Trào lưu livestream mô phỏng nhân vật ảo

Chàng trai 28 tuổi ở Yên Bái đã làm công việc này được hai tháng và trở thành nguồn thu nhập chính. Ban đầu, Nam livestream trong một, hai tiếng ban ngày, thực hiện thử thách ca hát, nhảy múa, nhại tiếng động vật hoặc bất kỳ yêu cầu nào của người xem. Món quà ảo có giá trị càng lớn, yêu cầu càng kỳ cục.

Thời gian livestream tăng dần, các yêu cầu cũng được nâng cấp độ khó như ăn 10 quả ớt cùng lúc, ôm bình nước 20 lít squat 100 lần hay mặc nguyên quần áo nhảy xuống mương nước giữa đêm.

"Người xem đông nhưng hầu hết những người xem ban đêm mới tặng quà nhiều. Đó là lý do tôi thường livestream kéo dài từ đêm đến sáng", Nam nói.

Mỗi ngày anh kiếm được từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng. "Thu nhập mỗi tháng gấp hai, ba lần so với đi làm công nhân", Nam tiết lộ.

Bảo Nhi, 22 tuổi, ở Đồng Nai thường trang điểm giống nhân vật hoạt hình Nhật Bản và livestream trên TikTok từ 9h tối mỗi ngày. Bên góc trái màn hình cô gắn "bảng giá" của các thử thách. Ví dụ, người xem tặng một hoa hồng cô sẽ tự tét đùi, tặng lợn cô sẽ hôn gió hoặc lắc mông; tặng "chó con" sẽ đánh bông xù đầu hay chồng cây chuối... Quà tặng càng có giá trị, thử thách càng bạo dạn. "Chỉ cần người xem tặng quà, tôi sẽ làm theo yêu cầu tương ứng. Quà ảo đổi được thành tiền. Thu nhập mỗi tháng không quá dư dả nhưng đủ tiêu xài", cô gái trẻ nói.

Hải Nam, Bảo Nhi là hai đại diện của trào lưu livestream mô phỏng nhân vật ảo (NPC). NPC là viết tắt của cụm từ Non Player Character, nhân vật trong game được điều khiển bởi máy tính. Khi một người chọn livestream NPC, người xem có thể điều khiển họ bằng cách nạp tiền vào nền tảng, mua quà tặng. Streamer được hưởng 30% giá trị món quà này. Để tăng số lượng quà hoặc tăng giá trị quà, nhiều streamer không ngần ngại thực hiện những hành động kỳ dị, nguy hiểm hoặc khêu gợi (nếu streamer là nữ).

Livestream NPC phát triển mạnh ở nhiều nước phương Tây và Trung Quốc, bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam từ đầu năm 2023. Khảo sát của VnExpress cho thấy, từ 22h đến 4h sáng mỗi ngày, một người dùng Tiktok Việt Nam có thể gặp 20-30 phiên livestream đổi quà kiểu này. Streamer đa phần là người trẻ, thực hiện các thử thách nhảy sông, nâng tạ, tắm bùn, ca hát hoặc cởi quần áo.

Thạc sĩ Nguyễn Văn Tâm, giảng viên khoa Kinh tế, Đại học Văn Lang, TP HCM, cho biết ngày càng nhiều người dùng mạng xã hội ở Việt Nam coi livestream NPC là công việc mang lại thu nhập chính. "Họ là những người không có vốn hoặc năng lực kinh doanh để bán hàng online, cũng không có tài năng nổi trội như ca hát, đóng tiểu phẩm...", ông Tâm nói.

Hải Nam nói công việc mô phỏng nhân vật ảo mang lại thu nhập ổn định và cao hơn mức lương phụ hồ hay chạy xe ôm công nghệ trên thành phố, đặc biệt việc này đơn giản, không cần bằng cấp.

Bảo Nhi bén duyên với nghề khi thấy nhiều người kiếm tiền dễ dàng nên bắt chước. Cô cho biết công việc đang làm chỉ cần ngoại hình ưa nhìn, biết cách trang điểm. "Trước đây tôi làm lúc rảnh, còn nay trở thành công việc chính. Tôi bỏ công sức, thời gian ra lao động chứ không xin xỏ ai", Nhi nói.

Tuy nhiên, tiến sĩ, chuyên gia giáo dục Vũ Thu Hương cho rằng ranh giới giữa làm việc chân chính và tạo chiêu trò để hưởng lợi rất mong manh. Được nhận thù lao khi tạo ra sản phẩm có giá trị cho xã hội là chính đáng khác với việc tạo ra mánh khóe để hưởng lợi.

