Thành quả từ những nỗ lực chống khai thác IUU

Là một trong 28 địa phương có biển trong cả nước, Quảng Ninh luôn xác định tầm quan trọng của việc chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (khai thác IUU), coi việc gỡ “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu là nhiệm vụ chính trị trọng tâm. Tỉnh đã tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo; tăng cường kiểm tra, giám sát; đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục người dân; thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh, tạo sinh kế cho người dân; đẩy mạnh nuôi trồng thủy hải sản để hạn chế đánh bắt. Sau nhiều lần kiểm tra, Bộ NN&PTNT đều nhận định kết quả thực hiện chống khai thác IUU tại địa phương có nhiều chuyển biến. 

Quyết liệt chống khai thác IUU

Ngày 1/9/2017, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh đã ban hành Chỉ thị số 18-CT/TU về tăng cường quản lý, khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Thông qua những giải pháp phù hợp trong thực hiện Chỉ thị 18, ý thức, trách nhiệm của các sở, ban, ngành, chính quyền các cấp trên địa bàn tỉnh về quản lý, khai thác và bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản đã có nhiều chuyển biến; nhận thức của người dân, nhất là ngư dân đối với việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản đã được nâng lên rõ rệt. Đặc biệt, ngày 30/12/2020, UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 227/KH-UBND về Thực hiện công tác quản lý khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản và chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) gắn với thực hiện Chỉ thị số 18-CT/TU ngày 01/9/2017 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy.

Ngoài các văn bản, quy định của Trung ương, Tỉnh uỷ, UBND tỉnh đã chủ động ban hành và triển khai trên 13 văn bản quy định về quản lý, phân công, phân cấp, xử lý tang vật vi phạm, công tác bảo vệ nguồn lợi, thiết lập thành lập các điểm kiểm tra, kiểm soát tàu cá, sản lượng thủy sản khai thác… Tỉnh cũng tiếp tục nghiên cứu tích hợp, sửa đổi, bổ sung các quy định, quyết định liên quan đến công tác khai thác và bảo vệ nguồn lợi thủy sản phù hợp với tình hình thực tiễn của tỉnh và các quy định của pháp luật có liên quan và ban hành chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề, và hỗ trợ lắp thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá.

Bám sát chỉ đạo của Trung ương và các ý kiến chỉ ra của Ban chỉ đạo quốc gia về chống khai thác IUU, thời gian qua tỉnh đã chỉ đạo quyết liệt việc triển khai thực hiện nhiều biện pháp, giải pháp nhằm quản lý, kiểm soát tàu cá, thủy sản khai thác, như: Hoàn thành việc đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác, cấp giấy chứng nhận, cam kết an toàn thực phẩm, cập nhật dữ liệu trên Vnfishbase; mở các đợt cao điểm tuần tra, xử lý, thu giữ, cấm lưu hành đối với tất cả các tàu cá vi phạm.

Trong đó người đứng đầu cấp ủy, chính quyền cấp huyện, cấp xã chịu trách nhiệm về kết quả triển khai thực hiện các giải pháp chống khai thác IUU; xây dựng kế hoạch chống khai thác IUU năm 2024. Đặc biệt là tỉnh đã chỉ đạo xây dựng và ban hành quy định khung pháp lý, quy trình đăng ký tàu “3 không”.

Đến 26/7/2024, tỉnh Quảng Ninh có 5.556 tàu cá, trong đó: Tàu cá có chiều dài lớn nhất dưới 6m do cấp xã thống kê, quản lý là 1.309 tàu, chiếm 23,56% tổng số tàu; Tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 6m đến dưới 12m do cấp huyện quản lý là 3.517 tàu, chiếm 63,3% tổng số tàu (đã đăng ký 2.094 tàu, trong đó đăng ký tạm thời 1.423 tàu; tỷ lệ cấp giấy phép đạt 96% (3.376/3.517 tàu). Riêng ở cấp tỉnh, tàu cá từ 12m trở lên cấp tỉnh quản lý là 730 tàu, cụ thể: Tàu từ 12m đến dưới 15m là 472 tàu, chiếm 8,5% tổng số tàu (đã đăng ký chính thức, ký cam kết an toàn thực phẩm, đánh đấu, kẻ vẽ số đăng ký 467/472 tàu đạt 98,94%, 5 tàu đang hoàn thiện hồ sơ để thực hiện đăng ký;) tàu từ 15m trở lên là 258 tàu, chiếm 4,64% tổng số tàu (đã đăng ký, cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, đánh đấu, kẻ vẽ số đăng ký chính thức 258/258 tàu). Đến nay chưa có tàu cá của tỉnh vi phạm vùng biển nước ngoài bị bắt giữ, xử lý.

