Bảo vật quốc gia

Là những hiện vật đại diện cho các thời đại lịch sử, 9 bảo vật quốc gia được trưng bày tại Bảo tàng Quảng Ninh và Khu di tích lịch sử danh thắng Yên Tử đã phần nào phản ánh diện mạo lịch sử văn hóa, tinh hoa của dân tộc Việt Nam nói chung và của tỉnh Quảng Ninh nói riêng. Mỗi cổ vật ẩn chứa thông điệp từ quá khứ, những câu chuyện thú vị dành cho người xem, chiêm ngưỡng…

Thông điệp từ quá khứ

Quảng Ninh tự hào vì còn lưu lại rất nhiều dấu tích văn hóa người xưa để lại trong suốt quá trình dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt. Trong đó, dấu ấn đậm nhất còn lại đến ngày nay chính là hệ thống di tích nhà Trần, triều đại có nhiều đóng góp nhất trong lịch sử nước ta, cả về những chiến tích đấu tranh chống ngoại xâm, bảo vệ bờ cõi, cho đến thành quả trong xây dựng đất nước, phát triển văn hóa, tôn giáo..

Với ý nghĩa đó, Bảo tàng tỉnh đã dành trọn một không gian trang trọng để dành riêng cho việc trưng bày, giới thiệu những giá trị văn hóa tiêu biểu của hệ thống các di tích nhà Trần trên vùng đất Quảng Ninh. Trong không gian trưng bày này, nổi bật lên một hiện vật, đó là Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử. Đây là di vật bằng vàng thời Trần còn tương đối nguyên vẹn duy nhất được biết đến. Đồng thời, cũng là một trong những di vật bằng vàng hiếm hoi phản ánh những giá trị văn hóa tiêu biểu, đặc sắc của nền văn minh Đại Việt.

Chiếc hộp vàng được phát hiện 9 năm trước trong lúc thi công tuyến đường hành hương lên di tích chùa Ngọa Vân, nơi vua Trần Nhân Tông tu hành và là vùng địa linh của Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử. Năm 2015, chiếc hộp được TX Đông Triều trao lại cho Bảo tàng Quảng Ninh để lưu giữ, bảo quản và phát huy giá trị của hiện vật.

Chiếc hộp vàng được chia thành hai phần riêng biệt, gồm phần thân và phần nắp. Khi đóng nắp hộp thì chiếc hộp mang hình dáng của bông hoa sen đang độ mãn khai với 4 lớp cánh xếp thành vòng tròn đồng tâm, là hình ảnh của một đài sen. Điểm đặc sắc nhất của chiếc hộp vàng là bên trong tất cả các cánh sen từ nắp đến thân lại được chạm khắc chìm hoa chanh 4 cánh cực kỳ tinh tế, mềm mại. Xung quanh hoa chanh điểm xuyết những cành lá mềm. Các vòng tròn nhỏ tạo kiểu nền gấm. Bao quanh các đường diềm của từng cánh sen được trang trí hoa văn dây mềm rất công phu và đẹp.

Bên cạnh đó là một báu vật khác cũng có niên đại thời Trần vào thế kỷ 13-14 có giá trị lớn về mặt lịch sử, đó là chiếc Thống đồng. Thống còn nguyên vẹn cả hình dáng và hoa văn biểu trưng cho văn hóa nhà Trần như hoa sen, hoa chanh, hoa cúc… Báu vật là sự kế thừa và tiếp biến văn hóa của nhiều thời kỳ, từ nghệ thuật trống đồng Đông Sơn đến nghệ thuật trang trí thời Trần và sau đó. Theo nhiều tài liệu nghiên cứu, Thống đồng thời Trần được xem là vật dụng lễ khí (tế khí) trong các hoạt động nghi lễ (tế lễ) của đời sống cung đình (miếu, đường) thời Trần.

Ngoài ra còn có Trống đồng Quảng Chính, được đặt tên theo địa danh khi phát hiện, thuộc xã Quảng Chính, huyện Hải Hà, tỉnh Quảng Ninh. Năm 1981, trống được ông Đinh Khắc Lân, xã viên HTX Quảng Lễ (xã Quảng Chính, huyện Hải Hà) tình cờ phát hiện trên một quả đồi thấp ở độ sâu hơn 1 mét. Năm 1983, trống được chuyển về Bảo tàng tỉnh để trưng bày. Kể từ đó đến nay, đây vẫn là chiếc trống đồng duy nhất được tìm thấy tại Quảng Ninh. Không chỉ có giá trị về mặt lịch sử, việc xuất hiện của Trống đồng Quảng Chính còn minh chứng cho sự khẳng định chủ quyền về quốc gia, lãnh thổ và văn hóa của vùng đất phên dậu Tổ quốc.

