Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa người Sán Dìu

Mặc dù người Sán Dìu ở Quảng Ninh không đông như một số dân tộc khác, nhưng trong những năm gần đây, các địa phương có người Sán Dìu sinh sống cũng đã phát huy rất tốt văn hóa riêng của đồng bào qua việc tổ chức các lễ hội và thành lập các CLB Hát Soọng cô, truyền dạy cho lớp trẻ thêm tự hào về truyền thống dân tộc mình.

Gần đây nhất, đầu tháng 11 (ngày 13/10 âm lịch) tại xã Hải Lạng, huyện Tiên Yên đã diễn ra Lễ hội Đền Đức ông Hoàng Cần và Ngày hội Văn hóa, Thể thao dân tộc Sán Dìu huyện Tiên Yên năm 2022. Lễ hội có nhiều hoạt động đặc sắc, mang đậm nét văn hóa của người Sán Dìu như Lễ đại phan, Lễ cúng cơm mới của người Sán Dìu, biểu diễn trích đoạn đám cưới của người Sán Dìu, thi ẩm thực truyền thống của người Sán Dìu, chương trình giao lưu văn nghệ, biểu diễn hát dân ca Soọng cô, trình diễn trang phục nam, nữ người dân tộc Sán Dìu; đồng thời trưng bày một số vật dụng và giới thiệu, bán các sản phẩm truyền thống đặc trưng của người dân tộc Sán Dìu...

Lễ hội Đền Đức ông Hoàng Cần và Ngày hội Văn hóa, Thể thao dân tộc Sán Dìu huyện Tiên Yên năm 2022 không chỉ bó hẹp ở xã Hải Lạng hay huyện Tiên Yên mà còn đón tiếp nhiều du khách đại diện cộng đồng dân tộc Sán Dìu các tỉnh: Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Tuyên Quang, TP Hà Nội và xã Bình Dân (huyện Vân Đồn), phường Quang Hanh (TP Cẩm Phả). Các đoàn tham dự giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao, hát Soọng cô, biểu diễn trang phục Sán Dìu.

Người Sán Dìu ở Tiên Yên chỉ có khoảng 2.000 hộ, sống chủ yếu ở các xã Hải Lạng, Đông Hải, Đông Ngũ. Tuy nhiên, họ lại có một nền văn hóa lâu đời, trong đó có các làn điệu Soọng cô đang được huyện Tiên Yên tích cực bảo tồn.

Xã Hải Lạng đã thành lập được CLB Hát Soọng cô từ năm 2019. Ông Ngô Văn Quyền, Chủ nhiệm CLB, cho hay: “CLB đã khôi phục lại hát Soọng cô của người Sán Dìu một thời bị chìm lắng xuống. Hát Soọng cô thể hiện tâm tư, nguyện vọng của con người qua nhiều thể loại như: Hát ru, hát đồng dao, hát giao duyên, hát đám cưới, hát chúc thọ, hát mừng nhà mới, hát chúc tết. Hát Soọng cô không bị giới hạn thời gian, không gian, vui lúc nào người ta hát lúc đó, hát bên bờ suối, bên bờ ruộng cạn, khi địu con trên lưng lên nương...

Từ năm 2018, huyện Tiên Yên đã rất chú trọng khôi phục lại văn hóa của người Sán Dìu, trong đó có hát Soọng cô như thành lập các CLB Hát Soọng cô, mở các lớp truyền dạy trong lớp trẻ và mở rộng giao lưu sang các huyện bạn, tỉnh bạn lối hát giao duyên này.

Huyện Vân Đồn cũng đã làm rất tốt công tác này, ở xã Bình Dân có hơn 90% là người dân tộc Sán Dìu. Từ năm 2016, xã đã thành lập được CLB hát Soọng cô xã Bình Dân gồm 23 thành viên. CLB có 4 Nghệ nhân dân gian Việt Nam là các ông, bà Tô Thị Tạ, Trương Thị Choong, Trương Thị Chúc, Tô Văn Quảng. Các nghệ nhân rất tích cực truyền dạy lại cho thế hệ sau những làn điệu, câu hát mang đậm bản sắc dân tộc.

UBND huyện Vân Đồn đã ban hành Quyết định số 2427/QĐ-UBND ngày 26/6/2020 về phê duyệt Đề án “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân gian truyền thống của dân tộc Sán Dìu huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2020-2022”. Đề án được cấp ủy, chính quyền huyện xác định là nhiệm vụ quan trọng, nhân dân hưởng ứng tích cực. Huyện Vân Đồn đã triển khai với các nội dung về văn hóa vật thể: Khôi phục miếu thờ Thành hoàng làng, bảo tồn nhà văn hóa dân tộc, bảo tồn trang phục truyền thống, văn hóa ẩm thực truyền thống và bảo tồn cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao mà chỉ có ở vùng đồng bào dân tộc Sán Dìu sinh sống.

Về văn hóa phi vật thể bao gồm: Bảo tồn các làn điệu Soọng cô, trò chơi dân gian, ngữ văn dân gian và tiếng nói, chữ viết, nghề thủ công truyền thống, lễ cấp sắc, vũ điệu hành quang, dân ca, dân vũ và lễ hội Đại phan. Huyện Vân Đồn đã xây dựng Trung tâm Văn hóa xã kết hợp với Nhà truyền thống dân tộc Sán Dìu tại xã Bình Dân với tổng mức đầu tư gần 10 tỷ đồng, đã đi vào hoạt động và tổ chức Ngày hội Văn hóa tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Sán Dìu huyện Vân Đồn 2021 với quy mô lớn vào cuối tháng 11/2021. Ngày hội có các hoạt động nghệ thuật diễn xướng hát Soọng cô, múa hành quang, lễ leo dao, lễ lội than và một số trò chơi dân gian…

Ở TP Cẩm Phả, tuy cộng đồng người Sán Dìu chỉ chiếm con số rất ít, nhưng cũng thành lập được CLB Hát Soọng cô gồm 30 thành viên hoạt động hiệu quả. CLB này đã từng giành giải ba tại Giao lưu, liên hoan dân ca Sán Dìu các tỉnh phía Bắc năm 2019 tại huyện Vân Đồn. Bà Trương Thị Lê, Chủ nhiệm CLB còn tham gia tổ chức và truyền dạy nhiều buổi cho học sinh người dân tộc Sán Dìu về hát Soọng cô và việc học, dạy tiếng Sán Dìu được đưa vào chương trình học ngoại khóa của Trường THCS Suối khoáng Quang Hanh (TP Cẩm Phả).