Suy giảm chất lượng rừng đầu nguồn tại các hồ thủy lợi

Rừng đầu nguồn có vai trò quan trọng trong điều hòa nguồn nước tại các hồ, đập, sông suối, nó trở thành “lá chắn” quan trọng hạn chế lũ quét, sạt lở, rửa trôi… Tuy nhiên thời gian gần đây, rừng đầu nguồn tại một số hồ thủy lợi trên địa bàn tỉnh chưa phát huy hết vai trò, chức năng, nhất là khả năng sinh thủy và dự trữ nguồn nước…

[links()]

Với trên 1.000ha diện tích rừng trồng và đất trống, hiện nay, khả năng sinh thủy của hồ Bến Châu, xã Bình Khê (TX Đông Triều) bị giảm đáng kể nhất là vào mùa khô hạn.

Giữa năm 2017, trên địa bàn tỉnh xảy ra tình trạng nhiều hồ thủy lợi bị “treo” dưới mực nước chết làm ảnh hưởng đến đời sống dân sinh của các hộ dân. Điển hình như cuối tháng 5/2017, nhiều người dân ở huyện Vân Đồn đã chứng kiến lần đầu tiên kể từ khi hồ Mắt Rồng đi vào hoạt động bị rơi vào tình trạng cạn trơ đáy. Thời điểm đó, nắng nóng kéo dài, lượng mưa ít, nhu cầu dùng nước tăng đột biến, trong khi nước dự trữ trong hồ không đáp ứng đủ nhu cầu dẫn tới thiếu nước sinh hoạt cục bộ. Để khắc phục tình trạng này, Công ty CP Nước sạch Quảng Ninh đã bổ sung nước từ TP Cẩm Phả cho huyện Vân Đồn và đưa nước thô từ hồ Khe Mai, xã Đài Xuyên về khu Cái Rồng xử lý. Theo các nhà chuyên môn đánh giá nguyên nhân dẫn đến việc nguồn nước tại hồ bị suy giảm do thời tiết có diễn biến tiêu cực, mưa muộn. Đặc biệt do chất lượng rừng đầu nguồn tại hồ Mắt Rồng kém, nghèo thảm thực vật, tán lá và độ che phủ rừng thấp làm hạn chế khả năng sinh thủy, tái tạo nguồn nước trong hồ. Được biết, hiện nay, hồ Mắt Rồng có 22ha rừng đầu nguồn (rừng tự nhiên chiếm 20,4ha; 1,6ha diện tích đất trống).

Theo thống kê của Sở NN&PTNT, trên địa bàn tỉnh hiện có 179 hồ chứa nước lớn nhỏ với tổng dung tích hơn 300 triệu m3. Trong đó có 152 hồ chứa nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, còn lại 27 hồ chứa cấp nước đa năng. Bên cạnh hồ Mắt Rồng, cùng thời điểm đó, một số hồ khác như: Cao Vân (Cẩm Phả), Khe Mai (Vân Đồn), Bến Châu (Đông Triều), Tân Bình (Đầm Hà), Đoan Tĩnh (Móng Cái)… cũng chung tình trạng suy giảm nguồn nước ở mức đáng báo động.

Qua kết quả kiểm tra, khảo sát tại 27 hồ chứa, cấp nước đa năng trên địa bàn tỉnh (do Sở NN&PTNT phối hợp với các đơn vị chuyên môn thực hiện tháng 7/2017) cho thấy hiện nay, tại 27 hồ chứa, cấp nước đa năng có hơn 38.600ha diện tích rừng đầu nguồn. Tuy nhiên, diện tích rừng sản xuất chiếm tới 18.500ha; đất trống 1.955ha. Do lưu vực đầu nguồn của các hồ chủ yếu rừng trồng cây keo, hằng năm diện tích rừng sản xuất đến chu kỳ khai thác sẽ làm thảm thực vật bị tác động mạnh, độ che phủ rừng giảm, không đảm bảo nguồn sinh thủy cho các hồ. Việc phủ xanh lại diện tích đã khai thác đối với rừng keo ít nhất mất từ 2-3 năm.

Hệ sinh thái rừng đầu nguồn Quảng Nam Châu, xã Quảng Sơn và Quảng Đức (huyện Hải Hà) phát triển phong phú, qua đó giúp rừng phát huy vai trò điều hòa nguồn nước. (Ảnh do Chi cục Kiểm lâm tỉnh cung cấp)

Đáng ngại hơn tại những hồ thủy lợi cấp, chứa nước đa năng chất lượng rừng đầu nguồn đang bị suy giảm trầm trọng. Diện tích rừng sản xuất, đất trống đồi trọc còn khá cao, ảnh hưởng tới độ che phủ rừng. Chẳng hạn như hồ Khe Mai, Bến Châu trước đây, khả năng cấp nước rất tốt, nhưng thời gian gần đây, vào muà khô, 2 hồ này đều bị suy giảm nguồn nước mức đáng báo động. Trong khi đó, diện tích rừng đầu nguồn tại hồ Khe Mai chiếm hơn 287ha, nhưng 100% diện tích rừng sản xuất (không có rừng tự nhiên). Hay tại hồ Bến Châu, diện tích rừng đầu nguồn tương đối lớn với hơn 1.865ha. Tuy nhiên, diện tích rừng trồng và đất trống chiếm trên 1.000ha.

Trước thực trạng trên, việc bảo vệ những “lá phổi xanh” rừng đầu nguồn tại các hồ thủy lợi đang là vấn đề cấp thiết hiện nay. Để giải quyết tình trạng này, trước mắt, tỉnh đang rà soát những phần diện tích có khả năng trồng rừng bổ sung trên 1.670ha tại những khu vực đất trống thuộc quy hoạch rừng phòng hộ. Ngoài ra, chuyển hơn 9.200ha đất rừng sản xuất sang đất rừng phòng hộ. Trong đó ưu tiên đến năm 2020, chuyển hơn 7.000ha tại các hồ (Khe Chè, Bến Châu, Yên Lập, Chúc Bài Sơn, Khe Dầu) nhằm tăng độ che phủ rừng, đảm bảo khả năng phòng hộ đầu nguồn của rừng trong lưu vực các hồ chứa. Đặc biệt hiện nay, tỉnh đang khuyến khích chính sách, cơ chế hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trồng rừng gỗ lớn trong diện tích rừng đầu nguồn tại các hồ chứa nước qua đó kéo dài chu kỳ khai thác gỗ, góp phần đảm bảo nguồn sinh thủy cũng như chất lượng nước trong hồ chứa.

Phạm Tăng