Gìn giữ di sản cho hôm nay và mai sau...

Hai mươi năm qua, kể từ khi được công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới lần 2 về giá trị địa chất, địa mạo, công tác quản lý Vịnh Hạ Long luôn được quan tâm, đảm bảo phù hợp với thực tiễn từng giai đoạn, trên nguyên tắc bảo tồn nguyên vẹn và phát huy bền vững các giá trị di sản.

Hang Sửng Sốt nằm trong số những hang động đẹp, hiện đang được khai thác phục, vụ du khách tham quan trên Vịnh Hạ Long.

Bảo tồn nguyên vẹn các giá trị địa chất, địa mạo

Tài nguyên địa chất - địa mạo Vịnh Hạ Long được biết đến với 775 hòn đảo lớn nhỏ, 49 hang động, 42 áng, 81 tùng và 193 bãi cát ven chân đảo nằm trong khu vực 434km². Hàng năm, để phục vụ công tác bảo tồn các tài nguyên địa chất - địa mạo trên Vịnh, Ban quản lý Vịnh Hạ Long đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp khác nhau.

Cụ thể, những năm gần đây đơn vị đã, đang thực hiện nhiều đề tài nghiên cứu khoa học về địa chất, địa mạo như: Đề tài cấp tỉnh “Nghiên cứu, đánh giá hiện trạng sạt lở, đổ lở và xói lở hệ thống đảo làm cơ sở cho việc quản lý, bảo tồn và khai thác hợp lý giá trị di sản phục vụ phát triển bền vững kinh tế xã hội khu vực Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long” (đã được nghiệm thu); đề tài “Nghiên cứu, đánh giá tác động của chiếu sáng nhân tạo đến sự phát triển, xâm lấn của thực vật trong hang động trên Vịnh Hạ Long; thử nghiệm xử lý và đề xuất biện pháp hiệu quả để xử lý, hạn chế ảnh hưởng của thực vật trong hang động”, đề tài “Nghiên cứu, đánh giá, xác định sức tải khu di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long phục vụ quản lý và phát triển du lịch bền vững”. Đây là cơ sở cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản một cách bền vững hơn.

Các cơ quan chức năng trong một chuyến kiểm tra, giám sát hoạt động đánh bắt thủy sản trên Vịnh Hạ Long. (Ảnh do BQL Vịnh Hạ Long cung cấp)

Cùng với đó, đơn vị đã xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số giám sát định kỳ tình trạng bảo tồn Di sản, trong đó có giá trị địa chất - địa mạo; triển khai hoạt động giám sát, đặc biệt là các đảo đá, hang động, tùng, áng và bãi cát trên Vịnh kịp thời ngăn chặn hành vi xâm hại. Tăng cường các hoạt động tuyên truyền tới cộng đồng và khách du lịch về công tác bảo vệ giá trị địa chất - địa mạo Vịnh Hạ Long. Trên Vịnh Hạ Long hiện có gần 20 hang động đang được đưa vào khai thác phục vụ du lịch, tại các hang đều đặt biển khuyến cáo, có hành lang ngăn cách lối đi, tuyên truyền trực tiếp cho khách thông qua hệ thống loa phát thanh, đội ngũ bảo vệ, thuyết minh viên, hướng dẫn viên. Có thể nói trong 20 năm qua chưa phát hiện vụ việc nào xâm hại, phá hủy các măng nhũ đá trong các hang động trên Vịnh Hạ Long.

Tuy nhiên, một số núi đá trên Vịnh Hạ Long thời gian qua đã bị sạt lở (hòn 649 năm 2013, hòn Thiên Nga năm 2016, hòn Bề Hẹn Đông năm 2019...), có những hang động, khu vực trên Vịnh đã bị đóng cửa hoặc hạn chế khách tham quan. Nói về điều này, ông Phạm Đình Huỳnh, Phó Ban thường trực BQL Vịnh Hạ Long, khẳng định: Hiện tượng sạt lở là hiện tượng tự nhiên đã, đang và sẽ còn diễn ra trong quá trình vận động địa chất của Vịnh Hạ Long. Một số hòn điển hình, có hình dạng đặc sắc như hòn Trống Mái, Con Cóc, Chó Đá, Đầu Người… đều được tạo ra bởi chính hiện tượng này. Bởi lẽ, để có một di sản thế giới như ngày nay, Vịnh Hạ Long đã phải trải qua lịch sử địa chất lâu dài gần 400 triệu năm với quá trình tích tụ các lớp đá vôi dày, nhiều lần sụt chìm và bị xâm thực bởi nước biển. Các quá trình đó đã để lại dấu ấn là rất nhiều đứt gãy, nếp uốn trong các khối đá vôi, chia cắt khối đá vôi dày hàng nghìn mét và để lại các đảo đá sót trên mặt Vịnh. Các đứt gãy này chính là nguyên nhân sạt lở, đổ lở đảo đá trên Vịnh Hạ Long. Vì vậy, đơn vị đã thực hiện nhiều nghiên cứu khoa học để đánh giá hiện trạng này, đồng thời đề xuất, thực hiện các giải pháp đảm bảo an toàn cho các hoạt động kinh tế - xã hội diễn ra trên Vịnh.

