Biến thể ‘kháng vaccine’ Mu đã biến mất như thế nào

Biến thể Mu từng gây lo ngại vì khả năng kháng vaccine đã không còn được phát hiện ở bất cứ đâu trên thế giới trong hơn nửa tháng qua.

Vào tháng 9, thông tin về một biến chủng COVID-19 mới, có tên Mu, hay B.1.621, được cho là có khả năng tránh được miễn dịch, đã khiến thế giới bàng hoàng.

Cố vấn về dịch COVID-19 của Tổng thống Mỹ Joe Biden, Tiến sĩ Anthony Fauci khi đó nói với các phóng viên: “Biến thể này mang một loạt các đột biến cho thấy nó sẽ trốn tránh một số kháng thể nhất định, không chỉ là kháng thể đơn dòng, mà cả kháng thể trong huyết thanh và vaccine”. Tuy nhiên, ông Fauci cũng cho rằng “không có nhiều dữ liệu lâm sàng về điều đó, mà chủ yếu là các dữ liệu từ phòng thí nghiệm”.

Vào thời điểm đó, kịch bản một biến thể kháng vaccine đã gây ra làn sóng lo sợ khắp thế giới. Biến thể Delta đã được biết là có khả năng kháng vaccine cao hơn so với virus SARS-CoV-2 gốc. Liệu biến thể Mu, phát hiện lần đầu tiên ở Colombia, có thể còn tệ hơn Delta không? Mu có những đột biến đặc biệt, liên quan đến khả năng chống lại miễn dịch, cũng như một đột biến có tên P681H liên quan đến đẩy nhanh tốc độ lây lan.

Nhưng hiện tại, gần một tháng sau – không lâu sau khi Tổ chức Y thế Thế giới (WHO) đưa Mu vào danh sách các biến thể “đáng quan tâm” – dữ liệu từ trang theo dõi dịch bệnh outbreak.info cho biết biến thể Mu đã không còn được phát hiện ở Mỹ, hay bất kỳ đâu trên thế giới kể từ ngày 21/9/2021.

Mu có còn là mối đe dọa không?

Liệu điều đó có đồng nghĩa Mu không còn là một mối đe dọa? Câu trả lời ngắn gọn là: có thể. Nhưng Joseph Fauver, nhà khoa học tại Trường Y tế Công cộng Yale (Mỹ), sẽ không đi xa tới mức nói rằng nó đã “bị xóa sổ” như một số bản tin đã đề cập.

“Nói rằng nó đã ‘bị xóa sổ’ có nghĩa là chúng ta, loài người, đã cố gắng biến điều đó thành hiện thực. Còn thực tế điều đã xảy ra là Mu đã bị biến thể Delta cạnh tranh quá triệt để” - ông Fauver giải thích.

Một xu hướng tương tự đã được chứng kiến với biến thể Alpha, hay B.1.1.7 , lần đầu được phát hiện ở Anh. Theo outbreak.info (một cơ sở dữ liệu y tế công cộng về COVID-19 thu thập dữ liệu bộ gien từ Sáng kiến GISAID), biến thể Alpha được phát hiện lần gần đây nhất ở Mỹ vào ngày 17/9/2021 và lần gần nhất được phát hiện trên thế giới là vào ngày 21/9/2021.

Như ông Fauver giải thích, những thời điểm nói trên là vào lần phát hiện gien cuối cùng của mỗi biến thể, trong các mẫu ngẫu nhiên từ bệnh nhân COVID-19. Do không phải tất cả các ca nhiễm đều được lấy mẫu và xét nghiệm DNA, nên không có cách nào để biết chắc chắn tuyệt đối các biến thể có thực sự còn tồn tại hay không, đặc biệt là khi tỷ lệ ca dương tính với COVID-19 vẫn còn cao.

Nhưng trên thực tế, nhiều tuần trôi qua, biến thể Delta tiếp tục thống trị trên toàn thế giới.

