Hồ sơ khai nhận di sản thừa kế cần giấy tờ gì?

Gia đình bà Khiếu Thị Ngọc Yến thường trú tại TP. Đà Nẵng. Bố, mẹ của bà đứng tên một Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tại xã Ea Hồ, huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk. Năm 2019, mẹ bà Yến chết, không để lại di chúc. Nay gia đình bà yêu cầu công chứng thủ tục khai nhận di sản thừa kế để chuyển quyền cho bố bà đứng tên Giấy chứng nhận.

Hồ sơ khai nhận di sản thừa kế gồm: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Giấy chứng tử của mẹ và ông ngoại bà Yến, giấy khai sinh của mẹ và con cái, giấy chứng nhận đăng ký kết hôn của bố mẹ bà Yến, CMND (CCCD) của bà ngoại, bố bà và con cái, văn bản từ chối di sản thừa kế của bà ngoại và con cái.

Tuy nhiên, cán bộ công chứng tại xã Ea Hồ, huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk yêu cầu gia đình bà bổ sung bản tường trình về quan hệ nhân thân của người để lại di sản thừa kế. Gia đình bà Yến có nộp bản tường trình về quan hệ nhân thân tại UBND phường ở TP. Đà Nẵng để xác nhận, nhưng cán bộ tư pháp phường trả lời, không có thẩm quyền để xác nhận nội dung đơn (theo Công văn số 1017/STP-HCTP ngày 7/6/2016 của Sở Tư pháp TP. Đà Nẵng về việc thực hiện các quy định về đăng ký hộ tịch và công tác chứng thực).

Bà Yến hỏi, hồ sơ di sản thừa kế có cần bản tường trình về quan hệ nhân thân với người để lại di sản không? Nếu có thì cơ quan nào xác nhận cho gia đình bà bản tường trình này?

Luật sư Trần Văn Toàn, Văn phòng luật sư Khánh Hưng - Đoàn luật sư Hà Nội trả lời bà Khiếu Thị Ngọc Yến như sau:

Điều 57, Điều 58 Luật Công chứng 2014 quy định về hồ sơ công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản, khai nhận di sản thừa kế như sau:

Những người thừa kế theo pháp luật hoặc theo di chúc mà trong di chúc không xác định rõ phần di sản được hưởng của từng người thì có quyền yêu cầu công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản. Trong văn bản thỏa thuận phân chia di sản, người được hưởng di sản có thể tặng cho toàn bộ hoặc một phần di sản mà mình được hưởng cho người thừa kế khác.

Người duy nhất được hưởng di sản theo pháp luật hoặc những người cùng được hưởng di sản theo pháp luật nhưng thỏa thuận không phân chia di sản đó có quyền yêu cầu công chứng văn bản khai nhận di sản.

Trường hợp di sản là quyền sử dụng đất hoặc tài sản pháp luật quy định phải đăng ký quyền sở hữu thì trong hồ sơ yêu cầu công chứng phải có giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản của người để lại di sản đó.

Trường hợp thừa kế theo pháp luật, thì trong hồ sơ yêu cầu công chứng phải có giấy tờ chứng minh quan hệ giữa người để lại di sản và người được hưởng di sản theo quy định của pháp luật về thừa kế. Trường hợp thừa kế theo di chúc, trong hồ sơ yêu cầu công chứng phải có bản sao di chúc.

Công chứng viên phải kiểm tra để xác định người để lại di sản đúng là người có quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản và những người yêu cầu công chứng đúng là người được hưởng di sản; nếu thấy chưa rõ hoặc có căn cứ cho rằng việc để lại di sản và hưởng di sản là không đúng pháp luật thì từ chối yêu cầu công chứng hoặc theo đề nghị của người yêu cầu công chứng, công chứng viên tiến hành xác minh hoặc yêu cầu giám định.

Tổ chức hành nghề công chứng có trách nhiệm niêm yết việc thụ lý công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản, khai nhận di sản trước khi thực hiện việc công chứng.

Điều 59 Luật Công chứng quy định việc công chứng văn bản từ chối nhận di sản, hồ sơ khi yêu cầu công chứng văn bản từ chối nhận di sản như sau: 

Người thừa kế có thể yêu cầu công chứng văn bản từ chối nhận di sản. Khi yêu cầu công chứng văn bản từ chối nhận di sản, người yêu cầu công chứng phải xuất trình bản sao di chúc trong trường hợp thừa kế theo di chúc hoặc giấy tờ chứng minh quan hệ giữa người để lại di sản và người yêu cầu công chứng theo pháp luật về thừa kế; giấy chứng tử hoặc giấy tờ khác chứng minh người để lại di sản đã chết.

