Tích tụ đất đai: Vì sao khó?

Hướng tới sản xuất nông nghiệp quy mô lớn, tạo vùng sản xuất hàng hoá tập trung, đưa máy móc, cơ giới hoá vào sản xuất..., từ năm 2013 đến nay, tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp tích tụ đất đai.

Theo Chi cục Phát triển nông thôn tỉnh (Sở NN&PTNT), hình thức tích tụ đất đai phổ biến trên địa bàn là xây dựng cánh đồng mẫu lớn; dồn điền đổi thửa; góp đất xây dựng trang trại; góp vốn bằng đất cho các HTX; doanh nghiệp thuê, mua lại đất nông nghiệp. Tuy nhiên, đến thời điểm này kết quả đạt được của các hình thức tích tục đất đai trên chưa cao.

HTX Nông nghiệp Hương Việt (TP Uông Bí) trồng rau an toàn.

Đối với việc xây dựng cánh đồng mẫu lớn, trong khi con số quy hoạch, đăng ký triển khai của các địa phương gần 100 cánh đồng nhưng kết quả thực hiện đến thời điểm này mới đạt 10 cánh đồng với tổng số diện tích là 1.414ha. Nguyên nhân của việc này là các địa phương thiếu kinh phí để xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật. Riêng TX Quảng Yên, một trong 2 địa phương được kỳ vọng đạt kết quả tốt trong xây dựng cánh đồng mẫu lớn hiện mới đạt 1 cánh đồng. Mô hình dồn điền, đổi thửa hiện mới chỉ có TX Đông Triều làm tốt, với 13 xã, phường trên địa bàn thực hiện xong 16 vùng; tổng diện tích 342,3ha; tổng hộ dân 2.992. Tổng số thửa trước khi dồn đổi là 8.584 thửa, sau khi dồn đổi còn 4.407 thửa, đạt 51,3%. Các địa phương Móng Cái, Hạ Long, Đầm Hà đã triển khai nhưng diện tích dồn điền đổi thửa còn nhỏ hẹp, chỉ 1-3 sào/thửa/hộ gia đình. Địa phương còn lại đều chưa triển khai được do đặc thù địa hình không bằng phẳng, đồng ruộng manh mún, nhỏ lẻ, nằm xen kẽ giữa đồi núi...

Tính đến hết tháng 6 vừa qua, toàn tỉnh có 442 trang trại, tổng diện tích đất sử dụng là 2.279,58ha; tổng số lao động thường xuyên là 921 người; tổng giá trị sản lượng hàng hoá của các trang trại đạt 360 tỷ đồng. Theo đánh giá của Sở NN&PTNT, so với thời điểm đầu triển khai, năm 2013, số trang trại cũng như quỹ đất sử dụng của các trang trại tăng lên gần 60%, tuy nhiên, vẫn rất thấp so mới mục tiêu đề ra. Mô hình này hiện còn đang gặp khó khăn do không xác nhận được tài sản gắn liền trên đất, dẫn tới các trang trại thiếu điều kiện để tiếp cận các nguồn vốn vay phát triển sản xuất.

Đối với mô hình chuyển giao đất cho HTX, tính đến hết tháng 5 vừa qua, toàn tỉnh có 215 HTX nông nghiệp đang hoạt động với gần 100.000 thành viên; doanh thu bình quân của một HTX đạt 653 triệu đồng/năm; lợi nhuận bình quân đạt 90 triệu đồng/năm; thu nhập bình quân của một lao động đạt 2,5 triệu đồng/người/tháng. Các HTX có sự liên kết với các doanh nghiệp thì hoạt động tương đối tốt như một số HTX sản xuất, kinh doanh các sản phẩm rau, vải chín sớm ở Uông Bí; HTX Dịch vụ nông nghiệp chất lượng cao Hoa Phong (TX Đông Triều); HTX Rau an toàn Tiền An (TX Quảng Yên), HTX Phúc Thịnh Sơn (huyện Hoành Bồ)... Về lý thuyết mô hình HTX rất ưu việt khi tập trung đất đai để hình thành vùng  sản xuất hàng hoá, có thể áp dụng được cơ giới hoá nông nghiệp, đưa tiến bộ khoa học vào trong sản xuất. Nông dân vẫn có thể sản xuất trên mảnh đất của mình, lợi nhuận mang lại cao hơn, chịu ít rủi ro hơn. Tuy nhiên, mô hình này cũng yêu cầu người đứng đầu HTX phải có kỹ năng tập hợp các hộ cùng sản xuất theo đúng quy trình kỹ thuật và tuân thủ theo các cam kết hai bên đã ký, điều mà hiện không nhiều HTX thực sự làm tốt.

Một hình thức tích tụ đất đai đang được tỉnh tập trung khuyến khích nhất hiện nay là doanh nghiệp thuê, mua lại đất của nông dân để sản xuất nông nghiệp. Theo thống kê hiện trên địa bàn tỉnh có 16 doanh nghiệp tham gia, song với phương thức thuê đất là chính. Tiêu biểu như các đơn vị Công ty TNHH Minh Châu (TP Hạ Long) thuê đất với diện tích 3,5ha, Công ty CP Xây dựng Việt Long (TX Quảng Yên) thuê 22ha; HTX Nông nghiệp Hương Việt, HTX Sản xuất chế biến dịch vụ thương mại nông lâm nghiệp Quảng Ninh, HTX Mai lan Yên Tử (đều của Uông Bí) thuê gần 7ha, HTX Dịch vụ nông nghiệp chất lượng cao Hoa Phong (Đông Triều) thuê 13ha, HTX Dược liệu xanh Đông Triều thuê 2,3ha... Tuy nhiên, nhìn vào số liệu trên cho thấy cả về số doanh nghiệp thuê đất lẫn diện tích đất được thuê khá thấp.

Theo ông Nguyễn Văn Đức, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT, cái khó của mô hình này đến từ cả hai phía người nông dân và doanh nghiệp, khi nông dân vẫn có tâm lý nghi ngại, sợ mất đất nên chỉ cho thuê trong thời gian ngắn, thường là 5 năm, khiến cho doanh nghiệp không dám đầu tư lớn để triển khai các chiến lược sản xuất, kinh doanh dài hơn, chuyên nghiệp. Bên cạnh đó, giá cho thuê đất hiện khá cao, trong khi tại Đông Triều giá bình quân 18 triệu đồng/ha/năm thì tại Bình Liêu, Móng Cái là gần 30 triệu đồng/ha/năm, tại Quảng Yên là 40 triệu đồng/ha/năm. Người dân ở đây còn không mặn mà với việc cho thuê đất, mặc dù diện tích này thông thường ở vị trí cao, thiếu nước, manh mún, chỉ để cấy lúa 1 vụ hoặc trồng dong riềng...

Việt Hoa