Bồng bềnh hội biển

Cộng đồng dân cư làng chài trên Vịnh Hạ Long đã có hàng trăm năm sống thủy cư trên vịnh, từ đó lưu giữ trong mình kho tàng di sản văn hóa phi vật thể quý báu, trong đó có đời sống văn hóa, tâm linh. Những năm qua, dù phần lớn ngư dân đã được chuyển lên bờ sinh sống, nhưng họ vẫn giữ phong tục tập quán, tín ngưỡng thờ cúng, các lễ hội diễn ra trên biển hằng năm, như: Lễ đầu năm, lễ cuối năm, lễ thờ cúng thủy thần, nhân thần...

Giống như bao gia đình Việt, ngư dân vùng biển Hạ Long có truyền thống thờ cúng tổ tiên. Bên cạnh đó, nếu như trên đất liền người dân thường thờ thổ công thổ địa thì ngư dân vùng biển Hạ Long có tục thờ thủy thần. Trước biển cả đầy huyền bí và bất trắc, ngư dân Hạ Long tin thờ thần biển và gọi giản dị là “ông sông, bà bể”. Khi có việc cưới, hỏi, tang ma, đi đánh bắt, lúc ốm đau, họ đều làm lễ cúng thủy thần mong bình an, may mắn.

Ngư dân trên Vịnh Hạ Long sắp lễ cúng tạ "ông sông, bà bể" dịp cuối năm.

Trên Vịnh Hạ Long có một số đền, miếu do ngư dân lập nên để thờ các nhân thần trong lịch sử, truyền thuyết, dân gian mà theo họ khi sống đã giúp dân và khi hóa cũng hiển linh giúp dân. Đó là các vị tướng nhà Trần như Trần Hưng Đạo, Trần Quốc Nghiễn, hay ông Hoàng Ba, Hoàng Bảy, bà Men, cậu Vàng...

Trong các lễ hội trên Vịnh Hạ Long, lễ hội đền Bà Men thu hút đông đảo ngư dân nhất. Đền Bà Men nằm ở phía Nam Vịnh Hạ Long, cách Cảng tàu khách quốc tế Tuần Châu khoảng 30km. Theo lời kể của các ngư dân Hạ Long, xưa kia có người phụ nữ tên tục là Men, trong quá trình đi đánh bắt gặp giông tố, thuyền bị lật, xác bà trôi vào vụng phía Tây Bắc đảo Đầu Bê, Vịnh Hạ Long. Ngư dân thương cảm mới vớt đem mai táng và lập ngôi đền nhỏ để thờ. Từ đó, hễ ai có việc cần kêu cầu lên đền thảy đều linh ứng, mọi việc thuận lợi. Ngôi đền lúc đầu chỉ là một ngôi miếu lợp cỏ. Đến năm 1985, ông Nguyễn Văn Miên (Cát Bà, Hải Phòng) đã cho xây dựng thành ngôi đền khang trang hơn. Đền đã trải qua các lần trùng tu vào năm 2006, sửa chữa lớn năm 2019.

Du khách tham quan khu vực Cửa Vạn, Vịnh Hạ Long.

Lễ hội đền Bà Men diễn ra vào ngày 19, 20 tháng Giêng hằng năm, gồm 2 phần lễ và hội. Lễ là nghi thức cúng tế ngư dân trên biển; hội gồm kéo co, bơi chải... Trước ngày lễ hội đền, ngư dân khắp nơi kéo về neo thuyền chật kín vùng biển trước cửa đền. Gia đình nào cũng làm một mâm lễ vật mang vào đền thắp hương với mong muốn một năm trời yên, biển lặng, làm ăn thuận lợi. Sau khi làm lễ, ngư dân ở lại tham gia cổ vũ cho các đội kéo co, bơi chải. Cả vùng biển bồng bềnh, sôi động hơn khi có hàng trăm tàu, thuyền lớn nhỏ từ các vùng tụ về neo đậu, rực rỡ cờ hoa, ồn ào chiêng trống. Những năm gần đây, lễ hội đền Bà Men được tổ chức quy mô hơn, thu hút đông đảo ngư dân vùng biển Hạ Long, Cát Bà cũng như du khách thập phương.

Vào ngày lễ hội đền Bà Men, tàu thuyền của ngư dân các vùng lân cận neo đậu kín khu vực biển trước cửa đền.

Không chỉ lễ hội đền Bà Men, ngư dân Hạ Long còn tham gia các lễ hội: Đền Cậu Vàng (16/4 âm lịch), đền Bụt Đày (20/8 âm lịch) trên Vịnh Hạ Long. Ngoài ra, các gia đình còn thường làm lễ đầu năm, lễ cuối năm với niềm tin “đầu năm xin lộc, cuối năm trả lễ”, hay lễ giở mũi thuyền để cầu mong cho gia đình, cộng đồng một năm nhiều may mắn, mưa thuận gió hòa, công việc được thuận buồm xuôi gió.

Đua thuyền chải tại lễ hội đền Bà Men năm 2019.

Năm 2014, phần lớn ngư dân Vịnh Hạ Long đã được chuyển lên bờ sinh sống, nhưng mỗi khi đến ngày lễ, tết, hội đền miếu trên biển, họ lại cùng nhau về với biển trẩy hội, thắp hương. “Sinh ra ở biển, cuộc sống gắn liền với biển, vì vậy cứ Tết đến, Xuân về, chúng tôi lại sắp lễ, đến các đền, miếu trên Vịnh Hạ Long để tạ ơn trời biển, thủy thần; cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, yên vui, hạnh phúc...” - ông Nguyễn Văn Cải, ngư dân gắn bó hàng chục năm ở làng chài Cửa Vạn, Vịnh Hạ Long, giờ đây đã chuyển về khu tái định cư làng chài thuộc phường Hà Phong (TP Hạ Long), chia sẻ.

Hoàng Nhi