Về lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS), đến ngày 30/6/2024, toàn tỉnh có 256/256 tàu cá từ 15m trở lên đã thực hiện, đạt 100%. Hàng ngày, Sở NN&PTNT trích xuất thông tin tàu cá mất tín hiệu kết nối VMS ngoài khơi, thông báo tới các đơn vị có liên quan và hướng dẫn, hỗ trợ chủ tàu cá khắc phục mất tín hiệu kết nối VMS. Nhiều tàu cá sau khi được thông báo, hướng dẫn, hỗ trợ đã khắc phục có kết nối tín hiệu trở lại). Cùng với đó, hàng tuần Sở lập danh sách tàu cá có nguy cơ cao vi phạm IUU và mất kết nối ngoài khơi trên 10 ngày gửi Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh, Công an tỉnh, UBND địa phương trong tỉnh và các tỉnh/thành phố ven biển để nắm bắt, phối hợp, kiểm tra, xác minh và xử lý theo quy định. 6 tháng đầu năm, các đơn vị đã xác minh được hiện trạng, vị trí của 12/12 trường hợp tàu cá mất kết nối dài ngày trên biển. Nguyên nhân có 12/12 tàu nằm bờ không đi hoạt động khai thác thủy sản hoặc sửa chữa tại xưởng nên tắt thiết bị VMS.

Quảng Ninh cũng thực hiện tốt việc kiểm soát tàu cá và sản lượng hải sản khai thác cập cảng, rời cảng. 6 tháng đầu năm 2024, toàn tỉnh đã kê khai, kiểm soát được 31.833,4/38.820,2 tấn thuỷ sản khai thác, đạt 82,0%. Trong đó: Kiểm soát tại Văn phòng Đại diện thanh tra, kiểm tra, kiểm soát nghề cá tại cảng Cái Rồng là 112,1 tấn; còn lại kê khai, kiểm soát tại 6 điểm kiểm tra, kiểm soát của các địa phương và kê khai của TX Đông Triều; so với cùng kỳ năm 2023, tỷ lệ kiểm soát sản lượng tăng 70,1% (cùng kỳ năm 2023 tỷ lệ kiểm soát là 11,9%).

Đồng chí Nguyễn Minh Sơn, Giám đốc Sở NN&PTNT, cho biết: Thời gian qua, các cơ quan được giao nhiệm vụ đã chủ động tham mưu cho UBND tỉnh các văn bản chỉ đạo, điều hành triển khai thực hiện Chỉ thị số 18 gắn với chống khai thác IUU, chủ động, tích cực thực hiện nhiệm vụ đạt hiệu quả. Trong đó, tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về khai thác và BVNLTS, chống khai thác IUU để nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật của ngư dân, hạn chế vi phạm. Công tác quản lý tàu cá ngày càng chặt chẽ, các tồn tại dần được khắc phục; không có tàu cá, ngư dân đi khai thác hải sản bất hợp pháp ở nước ngoài. Công tác kiểm soát, truy xuất nguồn gốc thủy sản từng bước được thực hiện, kết quả kiểm soát ngày càng cao, đạt 108,4% (vượt sản lượng khai thác là do tàu cá tỉnh ngoài cập khai báo sản lượng tại tỉnh). Đặc biệt, hoạt động bảo vệ, tái tạo và phát triển nguồn lợi thuỷ sản trở thành phong trào trong nhân dân. Các vi phạm về khai thác và BVNLTS đã kịp thời được phát hiện, xử lý để răn đe, tuyên truyền chung. Tỷ lệ cấp giấy phép, theo dõi trên hệ thống VNFISBASE đạt 95,9% (cấp phép cho 4.072/4.247 tàu cá thuộc diện cấp phép); tàu cá tuyến khơi (từ 15m trở lên) được lắp đặt hệ thống giám sát hành trình (VMS) và cấp giấy chứng nhận an toàn thực phẩm đạt 100%...

