Nghề đan thuyền nan ở Hưng Học

Về vùng đảo Hà Nam (Yên Hưng), hẳn ai cũng nghe nói đến Hưng Học, một làng nghề truyền thống mang đậm nét đặc trưng vùng sông nước, đó là nghề đan lờ, đan thuyền nan…

Người thợ làng nghề Hưng Học đang đan mê thuyền nan.

Theo người dân trong làng nghề kể lại, nghề đan lờ, đan thuyền nan đã tồn tại ở đây từ rất lâu, được truyền từ đời này qua đời khác. Trải qua những biến đổi thăng trầm của thời gian, cho đến nay, nghề này vẫn tồn tại. Hiện làng nghề Hưng Học vẫn luôn là cơ sở chính cung cấp thuyền nan cho các địa phương ven biển trong tỉnh và một số tỉnh lân cận.

Anh Phạm Văn Kiên, ông chủ trẻ của một cơ sở sản xuất thuyền nan ở làng nghề Hưng Học, tâm sự:
- Nhiều người cứ nghĩ "nghề đan lát" thì công việc chắc cũng nhẹ nhàng thôi; nhưng không phải thế đâu. Ngoài sự khéo tay, người thợ đan thuyền còn cần phải có sức khỏe mới làm được những công việc nặng nhọc như chẻ nan, vào khung thuyền v.v...

Ở cơ sở sản xuất của anh Kiên, thuyền nan cỡ lớn nhất có trọng tải 7 tấn và nhỏ nhất cũng đến vài ba tạ. Để làm một con thuyền hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn. Nguyên liệu chính để làm thuyền nan là tre. Tre được chọn lựa kỹ càng, phải là loại tre rừng đã già; thường thì chúng được thu mua từ các địa phương khác rồi thuê vận chuyển về xưởng. Tre phải già đều nhau, nếu không, độ co giãn của nan tre không bằng nhau sẽ làm cho thuyền bị vênh, bị hở v.v... Làm nan xong, người thợ bắt đầu đan thành mê. Khi đan quan trọng nhất là phải dồn nan sao cho thật chặt. Tôi để ý thấy những người thợ khi đan luôn dùng một đoạn gỗ dài, gọi là cái sảm. Cứ đan đến đâu, người ta lại dùng búa đinh gõ vào đầu sảm để dồn nan lại cho khít. Đan xong, mê được phơi khô, sau đó lại tiếp tục dùng sảm dồn nan lại cho chặt hơn nữa, rồi mới cạp thành hình chiếc thuyền. Đây là công đoạn quan trọng nhất, đòi hỏi người thợ phải có tay nghề, kỹ thuật cao, cạp sao cho cân đối, không bị vênh, bị méo v.v... Cạp thuyền được làm bằng 2 cây tre gai, chọn những cây có mắt thẳng, chiều của cây tre phụ thuộc vào chiều dài của chiếc thuyền. Cạp xong, người thợ dùng phân trâu trộn nhuyễn với nước và một vài thứ khác, trát kín các khe hở giữa các nan tre. Sau đó phơi nắng vài ngày rồi quét nhựa đường bên ngoài vài ba lượt thì coi như chiếc thuyền đã hoàn thành. Để tạo độ cứng cho thuyền, người ta phải đóng thêm bộ ki gỗ táu ở đáy thuyền và bộ xà lỳ ở bốn bên cạp thuyền. Chính vì thế, tuy đan bằng nan tre nhưng thuyền rất vững và chắc.

Những người thợ ở làng nghề Hưng Học đang thực hiện công đoạn cuối để hoàn thiện một chiếc thuyền nan.

Đan một chiếc thuyền mất khá nhiều thời gian, thợ lành nghề cũng phải từ 1-2 ngày công mới hoàn thành được 1 chiếc thuyền nhỏ, còn thuyền lớn hơn thì có khi tới 8-10 ngày. Mỗi chiếc thuyền khi hoàn thiện có giá từ 1,5 triệu đến 20 triệu đồng, tùy thuộc vào trọng tải của nó.

Mặc dù những năm gần đây, với sự xuất hiện của khá nhiều thuyền nhựa, nhưng thuyền nan Hưng Học, với ưu điểm là nhẹ, cơ động trên sông và ven biển, giá thành lại rẻ hơn, nên vẫn được khách hàng ưa chuộng. Hiện nay, nghề đan thuyền nan ở làng nghề Hưng Học đã giải quyết việc làm cho hàng trăm lao động.

Cùng với nghề đan thuyền, Hưng Học còn nổi tiếng với nghề đan lờ truyền thống. Hai nghề này đang tồn tại và phát triển song song. Không những thế, vài năm trở lại đây, nhiều hộ dân trong làng còn phát triển thêm nghề mới, đó là nghề đan khung hàng mã… Có "cầu” ắt có "cung" mà! Biết đâu đấy, cứ cái đà hàng mã ngày một thịnh hành như hiện nay, với lợi thế về khả năng đan lát của mình, thợ đan thuyền Hưng Học lại… chuyển nghề thì sao? Và Hưng Học lại có thêm "nghề thuyền thống" là đan khung hàng mã? Ai mà biết được!

Thu Nguyên