Măng nhũ đá trong hang động trên Vịnh Hạ Long được gìn giữ, bảo vệ tốt trong những năm qua. (Ảnh chụp tại hang Đầu Gỗ)

Bên cạnh đó, do yêu cầu trong công tác quản lý, bảo tồn, một số hang động như: Động Kim Quy, Thiên Long, Hoa Cương, Tam Cung, Lâu Đài… đã được đóng cửa để bảo tồn cấu trúc và các thành tạo karst trong hang động. Hiện nay, các hang động này chỉ dành cho công tác nghiên cứu khoa học, không phục vụ khách tham quan.

Phát huy bền vững giá trị di sản

Vịnh Hạ Long hiện nay không chỉ là một bảo tàng về giá trị thiên nhiên mà còn là điểm du lịch lớn nổi tiếng toàn cầu. Theo thống kê, trong 20 năm qua, Vịnh Hạ Long đã đón gần 46 triệu lượt khách tham quan, trong đó có hơn 26 triệu lượt khách nước ngoài, thu phí tham quan đạt trên 6.000 tỷ đồng.

Để có thể hài hòa giữa bài toán bảo tồn và phát triển Vịnh Hạ Long những năm qua, theo ông Huỳnh, công tác quản lý luôn phải thực hiện theo những nguyên tắc cụ thể. Trước hết là đảm bảo tuân thủ đúng Công ước quốc tế về Di sản thế giới và luật pháp Việt Nam. Hạn chế tối đa tác động của con người làm thay đổi cảnh quan và không gian tự nhiên của di sản. Xác định nhiệm vụ bảo tồn là trung tâm, xuyên suốt và lâu dài, đồng thời vừa bảo tồn, vừa phát huy giá trị Vịnh Hạ Long.

Bảo tồn để khai thác, phát huy hiệu quả các giá trị của di sản, đồng thời phát huy tốt là điều kiện để quay trở lại phục vụ cho bảo tồn tốt hơn. Vì vậy, tỉnh đã thực hiện việc di dời ngư dân sinh sống trên Vịnh Hạ Long lên bờ; chấm dứt hoàn toàn hoạt động bốc xếp, chuyển tải hàng hóa rời (clinker, xi măng, dăm gỗ) trên Vịnh; cấm các hoạt động khai thác thủy sản trong khu vực vùng lõi di sản; quy hoạch các khu vực nuôi trồng thủy sản trên Vịnh; di dời nhà máy tuyển than ra khỏi khu vực ven bờ; ban hành quy định đặc thù về quản lý tàu du lịch; tổ chức thu gom, xử lý rác thải trôi nổi và gần đây là phát động phong trào nói không với đồ nhựa dùng một lần trên Vịnh Hạ Long...

Quảng Ninh đã ban hành quy định đặc thù về quản lý tàu du lịch trên Vịnh Hạ Long.

Bên cạnh đó, việc phát huy giá trị di sản phải gắn với phát triển du lịch bền vững, có sự tham gia và hưởng lợi của cộng đồng địa phương, các tổ chức, doanh nghiệp và phải gắn kết với phát triển kinh tế biển, tạo công ăn việc làm, thu nhập ổn định cho người dân địa phương đi đôi với bảo vệ cảnh quan, môi trường sinh thái, môi trường kinh doanh du lịch, đảm bảo an toàn, an ninh trật tự, không để phát sinh tệ nạn xã hội. Vịnh Hạ Long là một không gian biển đảo rộng lớn, vì vậy việc đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ vào trong quản lý, bảo tồn di sản đảm bảo tính thực tiễn, hiệu quả cao. Cuối cùng là về nguồn lực, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản không chỉ dựa vào nguồn lực nhà nước mà còn cần huy động nguồn lực xã hội hóa từ các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân có năng lực để xây dựng các sản phẩm du lịch chất lượng cao, phục vụ phát triển du lịch bền vững trên Vịnh Hạ Long...

Phan Hằng