Phát triển khai thác thuỷ sản bền vững, có trách nhiệm

Quy định chống khai thác IUU (khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không được kiểm soát) được Ủy ban châu Âu (EC) thông qua vào năm 2008 và có hiệu lực từ tháng 1/2010. Mục tiêu của quy định này là nhằm thiết lập một hệ thống trên toàn châu Âu (EU) để ngăn chặn và loại bỏ việc nhập khẩu các sản phẩm thủy sản bị khai thác IUU vào thị trường EU. Theo EC, IUU là những hoạt động đánh bắt cá của tàu thuyền mà chưa có sự cho phép hoặc đã cho phép nhưng vi phạm các quy định đánh bắt cá, nhằm đem lại lợi nhuận lớn hơn so với việc đánh bắt tuân theo các quy định về đánh bắt thủy sản bền vững. Hoạt động đánh cá IUU là mối đe dọa lớn nhất đến việc duy trì, bảo tồn các nguồn lợi thủy sản và đa dạng sinh thái biển, gây ra những tác động nghiêm trọng về môi trường cũng như kinh tế - xã hội trên phạm vi toàn thế giới.

Để bảo vệ nguồn lợi thủy sản nhằm phát triển thủy sản bền vững, đồng thời thúc đẩy gỡ “thẻ vàng” của EU, hiện Quảng Ninh đang đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền cho tất cả ngư dân cũng như đội ngũ cán bộ các cấp về tầm quan trọng của công tác bảo vệ nguồn lợi thủy sản, chống đánh bắt thủy sản bất hợp pháp IUU đối với sinh kế lâu dài cũng như đời sống, thu nhập của ngư dân; coi đây là nhiệm vụ xuất phát từ nhu cầu bức thiết phát sinh từ nội tại, chứ không phải chỉ là việc để gỡ cảnh báo “thẻ vàng” của EU.

Đặc biệt, triển khai Quyết định 389 ngày 9/4/2024 của Thủ tướng Chính phủ về “Phê duyệt quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050”, Quảng Ninh chú trọng tư tưởng xuyên suốt của quy hoạch là: Giảm khai thác, tăng nuôi biển và bảo tồn nguồn lợi biển. Trong đó, tỉnh có kế hoạch tổ chức lại khai thác thuỷ sản. Cụ thể là cơ cấu lại đội tàu khai thác thuỷ sản theo hướng giảm nhanh, bền vững đội tàu cá hoạt động tại vùng ven bờ, phát triển hợp lý và hiện đại hoá đội tàu vùng lộng, vùng khơi đảm bảo khai thác hợp lý nguồn thuỷ sản và khả năng tự phục hồi nguồn lợi thủy sản. Thực hiện giảm từ 5.556 tàu cá xuống 5.200 tàu cá đến năm 2025 và xuống dưới 4.000 tàu đến năm 2030 (giảm khoảng 2.000 tàu cá hoạt động tại vùng biển ven bờ, tàu làm nghề cấm, tàu cá chuyển sang nuôi trồng thuỷ sản) giảm trên 33%. Hiện đại hóa và nâng cao hiệu quả đội tàu khai thác xa bờ.

Tỉnh cũng tổ chức rà soát, sắp xếp thứ tự ưu tiên các nhóm tàu, nhóm nghề cần chuyển đổi trong nội bộ nghề khai thác và chuyển đổi sang NTTS biển của địa phương với những giải pháp và mô hình chuyển đổi nghề phù hợp. Đồng thời, xây dựng kế hoạch đào tạo, tập huấn kỹ năng, chuyên môn cho lực lượng lao động cần chuyển đổi nghề và có cơ chế, chính sách khuyến khích hợp lý để người dân tự nguyện tham gia.

Bên cạnh đó, Quảng Ninh cũng đã quy định 02 vùng cấm khai thác thủy sản: Khu vực di sản thế giới nằm ở Trung tâm Vịnh Hạ Long; có diện tích 434 km2 được xác định tọa độ: 20043’24” đến 20056’12” vĩ độ Bắc; 106059’24” đến 107020’30” kinh độ Đông; Khu vực bảo vệ nghiêm ngặt và khu phục hồi sinh thái tại Vườn quốc gia Bái Tử Long, trong đó khu bảo vệ nghiêm ngặt có diện tích 1.090ha nhằm bảo vệ HST rạn san hô, thảm cỏ biển, rừng ngập mặn, bãi rùa đẻ… Đồng thời, ngoài các nghề mà Trung ương chưa cấm, tỉnh Quảng Ninh đã triển khai cấm một số nghề theo thẩm quyền như: Cấm nghề cào khai thác nhuyễn thể (ngao, sò...) sử dụng tàu cá hoạt động tại vùng biển ven bờ; cấm nghề lờ dây (còn gọi là lồng xếp, lồng bát quái) khai thác thủy sản tại vùng biển ven bờ, các vùng nước tự nhiên thuộc cửa sông và vùng nước nội địa (trừ trường hợp khai thác trong đầm nuôi hoặc trong ao nuôi); cấm nghề lặn dưới mọi hình thức để khai thác thủy sản tự nhiên tại vùng biển ven bờ và vùng lộng; cấm các nghề đăng, đáy, nghề te xiệp hoạt động trong vùng biển ven bờ, các vùng cửa sông và vùng nước nội địa; cấm phát triển nghề lưới kéo tôm sử dụng tàu cá có tổng công suất máy chính dưới 50 CV. Ngoài ra, tỉnh cũng quy định các khu vực cấm khai thác có thời hạn: Quần đảo Cô Tô cấm từ 1/4-30/6 hàng năm và các bãi sá sùng tự nhiên trên địa bàn tỉnh cấm khai thác từ 1/6-30/7 dương lịch hàng năm.

