Mùa hạ moong ở mỏ lộ thiên Cọc 6

Công ty CP Than Cọc Sáu là một trong những mỏ lâu đời và xuống sâu nhất của Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam. Đó vừa là niềm tự hào mà cũng là thách thức lớn trong chặng đường hình thành và phát triển của đơn vị 60 năm qua.

Thăm moong sâu -300 

Dịp cuối năm, khi cái rét ngọt đi qua, nắng ấm dần, chúng tôi có dịp về thăm mỏ than Cọc 6, mỏ lộ thiên lâu đời, sâu nhất Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam. Những ngày này, không khí trong Công ty dường như rộn ràng xen chút phấn chấn khi đơn vị vừa hoàn thành kế hoạch điều chỉnh được giao sau 1 năm đầy khó khăn.

Sự tò mò về khai trường của mỏ sâu nhất ngành Than thôi thúc chúng tôi lên xe xuống thăm moong sâu. Từ văn phòng Công ty, chiếc xe bán tải được bác tài giàu kinh nghiệm trên 20 năm lái xe, đưa chúng tôi lên khai trường. Chỉ chừng 15 phút sau, moong Cọc 6 hiện ra như một chiếc phễu khổng lồ, hình xoáy ốc với các mảng màu vàng và đen của đất đá và than xen lẫn. Những tưởng đã hoàn thành kế hoạch, khai trường sẽ có “khoảng lặng”… ngơi nghỉ. Nhưng không, nhìn từ đỉnh moong vẫn thấy những dòng xe nối đuôi nhau xuống đáy moong hun hút, như đàn kiến chăm chỉ đưa đất đá theo những cung đường vòng lên tới mặt đất.

Dẫn chúng tôi xuống vỉa chính, anh Nguyễn Văn Ninh, Trưởng Phòng Kỹ thuật mỏ (KTM) vui vẻ bảo: “Đi mỏ thời điểm này đẹp nhất. Độ ẩm vừa phải, không khí ẩm ít bụi, đường lúc nào cũng nhẵn, mịn, chứ không lầy lội như mùa mưa. Dù đã hoàn thành kế hoạch nhưng đây lại là thời điểm bận rộn, khẩn trương nhất, tranh thủ thời tiết thuận lợi, đẩy mạnh sản xuất, đặc biệt đẩy nhanh tiến độ hạ moong cho kế hoạch sản xuất năm sau”.

Hoá ra, chúng tôi khá may mắn khi được chứng kiến tận mắt mùa hạ moong nơi đây. Khai trường Cọc 6 chỉ chừng hơn 4km2, không rộng so với các mỏ than lộ thiên. Đi nhiều mỏ lộ thiên, nhưng có lẽ đây là lần đầu tiên tôi được chứng kiến một khai trường sâu hun hút, một cung đường trôn ốc dài, ngoạn mục như vậy. 

Hạ moong như Ninh nói, tôi hiểu đó là quá trình bơm nước, xử lý bùn… để nền moong sạch, phục vụ cho việc mở vỉa khai thác than. Với đặc thù khai mỏ lộ thiên như Cọc 6 chỉ có thể khai thác 7-8 tháng/năm thôi, nên việc hạ moong phải tính toán làm sớm để có thể ra than thuận lợi.

Chiếc bán tải chầm chậm đưa chúng tôi xuống sâu hơn. Khác những cung đường đẹp như tranh từ đỉnh nhìn xuống, đường đi dần dốc, nhiều đoạn cua gấp khúc, từng đoàn xe HD, Volvo hàng chục tấn, lốp cao chừng 2m, to và chắc như trái núi lặc lè, nối đuôi nhau lên dốc. “Mỏ càng xuống sâu càng khó hơn. Cung đường vận chuyển càng dài, cung đường vận chuyển đất đá lên mức dương đổ thải cũng chừng 4-5km rồi” - Ninh vừa chỉ tay vừa bảo.

