Hát sọong cô – Nét văn hóa đặc sắc của người Sán Dìu

Hát soọng cô là một loại hình văn hóa đặc sắc của người Sán Dìu, được truyền từ đời này qua đời khác. Bởi vậy, việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc là một việc làm hết sức cần thiết.

Một buổi sinh hoạt của CLB hát sọong cô xã Bình Dân (Vân Đồn).

Tại huyện Vân Đồn, đồng bào Sán Dìu cư trú từ lâu đời, sống tập trung ở xã Bình Dân. "Soọng cô" phát âm theo tiếng Sán Dìu nghĩa là ca hát. Mỗi bài ca là một bài thơ được viết theo thể "thất ngôn tứ tuyệt". Soọng cô bắt nguồn từ chính cuộc sống bình dị, chất phác, thể hiện tâm tư, tình cảm, ước vọng của người dân lao động được ứng tác, lưu truyền trong dân gian qua nhiều thể loại như: Hát ru, hát đồng dao, hát giao duyên, hát trong đám cưới, hát chúc thọ, hát mừng nhà mới, hát chúc tết…

Mỗi thể loại soọng cô thể hiện ý nghĩa khác nhau như: Hát giao duyên được thể hiện trong lúc thanh niên nam nữ của hai (hay nhiều làng) đứng và hát với nhau vào những đêm sáng trăng, đối đáp với nhau, qua đó thể hiện tình cảm của mình qua những lời hát. Hát soọng cô trong lao động sản xuất được cất lên trong những lúc lao động, thể hiện những tâm hồn đầy lãng mạn. Hát đối đáp trong nhà là bài hát của các chàng trai hoặc của các cô gái đến nhà một người nào đó (có thể là nhà của nam hoặc nữ) thách đố hát đối đáp và nếu như chấp nhận thì cuộc hát bắt đầu và có thể kéo dài đến hết đêm. Hát chúc xuân là lời hát của những người thân, bạn bè, hàng xóm chúc tụng nhau nhân ngày tết đến, xuân về. Hát ru con là những bài hát ru mượt mà, sâu lắng, thể hiện tình cảm và ước vọng của ông bà, cha mẹ đối với đứa con bé bỏng của mình...

Như vậy, sọong cô là một làn điệu dân ca hết sức đặc sắc, phong phú diễn ra trong môi trường rộng, có tính phổ biến. Người Sán Dìu hát ở mọi nơi, mọi lúc chỉ cần có người sọong là họ đáp lại: “Ai soọng là tôi đáp lời, đám trai làng thường không đối nổi tôi đâu, soọng cô vui lắm” - bà Liêu Thị Bé, thôn Đầm Tròn, xã Bình Dân chia sẻ.

Lời ca và giai điệu của soọng cô đầy sức lan tỏa, diễn đạt tâm tư, tình cảm của người hát. Hát soọng cô không bị giới hạn bởi không gian, thời gian, hoàn cảnh cũng như môi trường diễn xướng, có thể hát một đêm hay nhiều đêm, hát trong nhà, bên bờ suối, khi đi làm nương, trong khi ru con và đi làng khác để hát vào những lúc nông nhàn.

Nội dung của soọng cô rất phong phú, thể hiện sự đa dạng và độc đáo trong văn nghệ dân gian của người Sán Dìu. Trước kia vào mỗi dịp xuân về và suốt cả tháng chạp, người Sán Dìu ngồi quanh bếp lửa với vò rượu thóc cùng nhau uống và hát cho nhau nghe. Không bài hát nào giống bài hát nào, không giọng ca nào giống nhau, tất cả thể hiện cho tâm hồn, tình cảm và khát vọng con người. Soọng cô được ví như một thứ “men say” giữa một bên là núi, một bên là những cánh đồng mênh mông và những dòng sông lặng lờ chảy êm đềm.

Theo bà Lục Thị Xìn, bà Từ Thị Mói ở xã Bình Dân thì soọng cô có hát giao duyên gắn với đời sống sinh hoạt, lao động sản xuất; hát đối đáp trong lễ hội, lễ cưới. Hát giao duyên gắn với đời sống sinh hoạt, lao động sản xuất có nội dung hát vừa để tìm hiểu, có khi để trổ tài. Nếu hát trong nhà thì phải hát theo trình tự, còn khi hát ở ngoài trời có thể ứng tác, lời ca phù hợp với hoàn cảnh cụ thể. Dù hát trong hoàn cảnh nào cũng đòi hỏi người hát phải hiểu biết, phải nhanh trí, thông minh, tài ứng khẩu, giỏi đặt lời mới cho các bài ca. Do đặc điểm hát đố đáp giao duyên theo lối ngẫu hứng, nên hát soọng cô không có nhạc đệm.

Hiện nay việc lưu giữ nét văn hóa đặc sắc của hát sọong cô chủ yếu qua sinh hoạt các câu lạc bộ trên địa bàn. Tại xã Bình Dân – nơi có trên 93% dân số là dân tộc Sán Dìu đã thành lập Câu lạc bộ hát sọong cô với 23 thành viên, đã có 3 người được công nhận “nghệ nhân dân gian”. Câu lạc bộ đang từng bước truyền dạy lại cho thế hệ sau những làn điệu, câu hát mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Để bảo tồn và phát huy giá trị của làn điệu hát sọong cô, thiết nghĩ cần khuyến khích các thế hệ trẻ sinh hoạt câu lạc bộ, đồng thời sưu tầm, dàn dựng lồng ghép các tiết mục hát sọong cô vào các chương trình biểu diễn văn hóa nghệ thuật. Đưa môn nghệ thuật này phục vụ thường xuyên đời sống tinh thần của nhân dân xã Bình Dân nói riêng và huyện Vân Đồn nói chung.

Ngô Thu Hằng (Đài TT – TH huyện Vân Đồn)