Những địa danh mang dấu ấn văn hóa

Quảng Ninh đang sở hữu kho tàng địa danh với hàng vạn mục từ. Mỗi địa danh lại hàm chứa trong mình những giá trị lịch sử, văn hóa rất riêng.

Đình Làng Dạ ở Ba Chẽ được nhân dân xây dựng giữa vùng đồng bào dân tộc là hiện tượng văn hóa độc đáo.

Ông Nguyễn Văn Ái, Trung tâm Từ điển bách khoa quân sự (Bộ Quốc phòng) đồng tác giả của công trình “Địa danh Quảng Ninh xưa và nay”, cho biết: Địa danh ngoài việc định danh sự vật còn có chức năng cá thể hóa đối tượng và trở thành một bộ phận không thể tách rời của cuộc sống xã hội. Mỗi địa danh ra đời trong một hoàn cảnh xã hội và lịch sử nhất định nên nó phản ánh nhiều mặt khung cảnh xã hội ở xung quanh. Trong hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, những biến cố về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, ngôn ngữ đã được lưu giữ trong địa danh. Vì thế, có người cho rằng địa danh là "đài kỷ niệm”, là “tấm bia bằng ngôn ngữ” độc đáo về thời đại của mình.

Nghiên cứu địa danh ở cũng sẽ phần nào giải mã được tính đa dạng và thống nhất của văn hóa Quảng Ninh trong mối quan hệ giao lưu tiếp xúc với các tộc người Bách Việt, văn hoá của các dân tộc thiểu số ở Quảng Ninh, văn hóa Trung Hoa, văn hoá Pháp và phương Tây. Đồng quan điểm này, Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, Phó Chủ tịch Hội VNDG Việt Nam, nhìn nhận: Qua nghiên cứu, sưu tầm các địa danh ở Quảng Ninh, nhóm tác giả nhận thấy địa danh không chỉ đơn thuần là cái tên được đặt ra để biểu thị một vùng đất mà còn có ý nghĩa khái quát hơn, thiêng liên hơn. Mỗi địa danh thường phản ánh một đặc điểm nào đó về địa bàn. Và địa danh ở Quảng Ninh cũng phản ánh được những giá trị hiện thực của nó bao gồm các mặt về lịch sử, địa lý, kinh tế, văn hóa, ngôn ngữ…

Từ ngữ cổ, từ ngữ lịch sử vẫn còn được bảo lưu qua địa danh ở Quảng Ninh, tuy chiếm số lượng không nhiều nhưng thể hiện tính lịch sử, văn hóa cao. Nhìn chung, địa danh ở Quảng Ninh là sự kết tinh của ngôn ngữ và văn hóa, của cái trừu tượng và cái cụ thể. Đa dạng, phức tạp bởi nhiều tên gọi có nguồn gốc khác nhau, chính vì vậy đã làm cho địa danh ở Quảng Ninh sinh động, phong phú. Giá trị phản ánh hiện thực của địa danh không chỉ có ý nghĩa đối với người Quảng Ninh mà còn có ý nghĩa đối với những ai quan tâm đến các mặt văn hóa, lịch sử, ngôn ngữ của địa danh nói chung.

Trên địa bàn thành phố Hạ Long có nhiều địa danh gốc Pháp thể hiện sự giao thoa ngôn ngữ và văn hóa.

Quảng Ninh là địa bàn chung sống đoàn kết của 22 dân tộc anh em. Vì thế, ở Quảng Ninh tồn tại hàng trăm địa danh gắn với đặc trưng các vùng đồng bào dân tộc như: Nà, Khau, Voòng. Những địa danh này xuất hiện ở vùng bán sơn địa, vùng đồng bằng ven biển không hề có. 

Phương thức định danh và cấu tạo từ, địa danh ở Quảng Ninh phần nào phản ánh đặc trưng và sự phát triển của tiếng Việt. Điều này thể hiện qua số lượng từ ngữ phong phú, đa dạng bởi quá trình sử dụng những từ ngữ sẵn có trong tiếng Việt, vay mượn có chọn lọc các ngôn ngữ bản địa và nước ngoài, sáng tạo bằng cách kết hợp nhiều yếu tố với nhau. Nhiều địa danh cũng bị Pháp hóa, Hán hóa theo lối phiên âm, dịch nghĩa… Những tên gọi đã được Việt hóa này là nguồn tư liệu có giá trị đối với việc nghiên cứu quá trình tiếp xúc giữa tiếng nước ngoài, tiếng dân tộc thiểu số với tiếng Việt trong lịch sử. Qua đặc điểm phản ánh hiện thực và nguồn gốc, ý nghĩa của một số địa danh, ta thấy tính dân gian, dân tộc được thể hiện khá rõ nét trong hàng loạt các tên gọi ở Quảng Ninh.

Phạm Học[links()]