Nguy cơ tổn hại sức khỏe tinh thần do dùng nhiều nước tăng lực ở trẻ em và thanh thiếu niên

Nước tăng lực là một trong những loại đồ uống được nhiều người yêu thích, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên, khi trẻ cần tỉnh táo, tập trung như học tập, ôn thi hoặc chơi thể thao.

Nước tăng lực là đồ uống không có cồn, chứa lượng caffeine, đường cao và các chất kích thích như taurine, nhân sâm, guarana. Chúng có thể phù hợp với người lớn trong một vài thời điểm.

Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu lớn chỉ ra sự kết hợp giữa lượng caffeine và đường cao trong sản phẩm có thể gây hại cho thể chất và tinh thần của trẻ em và thanh thiếu niên.

Trên tạp chí Public Health tháng 2-2024 vừa qua, các nhà nghiên cứu tại Đại học Newcastle và Đại học Teesside (Anh) xem xét dữ liệu của 57 nghiên cứu từ năm 2016 - 2022; với 1,2 triệu thanh thiếu niên từ 9 - 21 tuổi từ hơn 20 quốc gia.

Kết quả cho thấy nam giới tiêu thụ nước tăng lực nhiều hơn nữ giới. Những người thường xuyên sử dụng có chỉ số khối cơ thể (BMI) tăng cao, nhịp tim bất thường và huyết áp cao hơn so với người không sử dụng.

Người trẻ uống nước tăng lực quá mức, nhiều khả năng có sức khỏe tinh thần kém hơn như mắc chứng lo âu, trầm cảm, tâm lý đau khổ, hoảng sợ hay các triệu chứng rối loạn tăng động, giảm chú ý ở trẻ em hoặc có chất lượng giấc ngủ kém hơn.

Đáng chú ý, những thanh thiếu niên thường uống rượu pha với nước tăng lực còn có điểm học tập kém, có hành vi lái xe khi say xỉn và có nguy cơ sử dụng ma túy cao hơn so với những người chỉ uống nước tăng lực.

Nghiên cứu trên không nêu tên bất kỳ thương hiệu nào và quá trình đánh giá chỉ mang tính chất quan sát nên không kết luận chính xác rằng nước tăng lực là nguyên nhân trực tiếp gây ra các vấn đề sức khỏe trên.

Tuy nhiên, nó bổ sung bằng chứng cho thấy rất nhiều tác hại tiềm tàng của loại đồ uống này đối với sức khỏe của giới trẻ hiện nay và các nhà nghiên cứu cho rằng sự kết hợp giữa lượng caffeine và đường cao có thể gây ra các tác hại trên.

1. Thoái hóa thần kinh và lão hóa não

Theo một nghiên cứu năm 2020 trên trang Cell Biology, nước tăng lực chứa caffeine nguy cơ gây ra những thay đổi thoái hóa thần kinh ở vùng hải mã - vùng não chịu trách nhiệm về trí nhớ dài hạn.

Lượng đường cao làm tăng nguy cơ kháng Insulin. Tình trạng này ngăn cản các tế bào khắp cơ thể, bao gồm cả tế bào não hấp thu đầy đủ glucose - nguyên liệu chính tạo năng lượng cho các tế bào não. Lâu ngày sẽ góp phần gây thoái hóa thần kinh và đẩy nhanh quá trình lão hóa não.

2. Tăng động, giảm chú ý

Thuốc nhuộm thực phẩm như thuốc nhuộm đỏ 40, còn được gọi là Allura Red AC, thường thấy trong đồ uống tăng lực và thể thao, đồng thời chúng có thể làm giảm sự hấp thu các khoáng chất như kẽm và sắt cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển.

Mặt khác, một số nghiên cứu cho thấy dùng nhiều chất tạo màu thực phẩm nhân tạo có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng rối loạn tăng động, giảm chú ý ở trẻ em.

3. Động kinh, co giật

Ngày càng nhiều lo ngại về mối liên hệ giữa nước tăng lực và tình trạng co giật gia tăng. Theo một bài báo đánh giá dinh dưỡng hồi tháng 5-2023 trên trang Nutrients cho biết caffeine trong nước tăng lực thúc đẩy giải phóng các chất dẫn truyền kích thích và giảm khả năng của các chất dẫn truyền ức chế, do đó làm giảm ngưỡng cơn co giật.

Các cơn động kinh dừng lại khi mọi người hạn chế uống nước tăng lực.

4. Lo lắng, căng thẳng

Nước tăng lực có thể làm tăng mức độ catecholamine, chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến phản ứng căng thẳng của cơ thể. Sự tăng đột biến của các hóa chất này làm tăng nhịp tim và lưu lượng máu, gây ra phản ứng lo lắng cho cơ thể.

Ngoài ra, caffeine và các thành phần kích thích khác trong nước tăng lực thúc đẩy tuyến thượng thận giải phóng quá nhiều hormone gây căng thẳng cortisol.

Theo thời gian, điều này có thể làm tuyến thượng thận hoạt động quá sức, có khả năng dẫn đến tình trạng suy tuyến thượng thận, mệt mỏi và suy giảm phản ứng với căng thẳng.

Dùng bao nhiêu là an toàn?

Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến cáo không nên dùng caffeine cho trẻ dưới 12 tuổi. Trẻ từ 12 - 18 tuổi không nên tiêu thụ quá 100mg caffeine trong một ngày, tương đương với lượng caffeine có trong một tách cà phê tiêu chuẩn.

Để dễ so sánh, trang Daily Mail (Anh) cho biết lượng caffeine trong nước tăng lực thay đổi từ 50 - 505mg tùy thuộc vào mỗi dung tích so với 90mg trong 250ml cà phê; 50mg trong 250ml trà và 34mg trong 500ml cola.

Các đồ uống tăng lực hiện có trên thị trường có thể chứa 150mg caffeine và 21 thìa cà phê đường, dễ khiến người dùng bị tăng cân và béo phì nếu tiêu thụ thường xuyên. Do vậy, mỗi phụ huynh cần kiểm tra lượng caffeine có trên nhãn mác sản phẩm trước khi dùng.

Những thói quen làm tăng sự nguy hại của nước tăng lực:

Trộn nước tăng lực với rượu có thể gây nguy hiểm hơn.

Uống nước tăng lực khi đói bụng có thể khiến tác dụng phụ tồi tệ hơn.

Uống nước tăng lực thay thế bữa ăn.

Các lựa chọn thay thế lành mạnh hơn

Các lựa chọn thay thế lành mạnh hơn có thể cung cấp năng lượng bền vững và giảm thiểu rủi ro, ví dụ như sử dụng nước ép trái cây hoặc trà thảo dược.

Ngoài ra, tốt hơn đồ uống là hoạt động thể chất như đi bộ, được chứng minh làm giảm căng thẳng, tăng mức năng lượng và hỗ trợ sức khỏe não bộ, đặc biệt ở trẻ em có lối sống ít vận động.