Dưới đáy mỏ đang vào ca 1, hàng đoàn xe chạy ngược xuôi. Trên tầng cao, các thiết bị mỏ, máy khoan, máy xúc đang hoạt động nhộn nhịp. Từng tốp thợ quan trắc, đo vẽ. Tiếng máy mỏ sôi réo, tiếng động cơ ô tô gầm rú xen với tiếng xe gạt, tiếng động cơ nước… Phía xa, từng thiết bị vận chuyển ống lắp đặt để bơm nước qua đường phục vụ tháo khô vỉa. Tất cả tất bật, sôi động, khác hẳn vẻ tĩnh lặng từ phía trên.

Rời công trường ồn ào, anh Ninh đưa chúng tôi đi lên, dừng ở trạm quan sát mức chừng -200m. Nói là trạm nhưng đó là một bãi đất trống, phẳng, có hàng rào chắc, cách moong chỉ chừng 50-70m. Từ đây, theo tay Ninh chỉ ra phía Nam của moong, nơi một vỉa than sẫm màu đã lộ. Ninh nói: Thành quả đó có được nhờ việc hạ moong từ mùa trước, nỗ lực xử lý bùn, bơm trên 8 triệu m3 nước, rút cạn lượng nước khổng lồ ngập sát mép chân anh em mình đang đứng. 

Mùa hạ mong mới - hành trình xuống sâu để chinh phục đỉnh cao

Những thập kỷ trước, than Cọc 6 là một trong những "cánh chim đầu đàn" trong khai thác lộ thiên, tiêu biểu với năng suất cao. Được thành lập từ những năm 1960, trải qua hành trình hơn 60 năm, các thế hệ cán bộ, thợ mỏ Cọc 6 đã có những dấu son huy hoàng. Họ đã bốc xúc hàng trăm triệu m3 đất đá, khai thác gần 100 triệu tấn than. Trong thời kỳ đất nước còn chia cắt, họ đã làm 380 trận địa, mở được gần 20km đường giao thông hào để phục vụ sản xuất và chiến đấu; tổ chức chiến đấu 109 trận và đã bắn rơi 1 máy bay A4D của Mỹ. Chính vì thế, Than Cọc 6 từng được Bác Hồ tuyên dương và viết thư khen ngợi năm 1968.

Cho tới những năm 2013, mỏ đã khai thác xuống độ sâu chừng -135 m so với mực nước biển. Mùa hạ moong 2019-2020, độ sâu đã đạt trên -280m, tiệm cận mức khai thác cho phép. Với “tuổi đời” hơn 60 năm, than Cọc 6 càng ngày càng xuống sâu, diện khai thác ngày càng hẹp, tài nguyên ngày càng giảm đồng nghĩa với việc khai thác ngày càng khó, cần đầu tư và sáng tạo nhiều hơn.

Quả thật, thăm moong sâu chúng tôi mới hiểu những khó khăn thách thức từ khai thác ở độ sâu kỷ lục. Ngoài các yếu tố kỹ thuật, khai mỏ lộ thiên phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết. Tôi chợt nhớ câu chuyện trên hình trình xuống moong, Ninh kể: Những năm gần đây diễn biến thời tiết thất thường, khiến việc khai thác than bị ảnh hưởng khá lớn. Năm 2020 là điển hình, khi tới tận tháng 9, 10, thời điểm thường niên đã triển khai hạ moong ra than, thì trời vẫn mưa rất lớn, đặc biệt trận mưa ngày 24/9 đạt 300mm trong vòng 3h, bằng lượng mưa kỷ lục năm 2015. Điều này, đã khiến đáy moong ngập trắng nước, hoàn toàn không có đường xuống. Kế hoạch hạ moong ra than bị ảnh hưởng nghiêm trọng”.

