Tỉnh và Than

Trước lễ kỷ niệm 80 năm Ngày Truyền thống công nhân Vùng mỏ - Truyền thống ngành Than đã có không chỉ một người hỏi tôi: Tại sao ngày kỷ niệm của ngành Than mà lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh lại chỉ đạo, lại phải chờ tỉnh thống nhất chương trình và tại sao không làm ở Quảng trường 12-11 Cẩm Phả mà lại tổ chức tại TP Hạ Long? Tại sao ư? Bởi vì ngày truyền thống đâu chỉ riêng của ngành Than mà trước hết nó là của Vùng mỏ, của Đặc khu Hồng Quảng trước kia và sau này là cả miền đất Quảng Ninh.

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh và nguyên lãnh đạo tỉnh cùng lãnh đạo Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam và Tổng Công ty Đông Bắc cắt băng khánh thành tượng đài đồng chí Vũ Văn Hiếu - Bí thư Đặc khu ủy đầu tiên của khu mỏ Quảng Ninh. Đây là công trình chào mừng 80 năm Ngày Truyền thống công nhân Vùng mỏ - Truyền thống ngành Than 12-11 (1936-2016). Ảnh: Lương Giang

Năm 1961, nhân kỷ niệm 25 năm cuộc đình công ngày 12-11-1936 kéo dài hơn 20 ngày của 3 vạn thợ mỏ Đặc khu uỷ Hồng Quảng đã quyết định tổ chức kỷ niệm và gọi đó là Ngày Miền mỏ bất khuất. Không chỉ các mỏ than, các nhà máy, xí nghiệp ngành Than mà ở khắp mọi nơi các cơ quan, trường học, bệnh viện, các huyện, thị xã, các tổ chức đoàn thể đều tổ chức kỷ niệm dưới sự lãnh đạo của các cấp uỷ đảng. Từ đấy, ngày 12-11 đã đi vào tiềm thức của người dân địa phương như là nét văn hoá riêng có của Vùng mỏ. Mãi đến năm 1981, theo đề nghị của Bộ Mỏ và Than, Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng (chính là chức danh Thủ tướng Chính phủ như hiện nay) mới quyết định chọn 12-11 là Ngày Truyền thống ngành Than. Nhân dịp kỷ niệm 70 năm ngày 12-11 (năm 2006) Thường vụ Tỉnh uỷ Quảng Ninh và Hội đồng Quản trị Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam đã thống nhất tên gọi NGÀY TRUYỀN THỐNG CÔNG NHÂN VÙNG MỎ - TRUYỀN THỐNG NGÀNH THAN cho phù hợp với truyền thống địa phương và ngành kinh tế. Thật hiếm có nơi nào, ngành nào có ngày truyền thống với gốc tích từ cuộc đấu tranh của công nhân đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng; hiếm có nơi nào, ngành nào mà địa phương và ngành cùng phối hợp tổ chức kỷ niệm các năm chẵn và kỷ niệm hàng năm như một động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Có lẽ chỉ có ở Quảng Ninh và ngành Than; đó là sự gắn bó hữu cơ máu thịt giữa ngành và lãnh thổ; đó là ĐẶC SẢN VĂN HOÁ của Vùng mỏ, của Quảng Ninh.

Tôi bây giờ đã là “người ngoài cuộc”. Từ bên ngoài quan sát tôi nhận thấy một sự thay đổi thật rõ ràng trong mối quan hệ giữa ngành và lãnh thổ, tức là giữa tỉnh và than từ sau trận mưa lụt lịch sử cuối tháng 7-2015. Rất cảm động khi xem các phóng sự lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh cùng lãnh đạo Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản và Tổng Công ty Đông Bắc chung tay xử lý sự cố cứu người, cứu mỏ, bảo vệ tính mạng và tài sản... Năm 2016, ngành Than phải đương đầu với khó khăn chưa từng có trong lịch sử. Đó là giá than trên thị trường thế giới giảm mạnh, than ngoại tràn vào nội địa cả chục triệu tấn trong khi than sản xuất trong nước có giá bán cao hơn than nhập khẩu, tồn kho cao đến 12 triệu tấn; việc làm và thu nhập của công nhân bị suy giảm, đời sống khó khăn hơn với tâm tư bất ổn hơn... Lý do thì có nhiều, nhưng chủ yếu tập trung ở hai nhóm: Một là, quản lý đầu vào, đầu ra và quản lý quá trình sản xuất của các công ty than và cả ngành Than chưa tốt, chưa theo kịp hoàn cảnh mới, tức là quản lý chi phí có vấn đề, lẽ ra phải siết chặt hơn; quản lý thị trường cũng chưa thật mềm dẻo... Hai là, quản lý nhà nước không nhất quán: Thị trường không ra thị trường, kế hoạch hoá tập trung không ra kế hoạch hoá tập trung; cho hơn 50 công ty nhập khẩu than vào nội địa với thuế suất thuế nhập khẩu bằng 0%, trong khi lại không cho phép xuất khẩu loại than trong nước chưa có khách hàng sử dụng và đặc biệt đánh thuế trực tiếp tính vào giá thành rất cao, đến 15-16%, cao hơn các nước sản xuất than đang xuất khẩu vào Việt Nam đến 6-7%. Hai nhóm nguyên nhân trên đã làm cho than ngoại tràn vào, đẩy than nội nằm “chết dí” ở các kho (lúc cao nhất lên đến 12 triệu tấn). Hệ quả là: Việc làm của thợ mỏ ngành Than được chuyển cho thợ mỏ các nước xuất khẩu than vào Việt Nam như Indonesia, Úc, Nga, Trung Quốc... Thực ra, tuy có khó nhưng cả hai nhóm vấn đề trên đều có thể giải quyết được trong tầm tay của các cơ quan quản lý nhà nước và của Tập đoàn cùng Tổng Công ty. Lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh đã không đứng ngoài “mặc cho con tạo xoay vần...”, mà đã rất tích cực cùng Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản và Tổng Công ty Đông Bắc tìm cách tháo gỡ những gì thuộc thẩm quyền của địa phương và cùng thống nhất với ngành Than báo cáo các cơ quan trung ương những kiến nghị chung hợp lý, hợp tình để tháo gỡ khó khăn cho Than, chứ không phải là xin ưu tiên, ưu đãi cho Than như không ít người đã lầm tưởng... Các hoạt động thiết thực ấy tuy chưa mang lại hiệu quả ngay nhưng đã làm ấm lòng đông đảo thợ mỏ và người dân Quảng Ninh. Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam đã công bố và đang tích cực thực hiện Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII và đã đạt được kết quả ban đầu, tồn kho than đang giảm, giá thành đang được quản lý tốt hơn trong khi đang có dấu hiệu ấm lên của thị trường than thế giới, giá than thế giới đang tăng, nhập khẩu than vào nội địa đang giảm. Đó là tín hiệu đáng mừng trước ngưỡng cửa năm mới 2017.