Trường hợp bà Khiếu Thị Ngọc Yến phản ánh, bố mẹ của bà đứng tên trên Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tại xã Ea Hồ, huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk. Ngày 31/12/2019, mẹ bà Yến chết không để lại di chúc. Nay gia đình bà yêu cầu công chứng thủ tục khai nhận di sản thừa kế của mẹ, để chuyển phần di sản của mẹ sang cho bố đứng tên, với hồ sơ bao gồm: Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đứng tên bố, mẹ; Giấy chứng tử của mẹ và ông ngoại; Giấy khai sinh của mẹ và các con; Giấy chứng nhận đăng ký kết hôn của bố, mẹ; Chứng minh nhân dân, Căn cước công dân của các con và bà ngoại;  Văn bản từ chối di sản thừa kế của các con và bà ngoại.

Theo luật sư, với các tài liệu có trong hồ sơ nêu trên, công chứng viên đủ cơ sở để xác định di sản của người chết để lại là một phần quyền sử dụng đất trong quyền sử dụng đất chung vợ chồng; những người yêu cầu công chứng là người được hưởng di sản theo pháp luật ở hàng thừa kế thứ nhất; vì vậy không cần thiết phải có văn bản tường trình về quan hệ nhân thân có xác nhận của UBND cấp xã nơi cư trú như yêu cầu của công chứng viên.

Phải niêm yết việc thụ lý công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản

Để xác định di sản là tài sản của người chết để lại, xác định quan hệ nhân thân của người để lại di sản được thông qua việc niêm yết việc thụ lý công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản, văn bản khai nhận di sản theo quy định tại Điều 18 Nghi định số 29/2015/NĐ-CP, như sau:

Việc thụ lý công chứng văn bản thỏa thuận phân chia di sản, văn bản khai nhận di sản phải được niêm yết trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày niêm yết. 

Việc niêm yết do tổ chức hành nghề công chứng thực hiện tại trụ sở của UBND cấp xã nơi thường trú cuối cùng của người để lại di sản; trường hợp không xác định được nơi thường trú cuối cùng thì niêm yết tại nơi tạm trú có thời hạn cuối cùng của người đó.

Trường hợp di sản gồm cả bất động sản và động sản hoặc di sản chỉ gồm có bất động sản thì việc niêm yết được thực hiện theo quy định tại Khoản này và tại UBND cấp xã nơi có bất động sản.

Di sản của mẹ bà Yến là quyền sử dụng đất (bất động sản) thì việc niêm yết được thực hiện tại 2 nơi là: (1) Trụ sở của UBND phường tại TP. Đà Nẵng - nơi thường trú cuối cùng của người để lại di sản; (2) Trụ sở UBND xã Ea Hồ, huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk nơi có bất động sản.

Nội dung niêm yết phải nêu rõ họ, tên của người để lại di sản; họ, tên của những người thỏa thuận phân chia hoặc khai nhận di sản thừa kế; quan hệ của những người thỏa thuận phân chia hoặc khai nhận di sản thừa kế với người để lại di sản thừa kế; danh mục di sản thừa kế. Bản niêm yết phải ghi rõ nếu có khiếu nại, tố cáo về việc bỏ sót, giấu giếm người được hưởng di sản thừa kế; bỏ sót người thừa kế; di sản thừa kế không thuộc quyền sở hữu, quyền sử dụng của người để lại di sản thì khiếu nại, tố cáo đó được gửi cho tổ chức hành nghề công chứng đã thực hiện việc niêm yết.

UBND cấp xã nơi niêm yết có trách nhiệm xác nhận việc niêm yết và bảo quản việc niêm yết trong thời hạn niêm yết

Sau 15 ngày niêm yết, không có khiếu nại, tố cáo thì tổ chức công chứng chứng nhận văn bản thỏa thuận phân chia di sản thừa kế hoặc khai nhận thừa kế.

Sau khi công chứng văn bản thừa kế, người được hưởng di sản thực hiện thủ tục đăng ký quyền tài sản tại Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thuộc Phòng Tài nguyên và Môi trường cấp huyện nơi có đất.

Trường hợp gia đình bà Yến có nộp bản tường trình về quan hệ nhân thân của người để lại di sản tại UBND phường ở TP. Đà Nẵng để yêu cầu xác nhận, công chức tư pháp phường trả lời không có thẩm quyền để xác nhận nội dung trong đơn trình bày nêu trên. Theo luật sư, công chức tư pháp phường trả lời như vậy là đúng với quy định về thẩm quyền chứng thực tại UBND cấp xã. 

Bởi theo quy định tại  Điểm b, Khoản 2, Điều 5 Nghị định số 23/2015/NĐ-CP ngày 16/2/2015 của Chính phủ về cấp bản sao từ sổ gốc, chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký và chứng thực hợp đồng, giao dịch (tình trạng còn hiệu lực) thì UBND cấp xã chỉ có thẩm quyền xác nhận chữ ký trong các giấy tờ, văn bản, không xác nhận nội dung ghi trong các giấy tờ, văn bản; việc trả lời của công chức tư pháp phường phù hợp với hướng dẫn tại Công văn số 1017/STP-HCTP ngày 7/6/2016 của Sở Tư pháp TP. Đà Nẵng về việc thực hiện các quy định về đăng ký hộ tịch và công tác chứng thực trên địa bàn TP. Đà Nẵng.