Nhắc về nguyên nhân khiến trào lưu livestream NPC trở nên phổ biến, tiến sĩ Vũ Thu Hương nêu hai điểm. Một là xã hội đang có cái nhìn dễ dãi hơn với các chiêu trò nhảm nhí, khiến hành động cần bị tẩy chay nay được tung hô, nhiều người cổ xúy bằng cách chi tiền để thúc đẩy nó lan rộng. Hai là sự phát triển của mạng xã hội khiến người trẻ dễ dàng tiếp cận và bắt chước.

"Nghiêm trọng hơn, bất chấp đổi quà lấy tiền tiềm ẩn nhiều rủi ro, tác động tiêu cực đến chính người thực hiện, cộng đồng và sự phát triển của đất nước", bà Hương nói.

Về phía người xem, chuyên gia cho rằng họ đang lãng phí thời gian, tiền bạc cho những hoạt động vô bổ, nảy sinh suy nghĩ dùng tiền có thể điều khiển được mọi thứ. Việc thu lợi lớn từ các phiên livestream khiến người trẻ cho rằng không cần có kiến thức, không cần lao động vẫn được hưởng thụ, tác động tiêu cực đến xã hội. Bên cạnh đó, chính người tham gia ứng trào lưu phải đối mặt với hành vi vi phạm pháp luật, đi ngược thuần phong mỹ tục và đẩy bản thân vào tình huống nguy hiểm.

Trào lưu livestream NPC cũng đang gây ra một làn sóng lo ngại trong xã hội của nhiều nước. Jenna Drenten, nhà nghiên cứu xã hội học tại Đại học Loyola, Mỹ nhận thấy ngày càng nhiều người dùng bất chấp kiếm tiền trên các mạng xã hội. "Đó là ăn xin trực tuyến", chuyên gia nói.

Tại Indonesia, Bộ Thông tin và Tin học nước này đã nhiều lần yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội phải ngăn chặn và xóa những video livestream NPC. Ông Tri Rismaharini, Bộ trưởng Nội vụ Indonesia, kêu gọi công chúng báo cáo các video tương tự cho chính quyền địa phương. Bà cũng kêu gọi ngăn chặn các hoạt động ăn xin, cả ngoài đời thực và trên mạng xã hội đồng thời nói rằng ăn xin và xin tiền, hàng hóa miễn phí hạ thấp danh dự con người.

Hải Nam thừa nhận việc ngày nào cũng phải dội nước đá lên cơ thể lúc nửa đêm, vừa ôm bình nước và squat 50 lần, nhảy xuống sông hay ăn liên tục ăn ớt cay, đồ tươi sống khiến sức khỏe giảm sút và mệt mỏi kéo dài. Không ít lần anh hoàn thành thử thách mà đầu óc quay cuồng, đứng không vững buộc phải dừng phiên livestream. Một số lần khác anh phải tạm nghỉ vài ngày để hồi phục phần da bị bong tróc khi ăn đồ cay nóng.

"Không tạo ra thử thách độc lạ người xem sẽ bỏ đi, thu nhập cũng sụt giảm. Tôi biết chúng nguy hiểm nhưng chấp nhận đánh đổi", Nam nói.

Còn với Bình Nhi, thực hiện thử thách được động chạm vào cơ thể khiến cô nhận không ít bình luận tục tĩu. Tài khoản cá nhân liên tục bị đối tượng xấu nhắn tin, uy hiếp. "Đó chỉ là những lời đe dọa, gạ gẫm trên mạng, không thể ngăn cản tôi kiếm tiền", cô kể.

Đức Trung, 30 tuổi, ở Hà Nội cho biết rất khó chịu mỗi khi gặp một phiên livestream NPC. Anh rất tích cực báo cáo nội dung vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng nhưng cảm thấy như muối bỏ biển bởi số người phát trực tiếp quá lớn.

"Họ (streamer) làm đủ trò, từ ca hát, nhảy múa đến thực hiện thử thách. Nhưng sợ nhất là xem các livestream kể khổ. Thay vì cố gắng đi làm, vượt qua số phận, người lớn lại lợi dụng trẻ nhỏ để trục lợi, phản cảm vô cùng", anh nói.

Trước thực trạng trên, tiến sĩ Vũ Thu Hương cho rằng thay vì "mất bò mới lo làm chuồng", cơ quan quản lý nhà nước cần có những biện pháp ngăn chặn từ đầu, không để các video có cơ hội phát tán.

"Nhưng quan trọng nhất là người sáng tạo nội dung cần phân định đúng - sai, tránh nhận thức lệch lạc về cách thức kiếm tiền. Công việc chân chính phải làm từ sức lực, trí tuệ và tạo ra sản phẩm phục vụ cộng đồng, xã hội, thay vì những hành động nhảm nhí, vì tiền mà làm bất chấp", chuyên gia nói.