Hoa Xuân trong thơ Hồ Chí Minh

Thơ  xuân của Bác có gần 200 bài, nhưng trong đó hoa xuân hiện diện rất ít. Tuy nhiên, mỗi lần “nở” trên trang thơ, chúng đều có vẻ đẹp riêng, đem đến cho người đọc nhiều cảm xúc thú vị. Mùa xuân Giáp Ngọ (1954), trên đường đi thăm bạn trở về, Bác ứng khẩu bài thơ xuân:

Bách lý tầm quân vị ngộ quân

Mã đề đạp toái lĩnh đầu vân

Quy lai ngẫu quá sơn mai thụ

Mỗi đoá hoàng hoa nhất điểm xuân.

Giáo sư Phan Văn Các dịch:

Trăm dặm tìm không gặp cố nhân

Mây đèo xéo nát ngựa chồn chân

Ra về chợt gặp cây mơ núi

Mỗi đoá hoa vàng một điểm xuân.

Cái nền, cái khung để hoa mai có mặt ở đây mang đầy sắc thái biểu cảm. Đấy là một nét hào sảng mà nên thơ của khách lữ hành ngồi trên yên tuấn mã:

Mây đèo xéo nát ngựa chồn chân.

Kể ra lời dịch chưa thật sát, nguyên gốc của câu thơ là: “Gót ngựa đạp vỡ vụn áng mây trên đỉnh đèo”. Đấy là một thoáng bất ngờ như điểm nhấn của cuộc hành trình làm cho cảnh vật đột nhiên bừng sáng lên:

Ra về chợt gặp cây mơ núi

Và cuối cùng là đoá hoa mai xuất hiện trong vẻ đẹp rạng rỡ, tràn đầy sức xuân:

Mỗi đoá hoa vàng một điểm xuân

Trước mắt ta, sáng lên một bông hoa mai tươi tắn, cao hơn, một cây mai đầy hoa duyên dáng đứng trên núi tản mạn mây bay và rộng hơn là cả một mùa xuân rực rỡ chan hoà cảnh vật. Lấy một bông hoa để nói lên cả một mùa xuân là thi pháp cổ điển thường dùng, tức lấy điểm để nói diện. Đoá hoa mai còn thể hiện phong thái ung dung, lạc quan của nhà thơ. Đặt bài thơ này trong thời điểm chiến dịch Điện Biên Phủ đang diễn ra quyết liệt, ta càng hiểu thêm, hoa mai như một tín hiệu mùa xuân báo ngày vui chiến thắng.

Từ đây lùi lại sáu năm (năm 1948), ta lại được thưởng thức vẻ đẹp của hoa xuân trong bài thơ “Tặng Bùi Công” với hai câu mở đầu:

Khán thư sơn điểu thê song hãn

Phê trát xuân hoa chiếu nghiễn trì...

Dịch:

Xem sách, chim rừng vào cửa đậu

Phê văn, hoa núi ghé nghiêng soi.

Lúc này, Bác đang ngồi làm việc tại nhà sàn Việt Bắc. (Câu hai nguyên nghĩa phải là: Duyệt thảo công văn giấy tờ, hoa xuân soi vào lọ mực). Một bức tranh tĩnh. Chim rừng đậu yên trên song cửa sổ, hoa xuân lặng lẽ chiếu vào lọ mực như muốn để chủ nhân tĩnh tâm, tĩnh trí ngồi làm việc. Song vẫn không giấu được chất thơ của cảnh. Có cảm tưởng như Bác dành phút thời gian rảnh rỗi cho thiên nhiên, trước là thư giãn tinh thần, sau nữa, không nỡ để qua đi cuộc đến thăm bất ngờ và thú vị của chim rừng và hoa núi. Chim đậu, hoa soi, tĩnh mà động, cái tĩnh tạo nên cái động âm vang khi tin thắng trận báo về trong tiếng vó ngựa dồn dập:

Tiệp báo tần lai lao dịch mã

(Tin vui thắng trận dồn chân ngựa).

Kháng chiến chống Pháp kết thúc sau mười năm thì xảy ra cuộc không kích của Mỹ ra đất Bắc, mở đầu cuộc chiến tranh ác liệt. Bước sang Tết Đinh Mùi (1967), như thường lệ, Bác viết thơ mừng xuân mới gửi nhân dân hai miền Nam - Bắc:

Xuân về xin có một bài ca

Gửi chúc đồng bào cả nước ta

Chống Mỹ hai miền đều đánh giỏi

Tin mừng thắng trận nở như hoa.

Hoa xuân lại đến trong thơ Hồ Chí Minh nhưng đây là hoa chiến thắng, hoa mang đến niềm vui cho tất cả chúng ta. Đó là những bông hoa nở trong cuộc chiến tranh chính nghĩa, nó hợp với lẽ sinh tồn và phồn thịnh của trời đất, của vạn vật.

Hoa trong thơ Bác thấm nhuần sâu sắc thi tứ và thi pháp cổ điển. Lấy thiên nhiên làm đối tượng cảm xúc. Nó chỉ gợi mà không tả, giành một khoảng trống tưởng tượng trong lòng người đọc, đồng thời nó mang vẻ đẹp của thời đại, của tâm hồn và phong cách nhà thơ, nhà cách mạng Hồ Chí Minh.

Hữu Tuân