Để phát huy giá trị di tích Khe Tù

Huyện Tiên Yên vừa tổ chức hội thảo nhận diện và phát huy giá trị di tích lịch sử Khe Tù (Tiên Yên). Hội thảo tổ chức nhằm mong muốn nhận được sự đóng góp của cựu tù nhân, nhà nghiên cứu khoa học, các ngành chức năng bàn thảo các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di tích Khe Tù.

Một góc nền móng cũ còn sót lại.

Ngay từ năm 1917, thực dân Pháp đã cho xây dựng ở Tiên Yên một nhà tù quy mô nhỏ gồm 2 dãy nhà tranh, hàng rào tre gỗ, có lính tuần tra canh phòng, có cai ngục để tra khảo, khai thác thông tin từ các tù nhân. Từ năm 1942 đến năm 1945, trên cơ sở nhà tù Khe Tù cũ, thực dân Pháp cho xây dựng một nhà tù quy mô mở rộng gấp nhiều lần. Nhà tù mới này được bố trí rất kiên cố với hai hệ thống nhà giam: Một nhà giam nằm ở phía thung lũng (phía Tây Nam của Khe Tù) được xây thành dãy và ngăn thành từng gian nhỏ. Khu nhà giam thứ hai nằm ở gần nhà thương của thực dân Pháp (phía Đông của di tích). Khu nhà giam này có một hành lang ở giữa, hai bên là hai dãy nhà được chia thành các ngăn nhỏ để nhốt tù nhân. Trong khu vực nhà tù Khe Tù, thực dân Pháp còn cho xây các bốt canh gác nhằm ngăn chặn sự vượt ngục cũng như sự xâm nhập từ bên ngoài. Ngoài những buồng giam, năm 1943, thực dân Pháp còn cho xây dựng vị trí đặt máy chém, hầm ngầm nhốt tù nhân. Năm 1954, chính quyền cách mạng tỉnh Hải Ninh vào tiếp quản Tiên Yên, nhà tù Khe Tù được giải phóng.

Bệnh viện Pháp - công trình còn sót lại tại khu di tích Khe Tù, phố Long Tiên, thị trấn Tiên Yên.

Hiện nay, di tích Khe Tù nằm hoàn toàn trong khu đất của Trung đoàn 42, Đoàn Kinh tế quốc phòng 327. Các dấu tích còn lại bao gồm nền móng của hai nhà giam, một tháp nước, một bốt canh, một bệ máy chém, một hầm nhốt tù nhân. Di tích lịch sử Khe Tù đã được UBND tỉnh xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2011.

Ông Hoàng Mạnh Hưng, Phó Chủ tịch UBND huyện Tiên Yên, cho biết: Vừa qua, huyện đã phối hợp với Bộ CHQS tỉnh cùng các cơ quan, đơn vị tổ chức tìm kiếm, cất bốc, quy tập hài cốt liệt sĩ bị thực dân Pháp giết hại trong quá trình giam cầm tại nhà tù Khe Tù. Đội quy tập đã phát hiện 2 mộ tập thể với nhiều di vật; tiến hành cất bốc, truy điệu và an táng theo phong tục tập quán của địa phương. Cũng theo ông Hoàng Mạnh Hưng, trong thời gian tới, huyện và ngành văn hóa sẽ trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xin phép tiếp tục được khai quật di tích để tiếp tục nhận diện những trầm tích đặc biệt của khu di tích; để tìm được những chiến sĩ cách mạng đã bị thực dân Pháp bắt bớ, giam cầm, tra tấn, giết hại tại đây. Đối với công trình Nhà thương Pháp sẽ tôn tạo thành nhà trưng bày bổ sung cho di tích Khe Tù. Đây là công trình phát huy giá trị của di tích, phối hợp trưng bày những sự kiện lịch sử của địa phương.

Tiến sĩ Trần Đình Thành, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đề xuất:  Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của việc giữ gìn, phát huy các giá trị của di tích này. Về công tác chuyên môn, nghiệp vụ, cần tiếp tục hoàn thiện hồ sơ khoa học di tích, xem xét di tích này trên tổng thể hệ thống di tích loại hình nhà tù do thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xây dựng để đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân ta.

Nơi được cho là đặt máy chém để hành hình nhiều tù nhân.

Đồng thời, huyện cần giữ gìn môi trường sinh thái, cảnh quan để có cơ sở kết hợp tham quan tìm hiểu di tích lịch sử cách mạng kháng chiến và du lịch sinh thái. Để thực sự lôi cuốn, thu hút khách tham quan, cần tiếp tục sưu tầm các hình ảnh, tài liệu hiện vật liên quan trực tiếp đến di tích, đặc biệt là các hiện vật của tù nhân tại nhà tù Khe Tù, hoặc các tài liệu, hiện vật liên quan đến các sự kiện, nhân vật lịch sử tiêu biểu của địa phương để phục vụ tốt khách tham quan. Phát huy giá trị di tích phải mang tính liên hoàn từ khâu quảng bá, giới thiệu cho du khách về di tích, di sản văn hóa, các sản phẩm văn hoá, nghệ thuật gắn với di tích, con người và vùng đất.

Về việc quản lý di tích, ông Nguyễn Cảnh Loan, Hội Khoa học Lịch sử Quảng Ninh đề xuất: Do không thể tách di tích Khe Tù ra khỏi Trung đoàn 42 nên cần tạo được sự gắn kết giữa di tích và Trung đoàn 42 bằng cách giao cho Trung đoàn 42 trực tiếp quản lý di tích. Qua đó có thể thu hút đầu tư từ Đoàn kinh tế quốc phòng, không những đảm bảo cho việc bảo tồn di tích mà còn đảm bảo quyền lợi và hoạt động của Trung đoàn 42.

Hy vọng, với những giải pháp nêu trên, di tích Khe Tù sẽ thực sự trở thành địa điểm giáo dục truyền thống cách mạng, điểm du lịch lịch sử hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước, góp phần phát huy giá trị trong việc phục vụ phát triển kinh tế, xã hội của địa phương. Và trong tương lai không xa, khi có đủ tư liệu, Khe Tù sẽ được lập hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích cấp quốc gia...

Phạm Học