Còn nhớ, những năm trước đây tỉnh và ngành Than đã cùng nhau giải quyết có hiệu quả nhiều vấn đề to lớn, tháo rào cản để phát triển ngành Than, phát triển đô thị Hạ Long, Cẩm Phả, Uông Bí, Đông Triều, Vân Đồn..., bảo vệ Vịnh Hạ Long, phát triển kinh tế - xã hội, xoá đói giảm nghèo... Để có các thành phố Hạ Long, Cẩm Phả, Uông Bí sạch đẹp như hôm nay ngành Than đã di chuyển các cơ sở vật chất kỹ thuật ra khỏi nội thị. Để hình thành Khu kinh tế mở Vân Đồn ngành Than đã bỏ lại trên 100 triệu tấn trữ lượng than dưới lòng đất và phần quan trọng cơ sở vật chất kỹ thuật khai thác, kho bến không thể di dời. Đó có thể coi là sự hy sinh, nhưng là sự hy sinh xứng đáng cho phát triển bền vững; đó cũng là sự đóng góp to lớn của ngành Than vào công cuộc phát triển Quảng Ninh. Khi giải thích thắc mắc cho nhiều cán bộ ngành Than tôi đã từng hỏi lại: Quảng Ninh là của ai? Thành phố Vùng mỏ sạch đẹp là của ai? Có phải thợ mỏ chúng ta và gia đình họ chiếm đa số không? Rõ ràng người được hưởng lợi là dân, là thợ mỏ và gia đình họ; vậy tiếc gì mà ta không làm?. Sự đồng thuận đã xuất phát từ những chuyện như vậy. Sự phát triển bền vững của ngành Than góp phần rất quan trọng vào sự phát triển Quảng Ninh; ngược lại Than mà khó khăn thì Quảng Ninh tụt dốc. Chợ Hạ Long, chợ Địa Chất Cẩm Phả, chợ Yên Thanh Uông Bí hay chợ Mạo Khê luôn là cái “cặp nhiệt độ” đo độ nóng hay lạnh của Than và kinh tế địa phương. Than suy giảm, chợ Hạ Long buồn ngay!

“Tỉnh với Than là một” tôi không biết câu nói đó do ai phát ra trước tiên và tự bao giờ? Nhưng tôi chắc một điều là với ý đồ tốt đẹp nhằm thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người gặp Đoàn đại biểu công nhân, cán bộ ngành Than tại Phủ Chủ tịch ngày 15-11-1968: “Đẩy mạnh ngành Than thành ngành kiểu mẫu cho các ngành kinh tế khác và xây dựng Quảng Ninh thành tỉnh giàu đẹp”. Ai cũng biết Quảng Ninh của chúng ta giàu tiềm năng thế nào do vị thế địa chính trị, địa kinh tế và lịch sử mang lại. Con người Quảng Ninh có học, có kỷ luật lại cần cù chăm chỉ (“mặt trời lên sớm hơn nhiều và mặt trăng cũng lặn muộn”), cởi mở, ít cục bộ nhưng thẳng thắn, mạnh mẽ, trung thực đến đáng yêu. Hiếm có nơi nào được như thế. Đó là những nguồn lực mạnh cho GIÀU ĐẸP.

Nhân dịp sắp sang năm mới 2017 tôi xin được gửi những lời chúc tốt đẹp nhất đến các vị lãnh đạo tỉnh Quảng Ninh, ngành Than và các bạn đọc Báo Quảng Ninh.

Đoàn Văn Kiển (Nguyên Chủ tịch HĐQT TKV)