Đảm bảo đời sống người lao động khi nghỉ hưu

Theo quy định hiện tại, người lao động tham gia BHXH khi đến tuổi nghỉ hưu sẽ được hưởng lương hằng tháng theo tỷ lệ mức lương đóng và thời gian tham gia BHXH, mức tối đa là 75%. Trên thực tế, rất nhiều trường hợp khi nghỉ hưu có mức hưởng lương rất thấp, nguyên nhân do người lao động tham gia BHXH có mức đóng thấp, thời gian đóng ngắn, nghỉ trước tuổi nhiều.

Tiêu biểu cho nhóm lương hưu thấp là cán bộ xã không chuyên trách có mức đóng BHXH chỉ bằng mức lương cơ sở; thời gian đóng BHXH hưởng lương hưu ngắn (15-20 năm). Theo quy định, khi nghỉ hưu, trường hợp không đủ 20 năm trở lên đóng BHXH bắt buộc (không bao gồm thời gian đóng BHXH theo diện không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn) có mức hưởng lương hưu thấp hơn mức lương cơ sở sẽ không được bù bằng mức lương cơ sở. Năm 2021, mức lương hưu bình quân của nhóm cán bộ xã không chuyên trách là khoảng 1,3 triệu đồng/tháng.

Đối với trường hợp tham gia BHXH tự nguyện, mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng BHXH do người tham gia lựa chọn thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn (trước năm 2022 là 700.000 đồng/tháng; từ năm 2022 tăng lên là 1,5 triệu đồng/tháng); còn mức đóng cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở (trước 1/7/2023 là 29,8 triệu đồng/tháng). Tuy nhiên, đa số người tham gia BHXH tự nguyện chỉ đóng ở mức thấp bằng mức chuẩn hộ nghèo và chỉ đóng tối thiểu 20 năm đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Ông Trần Trọng Thoan (64 tuổi, ở phường Hưng Đạo, TX Đông Triều), tham gia đóng BHXH tự nguyện ở mức tối thiểu đủ thời gian tham gia 20 năm vào năm 2021, được hưởng lương hưu hằng tháng ở mức 1,7 triệu đồng. Ông Thoan cho biết: Với mức lương hưu hiện tại, tôi chỉ đỡ phần nào so với chi phí ngày một tăng như hiện nay. Mặc dù tuổi cao, sức khỏe có hạn, nhưng để có cuộc sống ổn định, tôi vẫn tham gia làm nông nghiệp. Hy vọng Nhà nước sẽ tiếp tục tăng lương để tôi có thể đảm bảo ổn định cuộc sống.

Nhiều lao động có thời gian tham gia BHXH bắt buộc như ông Thoan, nhưng do còn thiếu thời gian để hưởng lương hưu đã lựa chọn mức đóng BHXH tự nguyện hằng tháng, hoặc đóng 1 lần cho thời gian còn thiếu ở mức thấp. Vì vậy, mức hưởng lương hưu của họ cũng sẽ thấp theo.

Thêm nữa, nhiều doanh nghiệp đã tìm cách “lách luật”, đóng BHXH bắt buộc cho người lao động không đúng với mức tiền lương, thu nhập thực tế của họ. Tại một số đơn vị, thu nhập để làm căn cứ đóng BHXH cho người lao động luôn ở mức thấp nhất, dẫn đến mức hưởng lương bình quân của người lao động sẽ thấp khi nghỉ hưu.

Từ thực tế trên cho thấy, mặc dù tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa là 75%, nhưng do mức đóng thấp, thời gian đóng ngắn, tình trạng người lao động nghỉ trước tuổi, nhất là lao động khu vực ngoài nhà nước gia tăng, do đó dẫn đến tiền lương bình quân nhiều người lao động khi về hưu đạt thấp, ảnh hưởng đến cuộc sống.

Luật BHXH quy định tiền lương làm căn cứ đóng BHXH của người lao động gồm cả lương và các phụ cấp. Song đối với một số khoản phúc lợi hỗ trợ cho người lao động của đơn vị sử dụng lao động có tính chất thường xuyên, ổn định như: Hỗ trợ xăng xe, điện thoại, ăn trưa, tiền nhà… thì không dùng làm căn cứ đóng BHXH. Lợi dụng quy định này, một số doanh nghiệp đã chia nhỏ các khoản phụ cấp thành các khoản hỗ trợ này để trốn đóng, đóng không đủ BHXH.

Nhằm đảm bảo quyền lợi cho bản thân, người lao động khi ký hợp đồng cần chú ý đến thỏa thuận về tiền lương được hưởng, tiền lương đóng BHXH trong hợp đồng và có kiến nghị với đơn vị nếu mức tiền lương đóng BHXH của mình thấp hơn so với tiền lương được hưởng, hoặc thấp hơn lương tối thiểu vùng.

Đồng thời, người lao động nên thường xuyên theo dõi, tra cứu quá trình đóng, hưởng BHXH trên ứng dụng BHXH số (VssID) để nắm bắt thông tin đóng BHXH của đơn vị đối với bản thân. Hiện nay, BHXH Việt Nam đề xuất với các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu phương án khi sửa đổi tiền lương làm căn cứ đóng BHXH theo hướng người lao động đóng BHXH theo chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định. Tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bao gồm: Mức lương, phụ cấp lương, các khoản bổ sung khác được trả thường xuyên trong mỗi kỳ trả lương.

Ngoài ra, cần nghiên cứu để hài hòa các loại thu nhập của người lao động, tránh tình trạng chênh lệch quá lớn giữa thu nhập để quyết toán thuế và thu nhập thực tế chi trả cho lao động. Qua đó, tạo điều kiện đảm bảo quyền lợi tốt nhất cho người lao động khi nghỉ hưu.

Theo số liệu của BHXH Quảng Ninh, toàn tỉnh có tổng số 125.144 người hưởng lương hằng tháng. 6 tháng đầu năm 2023, BHXH tỉnh đã giải quyết 776 người hưởng mới chế độ hưu trí. Để tiếp tục nâng cao đời sống cho người nghỉ hưu, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 42/2023/NĐ-CP điều chỉnh lương hưu, trợ cấp BHXH và trợ cấp hằng tháng. Theo đó, thực hiện tăng lương hưu, trợ cấp BHXH và trợ cấp hằng tháng từ 12,5-20,8% cho người hưởng.

Người nghỉ hưởng lương hưu, trợ cấp hằng tháng trước năm 1995, sau khi điều chỉnh mà vẫn hưởng dưới 3 triệu đồng/tháng thì sẽ được tăng thêm. Cụ thể, người hưởng dưới 2,7 triệu đồng/tháng được tăng thêm 300.000 đồng/tháng. Người hưởng từ 2,7 đến dưới 3 triệu đồng/tháng được tăng lên thành 3 triệu đồng/tháng. Nghị định này có hiệu lực thi hành từ ngày 14/8 đã tháo gỡ phần nào khó khăn về đời sống cho người hưu trí.