nhiều so với quy mô của di tích. Cũng từ đây, việc đề xuất phương án bảo tồn, tôn tạo không phù hợp trong điều kiện của từng di tích hiện nay.

Vì vậy, đề xuất rà soát, điều chỉnh lại Quy hoạch nhận được sự thống nhất của nhiều người, tuy nhiên, thời điểm điều chỉnh lại cần xem xét kỹ hơn. Bà Nguyễn Thị Huân, nguyên Bí thư Thị ủy Đông Triều, phân tích: Trước đây lập quy hoạch chưa đủ căn cứ, cơ sở khoa học nhưng sở dĩ phải khẩn trương làm, vì nếu không có quy hoạch thì không có căn cứ giữ được di tích. Việc điều chỉnh là cần thiết nhưng bây giờ vẫn còn hàng loạt di tích khác chưa thám sát, khảo cổ xong, đề nghị sau khi hoàn thành mới điều chỉnh. Các cơ quan quản lý nhà nước có thể căn cứ vào kết quả khảo cổ này để tạm thời điều chỉnh ranh giới đất vùng 1, vùng 2 của di tích, để quản lý cho chặt chẽ, tốt hơn. Cần lập quy hoạch chi tiết, dự án bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích. Vậy là chúng ta vừa làm vừa phát huy được giá trị di tích, huy động được nguồn lực của các nhà hảo tâm vào đây. Như Quỹ Thiện tâm của Tập đoàn Vingroup và nhiều doanh nghiệp đang rất sẵn sàng, nhưng giờ lại cứ ngồi chờ đợi các thủ tục thì họ cũng nản lòng.

Qua khai quật khảo cổ cho thấy, công trình Ngải Sơn lăng xây dựng năm 2002 bị lệch hướng so với di sản gốc. Ảnh: Phan Hằng

Ông Trịnh Công Lộc, nguyên lãnh đạo Ban Quản lý Các di tích trọng điểm tỉnh (nay là Ban Quản lý Di tích – Danh thắng (Sở VH-TT), đề nghị nghiên cứu không gian làm Bảo tàng quốc gia nhà Trần ở khu vực đền An Sinh. Ông nhấn mạnh: “Bây giờ, mọi việc rất thuận lợi. Các nhà đầu tư, doanh nghiệp sẵn vốn công đức, không phải chạy vạy vất vả như ngày xưa nữa. Nhưng làm sao để tu bổ, tôn tạo phải đảm bảo cấu trúc, kiến trúc, không gian gốc không bị mất đi...”.

Nhìn từ góc độ bản chất di sản, GS.TS khoa học Vũ Minh Giang nhận định: “Đây là khu lăng mộ các vua Trần nên phải có ứng xử văn hóa với di sản có tính tâm linh như vậy. Tôn tạo, bảo tồn thế nào phải đảm bảo yêu cầu này, nhưng đồng thời cũng phải đưa những di sản này vào cuộc sống.”

Phan Hằng