Nhìn từ một góc độ nào đó thì sự thống trị của Delta so với các chủng khác có thể là một điều may mắn. Delta lây lan nhanh hơn 50% so với Alpha và dễ lây hơn 50% so với các biến thể trước đó. Tuy nhiên, biến thể Mu lại chắc chắn có một loạt các đột biến đáng lo ngại của riêng nó.

Tiến sĩ Fauver nói: “Biến thể Mu chứa một loạt đột biến rất đáng ngại. Các đột biến ở chúng, đặc biệt là trong gien gai và vùng liên kết thụ thể, có vẻ tránh né hệ miễn dịch hơn so với một số biến thể ‘đáng quan tâm’ khác”. “Nếu không vì sự thống trị của biến thể Delta, nó có thể gây lo ngại nhiều hơn, và có thể đã đạt đến tần số [lây nhiễm] cao hơn rất nhiều”.

Nếu đúng như vậy, thì tại sao biến thể Delta lại chiến thắng?

Nhà khoa học Fauver giải thích: “Tôi có thể tự tin nói rằng biến thể Delta dễ lây lan hơn, nhưng chính xác lý do tại sao thì vẫn chưa có câu trả lời, và giới khoa học vẫn còn nhiều điều để làm”. Ông suy đoán việc biến thể Delta chiến thắng có thể liên quan đến điều gì đó đang xảy ra ở cấp độ phân tử.

Nếu các biến thể từng hoành hành ở giai đoạn đầu của đại dịch về cơ bản đã chết, và Delta là biến thể thống trị trên toàn thế giới, thì điều đó liệu có nghĩa là biến thể Delta có thể còn tồn tại lâu dài?

Hiện các nhà khoa học vẫn chưa chắc về điều này. Bởi các virus RNA như SARS-CoV-2 luôn đột biến. Mặc dù về mặt kỹ thuật, biến thể virus cũ không tồn tại, nhưng bản chất của chúng là đột biến và tiến hóa khi lây nhiễm vào tế bào của vật chủ và nhân bản.

Trên thực tế, biến thể Delta cũng đã bị đột biến, chỉ là chưa rõ ràng đối với con người. Và nói chung, tốc độ đột biến xảy ra phụ thuộc vào virus.

Sasan Amini, người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của Clear Labs, một công ty tư nhân về gien, cho biết: “Virus nhân bản, tồn tại và truyền gien của chúng cho thế hệ tiếp theo bằng cách tạo ra nhiều bản sao hơn của chính chúng. Quá trình sao chép này không phải là một quá trình hoàn hảo, có nghĩa là trong khi đang thực hiện sao chép, các lỗi cũng sẽ được đưa vào. Nhưng những lỗi này đang được sửa chữa và kết quả của việc đó thực sự tạo ra các bản sao gần như giống hệt nhau”.

Theo ông Amini, nhiều đột biến bị loại bỏ trong quá trình chọn lọc tự nhiên, nhưng đôi khi, đột biến sẽ tạo được lợi thế cạnh tranh, như với biến thể Delta.

“Những dị nhân đó thực sự tái tạo nhanh hơn, dễ lây nhiễm hơn, và cuối cùng trở thành một lực lượng phổ biến hơn theo thời gian”, ông Amini nói.

Chuyên gia này cho biết một số đột biến của Delta tương tự như Mu, nhưng không phải tất cả.
Điều đó nói lên rằng, có khả năng biến thể Delta sẽ biến đổi thành một biến thể gì đó khác nữa.

Điều này cũng có nghĩa là một sự tái sinh thậm chí còn tồi tệ hơn của biến thể Delta có thể đang chờ đợi.

Tiến sĩ Fauver cho biết ông không làm trong lĩnh vực “kinh doanh dự đoán”, nhưng cho rằng rất nhiều đột biến được tìm thấy trong các biến thể “đáng quan tâm” đang được chia sẻ, vì chúng có chung một “tiết mục”. "Liệu có một số đột biến mới đang chờ được tìm thấy, để làm cho virus thậm chí còn nguy hiểm hơn? Tôi không biết. Nhưng biến thể Delta là một loại virus thực sự tồi tệ, và tôi hy vọng nó không trở nên tồi tệ hơn thế này nữa", ông Fauver nói.