Người say mê giải mã văn hóa dân gian

Với nghệ nhân dân gian Đặng A Mản, thôn Nam Hả Trong, xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ, niềm say mê lớn nhất trong suốt cuộc đời chính là giải mã, tìm hiểu và sưu tầm vốn văn hóa độc đáo của người dân tộc Dao quê mình. Những chồng sách Nôm, những lối hát đối cổ truyền, những nghi lễ cần có trong lễ cấp sắc của người Dao… Tất cả đều được ông sưu tầm và nâng niu, gìn giữ như những báu vật vô giá. 

Nghệ nhân dân gian Đặng A Mản là người Dao Thanh Y, sinh năm 1953. Ngay từ năm 12 tuổi, ông đã được học chữ Nôm Dao do bố truyền dạy. Đến năm 18 tuổi, ông đã đọc thông, viết thạo chữ Nôm Dao và theo bố đi thực hành lễ cấp sắc tại các hộ gia đình trong xã. Đến nay, người nghệ nhân này đã làm lễ cấp sắc cho hơn 70 người trong xã Nam Sơn. Đồng thời, miệt mài truyền dạy nghi lễ cấp sắc cho con cháu cùng nhiều học trò tiêu biểu trong xã.

Đến thăm nhà nghệ nhân, tôi ấn tượng với những chồng sách Nôm Dao được ông cẩn thận bảo quản trong chiếc ca táp một cách trân quý. Hiện, ông đã sưu tầm được gần 40 đầu sách. Nội dung chính của những đầu sách này là những kiến thức về tổ chức, thực hành các nghi lễ như: lễ cấp sắc, lễ cưới, lễ đón giao thừa, lễ khai xuân và lễ cúng 4 mùa. Ông cho rằng, kho tàng tri thức của cha ông chủ yếu nằm trong sách cổ. Muốn hiểu được người xưa không có con đường nào khác là đọc được sách cổ. Song, điều quan trọng nhất là từ việc tìm hiểu phải biến kiến thức thành thực hành và truyền dạy cho thế hệ trẻ, đó là cách gìn giữ văn hóa lâu bền nhất.

Ngoài ra, ông cũng đang thực hiện một cuốn sách sưu tầm, hệ thống, bố cục lại hơn 30 bài hát cho dễ hiểu, dễ nhớ. Nội dung chủ yếu là ca ngợi Đảng, Bác Hồ, hát về quê hương xã Nam Sơn, hát giao duyên, hát đối, hát tập thể để phục vụ cho những ngày lễ hội truyền thống, đám cưới…

Từ năm 2020, UBND huyện Ba Chẽ đã phục dựng, tổ chức lễ hội Bàn Vương tại xã Nam Sơn, một lễ hội cổ truyền quan trọng trong đời sống tâm linh của người Dao, thể hiện lòng sùng kính tổ tiên, ước vọng về một cuộc sống thái bình thịnh vượng. Hiểu được ý nghĩa của lễ hội Bàn Vương, nghệ nhân dân gian Đặng A Mản cùng với các nghệ nhân khác của huyện đã tích cực tham gia dạy hát, múa một số nghi lễ cho đội văn nghệ xã, góp phần làm nên thành công của lễ hội Bàn Vương trong lòng nhân dân và du khách gần xa. Đây cũng là dịp để các nghệ nhân và cộng đồng người Dao trên địa bàn gặp gỡ, giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, nâng cao nhận thức, ý thức trong bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Dao trong thời kỳ đất nước hội nhập, phát triển. 

Năm 2021, nghệ nhân Đặng A Mản đón nhận một niềm vui lớn khi được Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh tổ chức lễ trao bằng Nghệ nhân dân gian Việt Nam với thành tích bảo tồn, thực hành và truyền dạy nghi lễ dân gian dân tộc Dao Thanh Y.

Ông Phùn Văn Thắng, Phó Chủ tịch UBND xã Nam Sơn, huyện Ba Chẽ cho biết: Nghệ nhân Đặng A Mản không chỉ tích cực trong việc tìm hiểu và gìn giữ văn hóa dân gian, tích cực truyền dạy vốn quý mà bản thân ông đã dày công sưu tập được cho thế hệ trẻ để mạch nguồn văn hóa dân gian của dân tộc luôn được phát triển. Nghệ nhân Đặng A Mản còn là người uy tín trong cộng đồng, luôn gương mẫu chấp hành chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. 

Gia tài mà ông Đặng A Mản tự hào, đó là, thông qua những chồng sách Nôm Dao cổ đồ sộ đã truyền lại cho con cháu, là những nét văn hóa dân gian của cha ông mà ông đã dành cả cuộc đời chắt chiu, sưu tầm. Với người nghệ nhân này, giữ gìn văn hóa dân gian không chỉ để hiểu về quá khứ, mà còn là cách để mỗi người biết trân trọng, sống tốt hơn ở hiện tại và tương lai.