Làng nghề Cống Mương chuẩn bị sang xuân

Làng nghề đóng tàu thuyền vỏ gỗ Cống Mương, phường Phong Hải nằm ẩn mình trên bãi phù sa cổ trù phú, bên kia bờ sông Chanh. Giữa nhịp sống công nghiệp hối hả, làng nghề như một nét hoa văn, vừa làm sinh động thêm bức tranh cuộc sống đa sắc màu vừa giữ gìn nét tài hoa riêng của một vùng đất giàu truyền thống văn hoá, đất Quảng Yên.

Những người thợ tại cơ sở đóng tàu thuyền của ông Lê Đức Chắn, khu 8, phường Phong Hải, TX Quảng Yên đang hoàn thiện, chuẩn bị bàn giao tàu cho khách hàng trước Tết.

Cái lạnh của trời Đông đi cùng những cơn mưa phùn bất chợt, kèm theo hơi lạnh phả từng đợt từ sông Chanh khiến trời đã giá càng buốt hơn. Nhưng mặc cho giá rét đó, những người thợ làng Cống Mương đang hối hả cưa xẻ, bào, sơn... hoàn thiện các công đoạn cuối cùng để bàn giao tàu cho khách trước lúc xuân sang. Mùa xuân tới càng gần thì những bộn bề của công việc càng đè nặng lên vai những người thợ bởi theo quan niệm của người đi biển thì một con tàu không được đóng trong 2 năm, chính vì thế tất cả mọi con tàu trong làng đều phải bàn giao trong năm (trước Tết âm lịch). Trên đường dẫn chúng tôi tới lán thuyền của ông Lê Đức Chắn, khu 8, phường Phong Hải, anh Ngô Thành Lai, cán bộ UBND phường Phong Hải kể: Nghề đóng tàu thuyền vỏ gỗ ra đời từ năm 1434 khi mà 17 vị Tiên Công quai đê lấn biển, lập nên đảo Hà Nam trù phú ngày hôm nay. Những con tàu, con thuyền trong làng đã từng đánh Đông, dẹp Bắc. Cho đến sau này, trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, người thợ đóng thuyền tàu Hà Nam lại đóng các con tàu chở lương thực thực phẩm,vũ khí, cán bộ, chi viện cho chiến trường. Hàng năm, vào ngày 10-2 và 10-8 âm lịch con cháu trong làng mở lễ hội, dâng hương tại bia đá Tổ nghề. Lễ hội không chỉ là dịp để tưởng nhớ tới các vị Tiên Công mà còn là dịp để các thợ trong làng thi tay nghề. Bậc của người thợ sẽ quyết định mức lương được hưởng.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nghề đóng tàu vẫn còn tồn tại và phát triển theo xu thế bền vững. Hiện nay, toàn phường có 146 hộ tham gia làm nghề sửa chữa và đóng mới tàu thuyền vỏ gỗ vận tải thuỷ từ 50-1.000CV. Nghề đóng tàu đã cải thiện đời sống người dân, góp phần xoá đói giảm nghèo. Bởi những người trong hàng thợ có lương 6-8 triệu đồng/người/tháng. Không chỉ dừng lại ở đó, một số hộ trong làng còn sản xuất các mô hình thuyền nan, thuyền gỗ làm các sản phẩm lưu niệm. Các sản phẩm này bước đầu đã gây được ấn tượng với khách du lịch trong và ngoài nước.