Vì thế, than Cọc 6 đã phải huy động 4 tuyến bơm chạy hết tốc lực dung lượng 1.200m3/h trong 24/24h. Đồng thời huy động các trạm bơm công suất lớn 800-1.400m3/h, bơm bùn 1.400m3/h…để bơm cưỡng bức tiêu thoát nước dưới lòng moong. Để thực hiện tốt việc này, các kỹ sư mỏ đã phải tính toán việc đào tổng số 21 hố bơm dịch chuyển liên tục tại các vị trí hợp lý nhằm tạo diện xúc bùn song song. Đây là các hố bơm trung chuyển bùn, nước bởi không có một thiết bị nào có thể bơm thẳng lên mặt bằng dương để thoát nước.

Xuống đáy moong, Ninh chỉ cho chúng tôi khối bùn trung tâm đáy mỏ, rộng hàng trăm m2, sâu chừng 50m: Khâu khó khăn lớn nhất chính là vận chuyện khối lượng bùn loãng khổng lồ này. Đây là vấn đề thuộc hạng nan giải bậc nhất khi xuống sâu trong khai mỏ lộ thiên. Đáy mỏ càng ngày càng sâu, lượng nước mưa, nước ngầm càng lớn, đáy moong đồng thời cũng là điểm chứa bùn rửa trôi từ các vách tầng.

Ngoài giải pháp bơm, để giải quyết bùn loãng, các kỹ sư mỏ đã tạo những hố chứa bùn trung gian ở các độ cao khác nhau làm điểm trung chuyển để xử lý. Việc vận chuyển bùn lỏng, nhão bằng xe không khả thi và rất mất an toàn dù có các thiết bị, xe máy hiện đại. Thế nhưng không dọn bùn, làm sạch đáy mỏ thì không thể mở vỉa ra than được. 

Vì thế, các kỹ sư mỏ Cọc 6 đã nghĩ ra phương án thi công các tuyến đê ngăn bùn chia làm nhiều ngăn, xử lý từng ngăn, rồi trộn bùn với đất đá, phơi khô sau đó mới vận chuyển lên trên. Nhờ cách làm này mà các khối bùn vừa được xử lý triệt để, tạo mặt bằng thoáng ở đáy mỏ để khai thác than vừa vận chuyển được đất đá lên trên.

Chia sẻ về nỗ lực khi xuống sâu, kỹ sư Nguyễn Văn Thuấn, Giám đốc Công ty, bộc bạch: Thời gian qua, Công ty đã đầu tư các thiết bị xe máy lớn để tăng năng suất, đẩy nhanh tiến độ khai thác như các máy xúc PC có gầu 12m3, xe trọng tải lớn từ trên 40-90 tấn… Đồng thời, chúng tôi cũng đầu tư hàng chục tỷ đồng cho nhiều hạng mục, thiết bị máy móc bảo vệ môi trường, đảm bảo môi trường làm việc cho người lao động, hướng tới phát triển bền vững. Nhưng có lẽ điều động viên chúng tôi bao năm qua là các thế hệ công nhân, cán bộ kỹ thuật "cha truyền con nối", gắn bó với mỏ bằng niềm tự hào, năng động, giàu sức sáng tạo đã giúp chúng tôi vượt qua nhiều khó khăn tưởng chừng như không thể. 

Rời Cọc 6, còn nhớ trong câu chuyện với anh Phạm Việt Thắng, Chánh văn phòng Công ty, thế hệ thứ 3 trong gia đình làm ở mỏ Cọc 6, anh bảo: Theo đánh giá của các chuyên gia thì trên thế giới, những mỏ lộ thiên như Cọc Sáu không còn nhiều. Có lẽ vì đáy lòng chảo này vẫn còn tiềm năng khai thác nên những người công nhân ở Cọc Sáu kiên trì, sáng tạo khai thác. Dù còn nhiều khó khăn, thách thức khi xuống sâu nhưng bằng việc phát huy sức mạnh nội lực, sáng tạo, sự quan tâm của Tập đoàn, than Cọc 6 nay đã xuống sâu tiệm cận mức -300. Kết quả ngày hôm nay là minh chứng cho câu thường nói của cán bộ, công nhân nơi đây: “Còn than, Cọc Sáu còn xuống sâu..."