Nơi Binh đoàn Than xuất quân

Địa điểm được công nhận là di tích lưu niệm Binh đoàn Than xuất quân được xác định nằm trên địa bàn phường Hồng Gai (TP Hạ Long), dài từ Trung tâm Văn hoá Điện ảnh Quảng Ninh đến hết Bến phà Bãi Cháy cũ. Đây không chỉ là sự ghi nhận những đóng góp của các chiến sĩ Binh đoàn Than, mà còn tạo thêm cho TP Hạ Long một di tích, một điểm đến có ý nghĩa lịch sử và nhân văn sâu sắc.

Sân Cây Tháp - địa điểm được chọn đặt bia lưu niệm Binh đoàn Than xuất quân.

Ngược dòng lịch sử, vào tháng 7-1967, thực hiện sự chỉ đạo của Trung ương, Tỉnh ủy Quảng Ninh và ngành Than đã quyết định tuyển chọn thanh niên là thợ mỏ lên đường nhập ngũ. Sau đó, tỉnh và ngành Than đã thành lập 3 tiểu đoàn: Tiểu đoàn 385, Tiểu đoàn 386 và Tiểu đoàn 9. Khoảng 2.000 thợ mỏ và con em các dân tộc Quảng Ninh thuộc 3 tiểu đoàn này đã tạm gác tay máy, tay búa lên đường vào Nam chiến đấu vào cuối tháng 7-1967.

Tuy nhiên, vì 3 tiểu đoàn nói trên không xuất quân cùng lúc và vì điều kiện chiến tranh cũng không có buổi mít tinh hoành tráng, nên địa điểm xuất quân của Binh đoàn Than đã không được thống nhất. Vì thế cuối tháng 5-2016, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam và Sở Văn hoá, Thể thao Quảng Ninh đã tổ chức tọa đàm tại TP Hạ Long nhằm xác định lại địa điểm này. Tại buổi tọa đàm, các nhân chứng lịch sử và đại diện các cơ quan liên quan và các nhà nghiên cứu đã thảo luận để xác định chính xác địa điểm xuất quân của Binh đoàn Than vào ngày 27 và 30-7-1967. Có ý kiến cho rằng địa điểm tập trung của Binh đoàn Than trước khi xuất quân là bến phà Bãi Cháy cũ phía bên Hòn Gai.

Ông Bùi Duy Thinh, nguyên Trưởng Ban Liên lạc Binh đoàn Than, hiện sống ở phường Cao Thắng (TP Hạ Long), cho biết: Chiến sĩ Binh đoàn Than mặc quần áo thợ mỏ ngồi suốt từ bến phà về đến tận chỗ Công ty Xổ số kiến thiết tỉnh bây giờ. Lúc đó anh em chưa được phát quần áo quân phục và cũng không hề có sân khấu để tổ chức một cuộc mít tinh hoành tráng, do lúc đó máy bay Mỹ đánh phá miền Bắc ác liệt. Mỗi người được đại diện Hội Phụ nữ tỉnh tặng một chiếc khăn và một chiếc bút máy.

Còn cụ Nguyễn Ngọc Đàm, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh - người đặt tên cho 3 tiểu đoàn nói trên là Binh đoàn Than, kể: Buổi mít tinh đó diễn ra trong khí thế sôi sục lên đường ra tiền tuyến với sự tham gia của nhiều đơn vị, cơ quan, đoàn thể, bà con nhân dân, thân nhân chiến sĩ đến tiễn đưa. Mặc dù chiến sĩ ta lên đường chưa có quân phục, mỗi người một kiểu quần áo... nhưng khí thế vẫn rất hùng tráng. Ai nấy đều rất hăng hái, vững tin vào ngày chiến thắng trở về. Theo cụ Đàm, địa điểm đặt bia lưu niệm tốt nhất là khu vực sân rạp Bạch Đằng (TP Hạ Long). Công trình kỷ niệm nơi Binh đoàn Than xuất quân sẽ là địa điểm tốt góp phần tri ân những người lính năm xưa, đồng thời giáo dục truyền thống lịch sử cho thế hệ trẻ.

Các nhân chứng đã thống nhất xác định địa điểm Binh đoàn Than xuất quân nằm trên địa bàn phường Hồng Gai (TP Hạ Long), dài từ Trung tâm Văn hoá Điện ảnh Quảng Ninh đến hết Bến phà Bãi Cháy cũ (bên phía Hòn Gai). Tại đây, lễ xuất quân đã diễn ra nhanh gọn, đơn giản nhưng rất trang trọng. Địa điểm ấy ghi dấu một sự kiện quan trọng với tỉnh Quảng Ninh và với ngành Than, với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước có ý nghĩa cả về chính trị lẫn quân sự.

Ngày 16-1-2017, UBND tỉnh đã có quyết định công nhận Di tích lịch sử lưu niệm sự kiện thành lập Binh đoàn Than là di tích lịch sử cấp tỉnh. Được biết tới đây, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam sẽ đặt bia lưu niệm tại địa điểm sân Bạch Đằng, phía trước của Trung tâm Văn hóa Điện ảnh Quảng Ninh.

Huỳnh Đăng