Tới lán thuyền của ông Chắn dù đã gần 12 giờ trưa, 30 lao động đóng tàu từ già đến trẻ tại lán thuyền của ông vẫn đang tích cực, say sưa, hối hả làm việc. Lán đang sửa chữa 5 con tàu gỗ và đang vào lườn đóng mới hai con tàu. Ven bờ sông Chanh có 12 lán đóng tàu thuyền với hàng trăm thợ thuyền đang sửa chữa và đóng mới hàng trăm tàu, thuyền. Những tiếng khoan, tiếng búa, tiếng người nói sôi động cả làng nghề. Mặc dù đã hẹn từ trước song phải tranh thủ lúc nghỉ trưa ngắn ngủi, chúng tôi mới gặp được ông Chắn. Đã bước sang tuổi 65 nhưng cái tinh nhanh của một người thợ vẫn hiện rõ trong từng cử chỉ của ông. Dẫn chúng tôi đi thăm lán thuyền của mình, đến chỗ đang ghép lườn hai con tàu đóng mới, ông Chắn chỉ con ván nằm giữa lườn tàu và gọi là con ván cái. Chọn con ván cái phải rất kỹ, thường là gỗ táu, hoặc xăng lẻ, gỗ phải già, không có sâu, hà, không có khoáy hầu, nếu có khoáy hầu, con tàu hoặc con thuyền đó sẽ “phản chủ”, khó điều khiển con thuyền… Ông say sưa nói: Cái cốt lõi làm ra một con tàu, thuyền chắc chắn, chạy đằm và nhẹ là ở ván thuyền, bộ khung xương thuyền và kỹ thuật đóng thuyền của người thợ. Thang thuyền thì có thang ngang, dừng, tài bàn; thang dọc thì có cong song tử, con trạch; cong thuyền thì có cong lườn, cong mạn. Người xưa ghép ván đóng thuyền bằng dây mây chứ không dùng đinh. Người thợ dùng khoan tre khoan lỗ ở mặt trong của các tấm ván, rồi dùng dây mây đã tuốt lấy cật, hong gác bếp, ngâm nước vôi cho mềm rồi luồn qua các lỗ khoan thít dây mây và dùng nêm ghép chặt các mảnh ván lại với nhau. Cứ như thế ghép lườn thuyền, mạn thuyền. Cạo vỏ cây sắn làm phoi sảm mạch ván. Lấy vỏ con hà cồn dưới sông Chanh nung lửa tán nhỏ thành vôi, sau đó dùng dầu trẩu trộn với bột vôi hà, dùng chày gỗ giã nhuyễn thành vôi hà để chít vào các mạch ván thuyền. Khi hạ thuỷ phoi sảm trương lên bít kín mạch ván, vôi hà ăn vào gỗ và cứng như đá, nước không thể ngấm vào trong thuyền… 

Bây giờ, người ta chủ yếu đóng tàu gỗ gắn máy thuỷ nhưng người làng vẫn giữ kỹ thuật và những kiêng kỵ truyền thống của nghề đóng thuyền ba vát để đóng những con tàu mới, nên các con tàu rất chắc chắn và chạy nhanh, chịu được sóng gió. Cũng kích thước và khối lượng gỗ như thế, áp dụng kỹ thuật đóng thuyền truyền thống ở đây, lườn tàu được làm đáy bằng, chỉ mòi phần mũi tàu, con tàu chạy sẽ đằm hơn trên sóng biển và có sức chở nhiều hơn, phù hợp với nhu cầu của người dân... Những con tàu của thợ làng Cống Mương đóng cẩn trọng, chắc chắn, bởi họ cho rằng con thuyền quyết định sinh mạng của con người. Đối với mỗi bậc cao niên trong làng, truyền dạy nghề không chỉ là dạy kỹ thuật đóng tàu, bí quyết làm nghề... mà còn dạy cả nhân cách làm người. Có lẽ, chính vì vậy mà thương hiệu tàu thuyền Cống Mương vẫn tồn tại vững bền cùng thời gian. 

Chia tay với làng nghề khi trời đã về chiều, những ánh điện từ mỗi ngôi nhà đã được thắp sáng song những tiếng máy cưa, hoà lẫn với tiếng đục đẽo, bào... vẫn chưa ngớt. Dường như, mỗi người thợ đang chạy đua với thời gian để kịp hoàn thành những con tàu cho khách hàng trước lúc xuân về. Mùa xuân mới về mang theo hy vọng rằng sẽ đưa đến những cơ hội mới cho làng nghề Cống Mương này.

Cao Quỳnh