Đỗ Kha và Vịnh Hạ Long

Trong bộ hồ sơ trình Uỷ ban Di sản thế giới (UNESCO) để xét công nhận Vịnh Hạ Long là Di sản thiên nhiên thế giới (DSTNTG) lần đầu tiên có những bức ảnh điện phong cảnh Vịnh Hạ Long đẹp mê hồn. Đó là những tác phẩm của một nghệ sỹ nhiếp ảnh Quảng Ninh, nghệ sỹ Đỗ Kha - người đã dành phần lớn thời gian cuộc đời ông vào sáng tác về Vịnh Hạ Long.

Với ông, người con sinh ra và lớn lên đã hưởng làn gió mát lồng lộng thổi vào từ mặt vịnh kia thì mảnh đất này, vùng vịnh kia đã gắn bó máu thịt với ông rồi. Ông bảo: Vịnh Hạ Long đẹp thế, tiếc rằng, nhiều người đi qua mà chỉ có được vài ba tấm ảnh lưu giữ lại làm kỷ niệm mà thôi... Còn ông, từ khi đi làm báo, ông đã có thể ghi lại được những hình ảnh đẹp về Vịnh Hạ Long. Tuy vậy, chỉ với vài ba tấm ảnh đăng báo thôi là chưa đủ, ông muốn làm một điều gì đó lớn hơn khi ấn tượng về những hòn đá của Vịnh Hạ Long luôn ám ảnh trong ông.

Năm 1994, ông có cơ hội để khám phá nhiều hơn về Vịnh Hạ Long khi được mời làm một bộ ảnh đưa vào hồ sơ gửi UNESCO trình duyệt xét công nhận Vịnh Hạ Long là DSTNTG. Ông nhớ lại: Lúc ấy là dịp cuối năm, thời tiết kém lắm, thỉnh thoảng lại có mưa dầm sùi sụt nữa. Hạ Long khi ấy còn rất hoang sơ, hầu như chưa có đường đi lối lại gì, tuyến du lịch được khai thác mới chủ yếu đưa khách đi Đầu Gỗ, Bồ Nâu. Đi ròng rã một tuần liền, trên biển, ông đến các hang Đầu Gỗ, Bồ Nâu, Sửng Sốt, Trinh Nữ, hang Trống để chụp. Ngoài ra, ông cũng chụp các núi đá nổi tiếng trên Vịnh Hạ Long như hòn Đỉnh Hương, Gà chọi, hòn ấm, hòn Đũa, hòn Yên Ngựa, Ba trái đào và các thảm thực vật trên Vịnh Hạ Long. Từ bờ biển nhìn ra vịnh, ông chụp các cảnh mang tính hoành tráng từ núi Bài Thơ, chụp Làng chài Lán Bè, Làng chài cột 5... Không có chân máy, ông đặt máy ảnh tỳ vào các hòn đá tự nhiên để chụp tốc độ chậm, mua thêm một ống kính tầm xa để chụp hiệu quả hơn. Thiếu phim dương bản, ông cũng tự bỏ tiền ra mua thêm... Từ 13 cuốn phim này, ông đã chọn được 160 chiếc phim dương bản về Vịnh Hạ Long (loại phim này khi soi lên ánh sáng cho màu sắc như cảnh thật nhưng đẹp hơn rất nhiều). Sau khi Vịnh Hạ Long được công nhận DSTNTG, ông được trích thưởng 300.000đ...

NSNA Đỗ Kha (ngoài cùng bên phải) cùng những người bạn trong một chuyến tham gia sáng tác trên vịnh Hạ Long. ảnh: Khắc Đạm

Đây là những bức ảnh điện đầu tiên về Vịnh Hạ Long của ông, tuy nhiên sau sự kiện đó, ông cũng chỉ làm vài bức treo chơi và tặng những người bạn thân. Có người gợi ý, ảnh đẹp thế sao không làm để bán. Lại có những người ngoại quốc tha thiết xin cho được những bức ảnh điện ông đã tặng bạn bè, vì nhìn ảnh như nhìn thấy Vịnh Hạ Long và để có một chút kỷ niệm về Hạ Long... Từ những sự tán thưởng ấy, ý định đưa ảnh điện trở thành một mặt hàng lưu niệm lớn dần trong ông. Không có vốn, ông giấu vợ, đem số tiền tích cóp nuôi lợn mấy năm của bà định xây nhà và cả cuốn sổ tiết kiệm hơn chục triệu nghỉ chế độ của mình đầu tư hết cho ảnh. Số còn thiếu, ông đi vay thêm bạn bè...

Cơ ngơi hiệu ảnh điện của ông ban đầu là một ga ra ôtô cũ thuê lại. Để có thêm nhiều ảnh hơn, cả một thời gian dài, ông cứ sáng sớm thì đi chụp, chiều tối mới về (toàn bộ 160 ảnh trong hồ sơ gửi đi là mất luôn phim gốc). Trong hàng trăm bức ảnh về Vịnh Hạ Long của ông hôm nay, ngoài số ảnh mới chụp, ông còn có một lượng ảnh không nhỏ chụp khung cảnh, con người cũ. Đó là những bức ảnh đen trắng với cánh buồm truyền thống, những con thuyền gỗ đơn sơ chưa gắn động cơ. Ông cũng có một số bức ảnh màu với những cánh buồm nâu, thuyền lưới kiểu cũ mà hiếm tác giả nào còn...

Những bức ảnh này, ông đã công phu tập hợp trong cuốn Sách ảnh Vịnh Hạ Long (Hội VHNT Quảng Ninh xuất bản năm 2000). Công trình này đã đoạt giải thưởng ảnh nghệ thuật xuất sắc năm 2000 của Hội Nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam. Còn ảnh điện phong cảnh Vịnh Hạ Long của ông đến nay đã trở thành một thương hiệu nhiều người biết đến... Ông bảo, ông long đong, vất vả với ảnh là để khẳng định một điều, người làm nghệ thuật phải sống được bằng nghệ thuật... Riêng tôi lại nghĩ, đó cũng là cách để một nghệ sỹ như ông tri ân với Vịnh Hạ Long, như điều ông ấp ủ và trăn trở suốt một thời...