Những nghề khai thác thuỷ sản kém hiệu quả hoạt động ven bờ đang dần được chuyển dịch, cơ cấu hợp lý. Trong đó, những nghề mang tính hủy diệt nguồn lợi, ảnh hưởng đến môi trường bị cấm sử dụng như lưới kéo kết hợp xung điện, lặn, hóa chất, te xiệp, lồng bát quái, săm bãi; một số loại hình khai thác bị cấm đã được xử lý triệt để như: Nghề lặn sử dụng chất độc Xyanua, săm bãi không còn tồn trên các vùng biển; các nghề giảm mạnh như đăng đáy, lưới kéo kết hợp xung điện, te xiệp trên các vùng biển; các tàu chuyển sang nuôi trồng thuỷ sản, dịch vụ câu mực đêm có số lượng lớn và đạt hiệu quả nhất.

Để quyết tâm khắc phục triệt để khai thác IUU, UBND tỉnh yêu cầu Thủ trưởng các sở, ngành, Chủ tịch UBND các địa phương quyết liệt thực hiện cao điểm nhằm tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến, quán triệt các quy định của Luật Thủy sản năm 2017, các quy định về chống khai thác IUU, nhất là tăng cường quản lý, giám sát chặt chẽ 100% tàu cá đang hoạt động trên địa bàn tỉnh. UBND tỉnh cũng Giao cho Sở NN&PTNT tổ chức hướng dẫn UBND các địa phương, các chủ tàu cá lập hồ sơ đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác thủy sản, cam kết/chứng nhận an toàn thực phẩm, kẻ vẽ biển số đăng ký, đánh dấu tàu cá và cập nhật đầy đủ dữ liệu trên Hệ thống quản lý nghề cá quốc gia (VNFishbase) cho 1.489 tàu cá đang hoạt động, hoàn thành trước ngày 30/8/2024.

Đặc biệt, xử lý dứt điểm đối với tàu cá “3 không” và tàu cá tuyến khơi thường xuyên mất tín hiệu VMS trên biển); thực hiện đúng thủ tục xóa tên tàu cá không đủ điều kiện hoạt động hay đã chuyển nhượng chủ tàu sang địa phương khác (đảm bảo năm rõ danh sách, hiện trạng tàu cá xóa đăng ký); kiểm soát, xử lý tình trạng tàu cá sang tên, đổi chủ, chuyển nhượng hoặc mua bán phải đảm bảo thực hiện theo quy định; hoàn thiện hồ sơ số liệu tàu cá trên địa bàn tỉnh, đảm bảo số liệu tàu cá phải khớp, thống nhất giữa báo cáo của các địa phương và trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase), thống nhất giữa các cơ quan chức năng để phục vụ tài liệu minh chứng khi làm việc với Đoàn Thanh tra của EC theo quy định.

UBND tỉnh cũng yêu cầu UBND các địa phương: Móng Cái, Hải Hà, Đầm Hà, Tiên Yên, Vân Đồn, Cô Tô, Cẩm Phả, Hạ Long, Quảng Yên, Uông Bí, Đông Triều bám sát, nắm vững địa bàn quản lý; tuyên truyền, vận động người dân tuân thủ pháp luật, có kế hoạch theo dõi, quản lý chặt chẽ các chủ tàu thường trú, tạm trú trên địa bàn để phát hiện, ngăn chặn kịp thời các tàu cá vi phạm quy định IUU và quy định của pháp luật; đảm bảo tất cả các tàu cá trên địa bàn phải được đăng ký, cấp Giấy phép khai thác theo quy định và cập nhật đầy đủ trên VNFishbase.