Chiếc trống có niên đại khoảng thế kỷ III-II trước Công nguyên, tuy nhiên vẫn còn giữ được khá rõ nét các hoa văn. Theo đại diện Bảo tàng tỉnh, Trống đồng Quảng Chính là hiện vật gốc, độc bản, mang phong cách của trống Đông Sơn, nhưng cũng có sự khác biệt, có những nét riêng về hoa văn trang trí, nhất là hoa văn tả thực về họa tiết hình chim, hình người chèo thuyền… Không chỉ là nhạc khí, trống đồng còn có những chức năng khác như biểu tượng cho quyền lực tôn giáo, thường được dùng trong các nghi lễ tôn giáo, lễ hội và chiến tranh chống giặc ngoại xâm.

Những báu vật khác như Thạp gốm hoa nâu, Bình gốm hoa sen, Bình gốm hoa nâu Kinnari, Bình gốm Đầu Rằm, Mâm bồng gốm men vẽ nhiều màu cũng đang được trưng bày trang trọng tại Bảo tàng Quảng Ninh để phục vụ người dân, du khách muốn tìm hiểu về giá trị lịch sử cũng như các câu chuyện được truyền lại từ quá khứ. Riêng với tượng phật hoàng Trần Nhân Tông hiện đang được thờ trong tháp Huệ Quang, Khu di tích danh thắng Yên Tử (TP Uông Bí), mọi du khách khi đến Yên Tử đều có thể chiêm ngưỡng báu vật quý giá này.

Để không mai một giá trị

Ông Kiều Đình Sơn, Giám đốc Bảo tàng Quảng Ninh khẳng định: Mỗi báu vật trưng bày tại Bảo tàng tỉnh đều được lưu giữ, bảo quản, bảo vệ đặc biệt, đảm bảo vừa phát huy giá trị, phục vụ nhu cầu chiêm ngưỡng của người dân, du khách, những người yêu mến cổ vật, cũng vừa giữ được giá trị về mặt lịch sử - khoa học.

Từ năm 2018, khi 2 bảo vật đầu tiên là Bình gốm Đầu Rằm và Hộp vàng Ngọa Vân - Yên Tử được công nhận, Bảo tàng Quảng Ninh đã bố trí không gian trưng bày riêng cho các bảo vật này, đồng thời có kế hoạch truyền thông về Bảo vật quốc gia qua các ấn phẩm, tờ gấp đến công chúng, du khách.

Chị Nguyễn Vân Anh (thị trấn Thường Tín, TP Hà Nội) cho biết: Tôi đã từng được đến tham quan Bảo tàng Quảng Ninh, ngoài những hiện vật đại diện cho văn hóa, con người, cảnh quan, hệ sinh thái của tỉnh Quảng Ninh ra, tôi đặc biệt ấn tượng với những bảo vật được trưng bày tại đây, nhất là chiếc hộp vàng của Nhà Trần, rất đẹp và tinh xảo.

Bảo tàng Quảng Ninh đã và đang rất chú trọng vào các quy trình bảo quản phòng ngừa và bảo quản trị liệu đối với các hiện vật tại bảo tàng, đặc biệt là các Bảo vật quốc gia.

Theo lãnh đạo của Bảo tàng Quảng Ninh, công tác bảo quản các bảo vật quốc gia hiện cũng đang gặp phải một số bất cập liên quan đến tủ bảo quản chuyên dụng cho từng bảo vật được trưng bày ở bảo tàng, hay như việc bảo vật quốc gia tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông đang ở môi trường tự nhiên, dễ bị ảnh hưởng bởi không khí, độ ẩm, nhiệt độ… Do vậy, đơn vị vẫn đang tiếp tục đề xuất với các ngành chức năng và tỉnh, cũng như địa phương có bảo vật, quan tâm để có phương án bảo vệ, lưu giữ. "Mục đích là làm sao phát huy tối đa giá trị của những bảo vật quốc gia này" - Lãnh đạo Bảo tàng Quảng Ninh nhấn mạnh.